Buczyny storczykowe

3 lutego 2018 Wyłączono przez admin

Jeden z najrzadszych i najcenniejszych ekosystemów występujących na Dolnym Śląsku, który skupia się wyłącznie w dwóch sudeckich pasmach górskich. Jest to forma żyznej buczyny porastająca siedliska bogate w wapień, głównie na glebach typu rędziny właściwe, pararędziny i gleby brunatne z wieloma rzadkimi gatunkami roślin: liczne storczykowate, ciemiężyk, lilia złotogłów, cyklamen purpurowy, cis pospolity.

Ciepłolubne buczyny storczykowe, R. Tx. 1955

Nazwa: Cephalanthero-Fagenion

Klasa: Querco-Fagetea

Rząd: Fagetalia

Związek: Fagion sylvaticae

Kod siedliska: 9150

Siedliska rozprzestrzenione wyspowo w zachodniej, północnej i południowej Polsce (Kaszuby, Wolin, Jura Krakowsko-Częstochowska, Ponidzie i Sudety). W Sudetach porastają przede wszystkim strome zbocza (25-45º nachylenie) o podłożu płytkim i bogatym w rumosz oraz z małą miąższością poziomu próchniczego. Głównie są to utwory wapienne: wapień muszlowy, wapień dolomitowy, dolomit krystaliczny i dolomit wapienny. Najczęściej notowane są na nasłonecznionych, południowych zboczach lub na fragmentach gór o zbliżonym poziomie nasłonecznienie, w miejscach o warunkach na tyle ciężkich, że większość innych typów lasów nie zasiedla tych obszarów. Często porastają wierzchnie warstwy wychodni skalnych, zbocza nieczynnych kamieniołomów lub obszary o dużej warstwie rumoszu wapiennego. W Polsce buczyny storczykowe mają charakter zubożony w gatunki typowe dla siedliska, stąd jest to często przyczyną w trudności z ich fitosocjologiczną klasyfikacją, gdzie często występują formy przejściowe pomiędzy żyzną buczyną i buczyną storczykową.

Na terenie Sudetów sklasyfikowano sudecką buczynę storczykową (zbiorowisko Fagus sylvatica-Hypericum maculatum), którą wyróżniono w dwóch podtypach.

Kaczawska (Zachodniosudecka), występuje głównie na podłożu zbudowanym z drobnokrystalicznych wapieni kambryjskich. Do gatunków charakterystycznych należy: ciemiężyk białokwiatowy, miodownik melisowaty i liczne storczykowate (buławnik mieczolistny, buławnik wielkokwiatowy, kruszczyk rdzawoczerwony, podkolan zielonawy i listera jajowata). Obejmuje powierzchnię około 150 ha. Całość jest chroniona na OOŚ Natura 2000 Góry i Pogórze Kaczawskie, w tym dodatkowo na terenie rezerwatu przyrody (Góra Miłek, Buczyna Storczykowa na Białych Skałach).
Śnieżnicka (Wschodniosudecka), występuje głównie na podłożu zbudowanym z muszlowych wapieni triasowych i dolomitach proterozoicznych. Do gatunków charakterystycznych należą m.in. taksony nie występujące w odmianie kaczawskiej (fiołek pagórkowaty, liczydło górskie, poziomka twardawa, wilczomlecz słodki). Obejmuje powierzchnię około 350 ha. Większość znajduje się na OOŚ Pasmo Krowiarki, w tym dodatkowo na użytku ekologicznym Rogóżka.

