Zanokcica klinowata
19 sierpnia 2019Zanokcica klinowata (Asplenium cuneifolium)
Jedna z najrzadszych krajowych paproci, która posiada jednocześnie największe zróżnicowanie w formach i kształtach. Występuje jedynie na kilku stanowiskach na Dolnym Śląsku, gdzie zasiedla skały serpentynitu oraz nieczynne kamieniołomy. Część stanowisk objęta jest ochroną w ramach użytków ekologicznych i rezerwatów przyrody.
Rzadki gatunek paproci posiadający rozproszone stanowiska w zachodniej, środkowej i południowej Europie, głównie na terenie Wielkiej Brytanii, południowo-wschodniej Francji, Hiszpanii, wschodnich i środkowych Niemiec, Austrii, północnych Włoszech, na płw. Bałkańskim a także w Sudetach (Czechy, Polska), na Korsyce i Kaukazie. Poza Europą paproć notowana jest również w południowych Chinach. W Polsce wszystkie stanowiska ograniczone są do Dolnego Śląska, dokładniej pasma Sudetów. Głównym centrum występowania stanowi Masyw Ślęży, dokładniej Wzgórza Oleszeńskie (Gozdnik, Winna Góra), Wzgórza Kiełczyńskie oraz góra Radunia. Gatunek notowany także w Górach Kaczawskich (okolice Janowic Wielkich) w Górach Sowich (Kamionki) oraz w Masywie Grochowej (Masywie Brzeźnicy) leżącej na Obniżeniu Otmuchowskim. Część stanowisk chronionych jest na serii użytków ekologicznych oraz w rezerwacie Góra Radunia.
Jest to gatunek naskalny, występujący na stanowiskach cienistych lub półcienistych, rzadko nasłonecznionych. Przeważnie na skałach o stopniu naświetlenia wystarczającym aby utrzymać odpowiedni poziom wilgotności w cienkiej warstwie podłoża. Występuje niemal wyłącznie na skałach serpentynowych lub innych o podobnych właściwościach fizykochemicznych. Przeważnie porasta szczeliny skalne i niewielkie półki o płytkim i stosunkowo ubogim podłożu, które charakteryzuje się specyficznymi proporcjami pierwiastków. Dotyczy to m.in. niewielkiego udziału pierwiastków podstawowych (azot, fosfor, potas), za to bogate w magnez i metale ciężkie (kobalt, nikiel, chrom). Zanokcica tworzy swój własny zespół Asplenietum cuneifolii z klasyAsplenietea rupestria, dla którego jest gatunkiem charakterystycznym.
Gatunek charakteryzuje się dużą zmiennością morfologiczną pod względem długości liści oraz wielkości i kształtu odcinków liściowych. W Polsce wyróżniamy 4 formy. Należy pamiętać, że poszczególne formy zanokcicy klinowatej nie mają jednak większego znaczenia taksonomicznego. Najpospolitsza jest forma typowa Asplenium cuneifolium f. cuneifolium, o trójkątnej lub jajowatotrójkątnej blaszce o długości 5,5-16 cm, gdzie odcinki III rzędu są klinowate, u góry tępe lub zaokrąglone z krótkimi ząbkami. Łuski nieliczne, rozszerzone u nasady i z długim wyrostkiem na szczycie. Pozostałe trzy formy opisane są poniżej.
Asplenium cuneifolium f. anthriscifolium
Blaszka liściowa ciemnawa o długości 11-17 cm, lancetowata w kształcie, 3-4 krotnie pierzasta. Odcinki III rzędu bardzo wąskie z wysuniętym ząbkiem środkowym, często w górnej części trójklapowe. Łuski są wąskie, lancetowate, na szczycie łuski zlokalizowany jest nieduży, nitkowaty wyrostek.
Asplenium cuneifolium f. incisum
Blaszka trójkątna, silnie wydłużona o szerokiej nasadzie i długości 11-14 cm. Odcinki III rzędku są romboidalne, u dołu obustronnie wklęsłe, o długich, pierzastych ząbkach, ułożonych rozpierzchle. Łuski są bardzo wąskie z nielicznymi wyrostkami nitkowatymi.
Asplenium cuneifolium f. genuinum
Blaszka trójkątna, ostro zwężająca się ku szczytowi, długości 7-11 cm. Odcinki III rzędu szerokie, u góry zwężające się lub zaokrąglone. U dołu obustronnie wklęsłe, często wachlarzowate, opatrzone nierównymi ząbkami. Osobniki na pierwszy rzut oka przypominają z wyglądu zanokcicę murową.