Zanokcica serpentynowa

Zanokcica serpentynowa (Asplenium adulterinum)

Niewielka paprotka, która jest oczkiem w głowie krajowego systemu ochrony przyrody. Gatunek wymagający wyznaczania obszarów Natura 2000, który jest tak naprawdę utrwalonym mieszańcem dwóch innych zanokcic. Wprawne oko łatwo wyłapie dlaczego. Paproć jest niezwykła nie tylko dlatego ale również ze względu na zasiedlane środowisko. 

Zanokcicowate (Aspleniaceae)

Występowanie: Gatunek notowany w Europie oraz na pacyficznym wybrzeżu Ameryki Północnej (Kolumbia Brytyjska). W Europie rozproszone stanowiska zlokalizowane są głównie w Europie Środkowej (Polska, Czechy, Niemcy, Słowacja) a także w Skandynawii, Alpach (Szwajcaria, Austria, północne Włochy, południowe Niemcy) i lokalnie na górskich terenach w Europie Południowej.

W Polsce gatunek odnotowany tylko na terenie Dolnego Śląska, z kilku stanowisk zlokalizowanych w Sudetach, z czego największa koncentracja znajduje się na terenie Wzgórz Kiełczyńskich w Masywie Ślęży. Na wzgórzach stwierdzono około 60-80% krajowej populacji. Poza tym występuje także na pojedynczych lokacjach w Górach Kaczawskich (Popiel), Górach Sowich (okolice miejscowości Kamionki i Przygórze), na Masywie Śnieżnika (Żmijowiec) i ostatnio na Masywie Grochowej. Część stanowisk znajduje się na obszarach chronionych (seria użytków Paprocie Serpentynowe w Masywie Ślęży). Ze względu na objęcie paproci jako gatunku priorytetowego w sieci Natura 2000, wyznaczono kilka obszarów naturowych: Kamionki, Ostoja Nietoperzy Gór Sowich, Masyw Ślęży, Wzgórza Kiełczyńskie oraz Góry i Pogórze Kaczawskie.

Jest to gatunek naskalny, preferujący stanowiska półcieniste, rzadko silnie zacienione lub w pełnym słońcu. Przeważnie na skałach o takim stopniu naświetlenia, które umożliwia utrzymanie odpowiedniej wilgotności. Występuje niemal wyłącznie na skałach serpentynowych lub innych o podobnych właściwościach fizykochemicznych Przeważnie porasta szczeliny skalne i niewielkie półki o płytkim i stosunkowo ubogim podłożu, które charakteryzuje się specyficznymi proporcjami pierwiastków. Dotyczy to m.in. niewielkiego udziału pierwiastków podstawowych (azot, fosfor, potas), za to bogate w magnez i metale ciężkie (kobalt, nikiel, chrom). Gatunek charakterystyczny rzędu Androsacetalia vandellii.

Zanokcica serpentynowa jest utrwalonym mieszańcem zanokcicy skalnej i zanokcicy ciemnej, która wydaje zdolne do kiełkowania zarodniki, stając się tym samym odrębnym gatunkiem. Do najważniejszych cech rozpoznawczych zanokcicy należy zabarwienie osi liścia. U zanokcicy ciemnej oś jest w kolorze ciemnobrązowym, natomiast zanokcica zielona ma całą oś w kolorze zielonym. Zanokcica serpentynowa posiada łączone cechy, gdzie oś liścia jest zabarwiona w dolnej części na brązowo, podczas gdy końcówka jest zielona. Proporcje zabarwienia mogą być zmienne, gdzie zielony kolor dochodzi nawet do połowy osi. Jest to jedna z najrzadszych krajowych zanokcica, objęta ścisłą ochroną gatunkową. Wg polskich czerwonych ksiąg jej stopień określany jest jako zagrożony. Dodatkowo jest to gatunek o znaczeniu wspólnotowym, wymagający wyznaczenia obszarów Natura 2000.

Cecha rozpoznawcza pomiędzy gatunkami rodzicielskimi a mieszańcem: zanokcica zielona (po lewej, zielony kolor osi),  zanokcica serpentynowa (w środku, oś częściowo zielona i brązowa), zanokcica skalna (po prawej, brązowy kolor osi).