Zmienka górska

Zmienka górska (Cryptogramma crispa)

Mało znana i bardzo rzadka paproć zasiedlająca jedne z najbardziej niegościnnych ekosystemów, jakie można spotkać w Polsce. Rośliny występują bowiem na rumoszu skalnym i na wysokogórskich piargach, gdzie próżno szukać większej ilości ziemi, a okres wegetacyjny jest bardzo krótki. Paprociom tym jednak udało się przystosować do tych trudnych warunków. W Polsce spotkać je możemy wyłącznie na Dolnym Śląsku, gdzie rosną na obszarze Karkonoskiego Parku Narodowego. 

Orliczkowate (Pteridaceae)

Zarodnikowanie: VII-I

Gatunek euroazjatycki, którego stanowiska rozproszone są w górskich regionach Europy i zachodniej Azji, obejmującej regiony Pirenejów, Masywu Centralnego, Wogezów, Szwarcwaldu, Alp, Sudetów, gór południowych i wschodnich Bałkanów (Albania, Bułgaria, Północna Macedonia, Rumunia, Serbia) a także płw. Skandynawski, Islandia, Wyspy Brytyjskie i północne regiony Rosji. W Azji zmienkę stwierdzono w Turcji i na Kaukazie. Gatunek występuje na różnych wysokościach, gdzie najniżej położona populacja została stwierdzona w szwajcarskim Ticino (ok. 250 m n.p.m.). Natomiast najwyższe stanowiska rosną na wysokości do 2800 m n.p.m. w alpejskim paśmie Gornergrat (szwajcarski kanton Valais).

W Polsce jest to gatunek bardzo rzadki, ograniczony wyłącznie do Sudetów na Dolnym Śląsku. Większość populacji występuje na terenie Karkonoszy w przedziale wysokościowym 1080-1360 m n.p.m. Łącznie zinwentaryzowano 4 stanowiska: stok Kopy, Kocioł Łomniczki, Śnieżne Kotły i skała Kotki na północnym krańcu Polany przy granicy parku narodowego, jest to jednocześnie najniżej położone stanowisko. Populacje ze stoków Śnieżki i Szyszaka uznawane są za nieaktualne. Oprócz Karkonoszy, jedno stanowisko (obejmujące zaledwie pojedynczą kępę!) lokalizowane jest w Górach Izerskich w szczytowych partiach Wysokiego Kamienia. Populacje karkonoskie są chronione w ramach parku narodowego.

Jest to gatunek górski, preferujący tereny otwarte, dobrze nasłonecznione lub częściowo ocenione, o klimacie oceanicznym (atlantyckim) lub suboceanicznym. Zmienka należy do grupy roślinności pionierskiej, która zasiedla jedne z najtrudniejszych siedlisk obejmujących gleby inicjalne i szkieletowe tworzące się na częściowo utrwalonym rumoszu skał bezwapiennych (granit, hornfels, bazalt, porfir). Rumosz ten powstaje w czasie osuwisk i lawin skalnych. Dokładniej gatunek występuje w pionierskich zbiorowiskach roślinności skał bezwapiennych na ruchomych lub słabo utrwalonych piargach wysokogórskich w skalistych partiach gór z klasy Thlaspietea rotundifolii, gdzie tworzy swój własny zespół Cryptogrammetum crispae. Miejscami zasiedla także obiekty będące dziełem człowieka jak mury oporowe, ruiny schronisk czy podstawy wież widokowych i innych struktur powstałych z materiału użytego z lokalnych głazów i kamieni.