Wilżyna (cały rodzaj)

Jest to grupa półkrzewów lub bylin posiadająca częściowo zdrewniałe łodygi, które jednak zamierają na zimę a wiosną rośliny wytwarzają nowe pędy z uśpionych przy ziemi pączków. W Polsce występują trzy gatunki. Wszystkie stwierdzono na Dolnym Śląsku jednak o dosyć różnym areale występowania. Rośliny są dosyć podobne do siebie i rozróżnianie poszczególnych gatunków może przysporzyć problemów. Dodatkowo wszystkie mają podobne wymagania co do zasiedlanego ekosystemu. Wilżyny rosną na terenach otwartych, silnie nasłonecznionych lub tylko lekko ocienionych. Preferują gleby piaszczyste, piaszczysto-gliniaste, szkieletowe, umiarkowanie żyzne do żyznych, o podłożu zasadowym do obojętnego, często z dużą zawartością rumoszu skalnego. Do najczęściej zasiedlonych biotopów należą murawy kserotermiczne, murawy napiaskowe, skraje widnych lasów liściastych i nawapiennych borów sosnowych, ciepłolubne zarośla a także łąki użytkowane ekstensywnie, pastwiska i przydroża. Rośliny występują na terenach płaskich jak i na zboczach o różnym stopniu nachylenia, w tym ściany wąwozów, nasypów kolejowych czy rowów melioracyjnych.

Wilżyna ciernista (Ononis spinosa)

Bobowate (Fabaceae)

Okres kwitnienia: VI-IX

Gatunek wyróżnia się licznymi cierniami, liśćmi węższymi o szpiczastej końcówce oraz kwiatach wyrastających pojedynczo w kątach liści. Jest to najwcześniej zakwitająca wilżyna. Gatunek występuje niemal w całej Europie za wyjątkiem skrajnych regionów północnych i południowych, brakuje go w dużej mierze także w Europie Wschodniej (Rosja, kraje bałtyckie, Finlandia). Ilość stanowisk jest najliczniejsza w Europie Zachodniej i maleje w kierunku wschodnim. W Polsce gatunek notowany w rejonach zachodnich, południowych i środkowych, gdzie największa koncentracja stanowisk obejmuje Pomorze Zachodnie i Gdańskie, Ziemię Lubuską, Kujawy, Wielkopolskę, Górny Śląsk, Dolinę Nidy oraz tereny rozciągające się wzdłuż Wisły. Rozproszone stanowiska zlokalizowane są także na Dolnym Śląsku, Opolszczyźnie i Lubelszczyźnie. Wilżyna ciernista nie występuje w rejonach północno-wschodnich i południowo-wschodnich (Warmia, Mazury, Podlasie, Podkarpacie, większość Mazowsza i Karpat). Na Dolnym Śląsku jest to gatunek stosunkowo rzadki, którego liczba stanowisk maleje w kierunku wschodnim i południowym. Do rejonów o największej koncentracji stanowisk należy Wał Trzebnicki, Dolina Baryczy, Wysoczyzna Lubińska i dolina Odry powyżej Ścinawy. W Sudetach gatunek bardzo rzadki znany z zaledwie kilku stanowisk. Jest to takson charakterystyczny dla suchych muraw nawapiennych ze związku Mesobromion. Są to ciepłolubne murawy o oceaniczno-przyśródziemnomorskim zasięgu, które w Polsce występują na kresach zasięgowych i są silnie zubożałe pod względem liczby gatunków.

Wilżyna bezbronna (Ononis arvensis)

Bobowate (Fabaceae)

Okres kwitnienia: VI-IX

Gatunek nie posiada cierni lub ma ich bardzo mało, liście są eliptyczne o uciętych szczytach oraz kwiatach wyrastających groniasto po 2-3 kwiaty (rzadziej 1). Gatunek euroazjatycki o pontyjsko-sarmackim charakterze. Zwarty areał obejmuje tereny Europy Środkowej, Wschodniej (Ukraina, Białoruś, środkowa i południowa część Rosji) oraz regiony południowo-wschodnie (Bałkany, Rumunia). Pojedyncze i rozproszone stanowiska stwierdzono także nad wybrzeżami Bałtyku, w południowej Skandynawii oraz w Austrii. W Polsce przebiega zachodnia granica zwartego zasięgu, gdzie gatunek występuje stosunkowo pospolicie w całym kraju za wyjątkiem obszarów północno-zachodnich i północno-wschodnich (Pomorze Zachodnie, Ziemia Lubuska, Warmia, Mazury, Suwalszczyzna). Szczególnie duże zagęszczenie stanowisk przypada na tereny południowe i wschodnie obejmujące Małopolskę, Podkarpacie czy Lubelszczyznę. Na Dolnym Śląsku występuje głównie w południowej i wschodniej części województwa, gdzie najwięcej stanowisk stwierdzono na Nizinie Śląskiej, Wzgórzach Trzebnickich, Wysoczyźnie Rościsławskiej, w Dolinie Odry oraz na niższych terenach Sudetów (Przedgórze i Pogórze, Ziemia Kłodzka). Jest to gatunek charakterystyczny dla kserotermicznych muraw obejmujących zwarte stepy łąkowe ze związku Cirsio-Brachypodion.

Wilżyna rozłogowa (Ononis repens)

Bobowate (Fabaceae)

Okres kwitnienia: VII-IX

Gatunek wyróżnia się brakiem cierni, drobnymi liśćmi o jajowatymi kształcie, płożącym pokroju (gałązki często ukorzeniają się) oraz kwiatami wyrastającymi pojedynczo w kątach liści. Występuje głównie w Europie Zachodniej, a liczba jej stanowisk maleje w kierunku wschodnim i południowym, gdzie najdalej na południowe sięga po góry i wybrzeża Afryki Północnej (Maroko, Algieria). W Polsce przebiega wschodnia granica występowania obejmująca północno-zachodnią i zachodnią część kraju (Pomorze Gdańskie, Pomorze Zachodnie, Ziemia Lubuska) oraz na pojedynczych stanowiskach na Dolnym i Górnym Śląsku, Kujawach i w Wielkopolsce. Na Dolnym Śląsku jest to gatunek bardzo rzadki, stwierdzony na zaledwie kilkunastu stanowiskach obejmujących Dolinę Odry na wysokości Wrocławia, powiatu średzkiego, trzebnickiego i wołowskiego, okolice Głogowa oraz tereny Wzniesienia Żarskiego i Wzgórz Dalkowskich. Stwierdzona także w Sudetach (2 stanowiska), jednak obecnie brak jest jakichkolwiek danych potwierdzających aktualność sudeckich populacji.