Gatunki diagnostyczne dla ciepłolubnej buczyny storczykowej:

Drzewa: buk pospolity
Krzewy: wiciokrzew pospolity
Rośliny zielne: brodawnik zwyczajny, buławnik czerwony, buławnik wielkokwiatowy, czyścica drobnokwiatowa, driakiew gołębia, dzwonek brzoskwiniolistny, dzwonek jednostronny, fiołek Reichenbacha, gnieźnik leśny, groszek czerniejący, groszek wiosenny, gruszyczka zielonawa, gruszynka jednostronna, jastrzębiec leśny, kłosownica leśna, koniczyna drobnogłówkowa, koniczyna łąkowa, kostrzewa czerwona, kruszczyk szerokolistny, krwawnik pospolity, przetacznik ożankowy, przylaszczka pospolita, przytulinka wiosenna, rogownica źródlana, rozchodnik sześciorzędowy, rzeżusznik łąkowy, sałatnik leśny, traganek szerokolistny, turzyca palczasta, wiechlina gajowa, żłobik koralowy
Gatunek diagnostyczny wyłącznie w siedliskach Dolnego Śląska: dąbrówka kosmata, dereń świdwa, goryczuszka orzęsiona, orlik pospolity, pierwiosnek wyniosły, poziomka wysoka, żebrzyca górska

Gatunki stałe i charakterystyczne dla ciepłolubnej buczyny storczykowej:

Drzewa: buk pospolity, klon jawor
Krzewy: dereń świdwa, jarząb pospolity, wiciokrzew pospolity
Rośliny zielne: borówka czarna, buławnik wielkokwiatowy, dzwonek jednostronny, fiołek Reichenbacha, gajowiec żółty, groszek czerniejący, groszek wiosenny, gruszynka jednostronna, jastrzębiec leśny, kłosownica leśna, konwalia majowa, konwalijka dwulistna, kosmatka owłosiona, nawłoć pospolita, nerecznica samcza, perłówka zwisła, przetacznik leśny, przetacznik ożankowy, przylaszczka pospolita, przytulia wonna, przytulinka wiosenna, sałatnik leśny, szczyr trwały, trędownik bulwiasty, turzyca palczasta, wiechlina gajowa, zawilec gajowy

Góry Kaczawskie:

Góra Miłek, największe połacie tego siedliska. Obejmuje głównie południowe i zachodnie strome stoki oraz obszary wokół szczytów. Teren chroniony w postaci rezerwatu przyrody. Bogata mykoflora (liczne gatunki gwiazdoszy, koronica ozdobna, borowik szatański, muchomor szyszkowaty). Gatunki charakterystyczne: cyklamen purpurowy, obuwik pospolity, buławnik wielkokwiatowy, buławnik mieczolistny, listera jajowata, lilia złotogłów, kruszczyk szerokolistny.
Góra Połom, najcenniejsze pod względem liczby gatunków. Teren mocno zagrożony ze względu na działalność kamieniołomu wapienia. Obecnie najlepiej zachowane buczyny znajdują się na szczycie i północnych zboczach. Gatunki charakterystyczne: buławnik czerwony, kruszczyk rdzawoczerwony, obuwik pospolity, buławnik wielkokwiatowy, buławnik mieczolistny, listera jajowata, lilia złotogłów, kruszczyk szerokolistny.
Góra Maślak, niewielkie płaty zachowały się na północnych stokach w obrębie rezerwatu Buczyna Storczykowa na Białych Skałach i w kilku pododdziałach sąsiadujących z rezerwatem. Gatunki charakterystyczne: szczyr trwały, lilia złotogłów, orlik pospolity, listera jajowata, buławnik wielkokwiatowy, kruszczyk szerokolistny.
Radostka, niewielkie, pojedyncze płaty stwierdzono w południowo-zachodniej części.
Bielec, niewielkie, silnie zdegradowane płaty występują na zachodnich zboczach, które nie zostały zniszczone w czasie działalności kamieniołomu Gruszka (obecnie nieczynny). Brak informacji o występujących tu gatunkach.
Wapniki-Wysoka, silnie rozczłonkowane płaty występują w na północnych i północno-wschodnich częściach. Teren silnie zdegradowany z powodu wielowiekowej zmiany siedlisk na monokultury świerka. Gatunki charakterystyczne: buławnik wielkokwiatowy, gnieźnik leśny, kłokoczka wonna, listera jajowata, przylaszczka pospolita.
Bukowa Góra, płaty buczyn porastają zachodnie i północne stoki. Teren mocno zdegradowany z powodu wycinki. Gatunki charakterystyczne: buławnik mieczolistny, buławnik wielkokwiatowy, kruszczyk rdzawoczerwony, kruszczyk szerokolistny, orlik pospolity, lilia złotogłów.
Nowe Rochowice, duże połacie buczyn znajduje się na bezimiennym wzgórzu na wschód od miejscowości, wokół nieczynnego kamieniołomu. Ekosystem stosunkowo dobrze zachowany, pomimo działalności górniczej w przeszłości. Gatunki charakterystyczne: kokoryczka wonna, kukułka Fuchsa, gnieźnik leśny, podkolan biały, buławnik wielkokwiatowy, kruszczyk szerokolistny.

Pasmo Krowiarki:

Wapniarka, dobrze zachowane połacie z największą ilością rzadkich gatunków związanych z tym siedliskiem. Teren mocno zniszczony przez działalność górniczą i gospodarkę leśną (nasadzenia drzew iglastych, wzmożona wycinka buków). Teren o bardzo urozmaiconej rzeźbie z licznymi wychodniami skalnymi i rumoszem. Gatunki charakterystyczne: obuwik pospolity, buławnik wielkokwiatowy, kruszczyk szerokolistny, gnieźnik leśny, podkolan biały, żłobik koralowy, ciemiężyk białokwiatowy, lilia złotogłów, orlik pospolity.
Dębowa Góra/Goryczkowa, rozrzucone w mozaice borów iglastych porastają głównie południowe i zachodnie zbocza oraz tereny wokół szczytu. Gatunki charakterystyczne: śnieżyca wiosenna, przylaszczka pospolita, gnieźnik leśny, listera jajowata, kruszczyk szerokolistny.
Słupiec, podłużny masyw z dużymi połaciami siedliska porastającymi prawie całe zbocza masywu. Charakteryzują się małym nachyleniem i runem bogatym we florę gatunków nawapiennych. Gatunki charakterystyczne: kruszczyk szerokolistny, kokoryczka wonna, obuwik pospolity, żłobik koralowy, gnieźnik leśny, ciemiężyk białokwiatowy, przylaszczka pospolita.
Ostróg, niewielkie wzgórze w większości porośnięte dobrze zachowaną buczyną z licznymi rzadkimi gatunkami roślin.
Góry Mielnickie (Mrówczyniec, Grodowa), teren o mozaice ekosystemów z licznymi płatami buczyn o stosunkowo mocno zdegradowanym siedlisku. Gatunki charakterystyczne: przylaszczka pospolita, gnieźnik leśny, kruszczyk szerokolistny, buławnik wielkokwiatowy.
Bezimienne wzgórza, szereg bezimiennych wzgórz pomiędzy Romanowem Górnym i Piotrowicami Górnymi, które porastają duże połacia buczyn w mozaice z innymi siedliskami. Teren o stosunkowo ubogim składzie gatunkowym runa.
Kamiennik, niewielkie wzgórze o stromych zboczach z dużą ilością rumoszu skalnego i wychodni skalnych. Teren charakteryzuje bogata mykoflora związana z podłożem wapiennym (purchawka jeżowata, muchomor szyszkowaty). Gatunki charakterystyczne: buławnik wielkokwiatowy, gnieźnik leśny, orlik pospolity, cis pospolity.
Skowronek/Rudy Dół, wzgórze o nieustalonej nazwie na południowy-wschód od Nowego Waliszowa. Druga po Wapniarce najcenniejsza buczyna w paśmie z bardzo bogatą florą, w tym liczną populacją cisa z okazami o ponad trzymetrowej wysokości. Teren projektowanego rezerwatu przyrody. Gatunki wyróżniające: obuwik pospolity, kruszczyk rdzawoczerwony, buławnik wielkokwiatowy, żłobik koralowy, cis pospolity.
Rogóżka, teren dawnego kamieniołomu, obecnie użytek ekologiczny obejmujący mozaikę siedlisk, w tym odnawiające się płaty buczyny storczykowej. Gatunki wyróżniające: gnieźnik leśny, kruszczyk rdzawoczerwony.
Pojedyncze płaty siedliska stwierdzono także na szeregu wzgórz, głównie w południowych i zachodnich płatach: Dzicza Góra, Żeleźniak, Krzyżowa, Skałeczna i wokół kamieniołomu w Nowym Waliszowie. Stanowią one niewielkie, najczęściej mocno zdegradowane siedliska bez gatunków charakterystycznych lub chronionych.

Pogórze Wałbrzyskie:

Jeziorko Daisy, teren rezerwatu przyrody o siedlisku mocno zbliżonym do buczyn stroczykowych. Prawdopodobnie siedlisko to występowało na tym terenie, jednak z powodu gospodarki leśnej, zostało mocno przekształcone. Obecnie ekosystem klasyfikuje się jako żyzną buczynę. Gatunki charakterystyczne: buławnik wielkokwiatowy, gnieźnik leśny, kruszczyk szerokolistny, przylaszczka pospolita.

Na terenie Dolnego Śląska buczyny storczykowe, ze względu na niewielki obszar i wysoką bioróżnorodność są uznawane za kluczowe dla zachowania tego typu siedliska w Polsce w obszarach Natura 2000. Część płatów podtypu zachodniosudeckiego (kaczawskiego) jest objęta ochroną w ramach rezerwatów przyrody. Wśród podtypu wschodniosudeckiego nie ma terenów objętych jako rezerwat przyrody, jedynie niewielkie fragment został objęty w ramach użytku ekologicznego Rogóżka. Wiele obszarów buczyny storczykowej jest silnie zagrożona, głównie przez nieracjonalną gospodarkę leśną polegającą na regularnych trzebieżach skutkujących wzrostem poziomu nasłonecznienia w niżej położonych fragmentach lasu i wzmożonego wzrostu młodych buczków. Nadmiernie rozrośnięty podrost bukowy ogranicza dostęp światła do runa leśnego i powoduje stopniowe zanikanie gatunków charakterystycznych dla siedliska, jak liczne gatunki storczyków. Dodatkowo w czasie trzebieży znacząco narusza się delikatne runo leśne i uszkadza, często ze skutkiem śmiertelnym, liczne rzadkie i chronione rośliny.

Dawniej siedliska buczyn storczykowych były masowo wycinane dla pozyskiwania cennego drewna bukowego a w ich miejsce sadzono świerki, co było bardzo powszechne w dawnych czasach. Efekty tej metody są bardzo dobrze widoczne w Górach Kaczawskich, gdzie monokultury świerkowe zajmują znaczącą większość na siedliskach buczyny storczykowej w regionie gór Wapniki, Wysoka, Maślak, Żeleźniak lub pokrywają w całości teren pierwotnie porastający bukiem (góra Osełka, Bukowinka, Owczarek, Kozi Grzbiet). Obecnie poziom pinetyzacja (zniekształcone drzewostany z udziałem sosny, świerka i modrzewia) jest stopniowo zmniejszany, jednak często idzie to w parze z wycinką buczyny w sąsiednich oddziałach. Szczególnie mocno zniszczone płaty są widoczne na terenie Wapniarki a obecnie także Słupca, gdzie prowadzone są intensywne trzebieże a miejscami także rębnie. Oprócz gospodarki leśnej w wielu miejscach lasy bukowe zostały bezpowrotnie zniszczone w skutek działalności kamieniołomów wapienia, dolomitu i marmuru. Szczególnie duże płaty zostały zniszczone w regionie Wojcieszowa (góra Połom, Bielec, Miłek oraz bezimienne wzgórza na terenie Mysłów-Sobocin i Nowe Rochowice), Nowego Waliszowa, Romanowa i Mielnika.