Murawy kserotermiczne

Murawy kserotermiczne

3 lutego 2018 Wyłączono przez admin

Cenny ekosystem trawiasty o charakterze stepowym z bardzo bogatą i zróżnicowaną florą, często z udziałem gatunków reliktowych i rzadkich (storczyki, goryczki, zarazowate, trędownikowate). Porasta najczęściej silnie nasłonecznione zbocza o bardzo szerokiej skali nachylenia, od prawie płaskich po silnie strome, najczęściej o wystawie południowej lub zachodniej. Ekspozycję, ze względu na duże nasłonecznienie cechują wysokie temperatury powietrza i gleby.



Murawy kserotermiczne, Br.-Bl. et R.Tx. 1943

Nazwa:

Klasa: Festuco-Brometea

RządBrometalia erectim, Festucetalia valesiacae

Związek: Bromion erecti, Festuco-Stipion, 

Kod siedliska: 6210


Murawy kserotermiczne stanowią jedno z najbogatszych florystycznie siedlisk na terenie Polski, które obejmują nieleśne tereny niskich lub średniej wysokości muraw na otwartych i silnie nasłonecznionych obszarach. Są to przeważnie murawy trawiaste o charakterze stepowym, w runi których występują liczne gatunki rzadkie lub reliktowe, często na granicy zasięgu. Dotyczy to głównie terenów Polski wschodniej i południowej. Na obszarach Dolnego Śląska murawy kserotermiczne są coraz rzadsze i mają postać zubożoną. Murawy występują głównie na podłożu o odczynie zasadowym lub obojętnym, o glebie luźniej, często kamienistej, gdzie wody opadowe szybko przesiąkają w głębsze warstwy. Najczęściej są to ziemie w typie rędzin i pararędzin, często także lessy oraz czarnoziemia, zawsze z mniejszą lub większą zawartością węglanu wapnia. Towarzyszący murawom rumosz skalny składa się głównie na różnego rodzaju utwory wapienne: wapień muszlowy, wapień dolomitowy, dolomit krystaliczny i dolomit wapienny. Murawy występują na wielu rodzajach terenów, są to zarówno płaskie terasy jak i zbocza gór i pagórków o różnym stopniu nachylenia, m.in. płaskie wzgórza jak i bardzo strome stoki, ściany wąwozów, półki skalne, hałdy pokopalniane, wychodnie skalne oraz tereny zarastających kamieniołomów i wyrobisk.

Dla murawy kserotermicznych charakterystyczna jest późno rozpoczynająca się wegetacja, gdzie szczyt wegetacyjny przypada przeważnie od drugiej połowy maja do połowy lipca. Zależnie od umiejscowienia na mapie Polski oraz ekspozycji, najwcześniej na murawach kserotermicznych rozpoczynają wegetację drobne geofity jak sasanki, miłki, pierwiosnki i niektóre storczyki (storczyk blady), pozostałe rośliny zakwitają w maju, kiedy następują pierwsze masowe zakwity i przekształcanie pożółkłej po zimie runi w kwietną łąkę. Na siedlisku dominują wtedy liczne zawilce wielkokwiatowe, szałwie łąkowe, żarnowce, miodowniki, sparcety, miłki, przytulinki oraz liczne storczyki (obuwik, storczyk kukawka, podkolany, dwulistniki). Latem zaczynają dominować wyższe gatunki roślin, w tym bardzo liczne gatunki traw oraz wysokich roślin zielnych (chabry, driakiew, czyścice, lny, goździki, omany, ostrożenie, dziewanny, gółka długoostrogowa, lilia bulwkowata) a także gatunki z rodziny zarazowatych (zarazy, pszeńce, szelężniki). Ruń łąkowa stosunkowo szybko ulega zżółknięciu i często już w sierpniu w krajobrazie dominują kolory jesienne. Wtedy też na murawach kwitnienie rozpoczynają ostatnie kserotermiczne gatunki jak dziewięćsiły, zimowity oraz goryczki i goryczuszki. Skład gatunkowy różni się zależnie od regionu. W przypadku Dolnego Śląska murawy są stosunkowo ubogie, pozbawione wielu typowych gatunków jak liczne storczykowate, ostnice, miłek wiosenny, wisienka stepowa, dziewięćsił popłocholistny czy groszek pannoński.


W Polsce wyróżniamy następujące zbiorowiska muraw kserotermicznych:

Murawy kserotermiczne o charakterze kontynentalnym (Festucetalia valesiacae), rząd obejmujący ciepłolubne zbiorowiska muraw Europy południowo-wschodniej i południowej.

  • Kserotermiczne wapniolubne murawy naskalne (Seslerio-Festucion duriusculae), porastają wapienne skalne ściany, często na stromych lub niemal prostopadłych ścianach, w szczelinach i na półkach skalnych z gromadzącą się tam niewielką warstwą próchnicy lub pararędziny. Związek występuje głównie w Sudetach, na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i w Pieninach.
    • zespół kostrzewy bladej (Festucetum pallentis), występuje w korzystniejszych warunkach, w nieco szerszych i głębszych szczelinach z większą warstwą próchnicy. W runi dominuje kostrzewa blada z domieszką innych roślin jak chaber nadreński, goździk kartuzek, oraz taksony ze związku Alysso-Sedion (rojownik pospolity, czosnek skalny).
    • zespół ożanki i perłówki orzęsionej (Teucrio-Melicetum ciliatae), porasta najmniej korzystne siedliska, m.in. rumosz skalny, półki skalne. Zespół ten należy do najcenniejszych sudeckich muraw z bogatą roślinnością, m.in. cieciorka pstra, pięciornik wiosenny, driakiew żółta, ożanka pierzastosieczna.
  • Murawy ostnicowe (Festuco-Stipion), są to luźne murawy o charakterze stepowym z przewagą traw. Siedlisko rozwija się na stromych zboczach wąwozów, pagórków i stoków dolin rzecznych o wystawie południowej, gdzie stanowią roślinność pionierską. Wykształcają się na obszarach z płytką warstwą próchnicy i wysoką zawartością siarczanów, na podłożu gipsowym, glebach typu rędziny i pararędziny lub płytkich glebach szkieletowych. Związek notowany jest na trzech odrębnych obszarach: Ponidzie (Niecka Nidziańska), dolina Dolnej Wisły oraz północno-zachodnia Polska w dolinie Odry i Warty.
    • zespół stulisza i ostnicy włosowatej(Sisymbrio-Stipetum capillatae), tzw. stepy ostnicowe, siedlisko wykształca się na glebach podłożu gipsowym, silnie zubożonym z płytką warstwą próchnicy. Przeważnie rozwija się na terenach użytkowanych gospodarczo, głównie pastwiska i inne łąki użytkowane na ekstensywny wypas. Wyróżnia się kilka podzespołów zależnie od dominacji innej ostnicy.
    • zespół pięciornika i ostnicy włosowatej (Potentillo-Stipetum capillatae), siedlisko rozwija się na północny kraju, na glebach piaszczystych lub słabo wykształconych pararędzinach i glebach brunatnych. W runi łąkowej występuje wiele gatunków muraw napiaskowych.
    • zespół strzęplicy i kostrzewy bruzdkowanej (Koelerio-Festucetum rupicolae), siedlisko rozwija się na wapiennych lub gipsowych skałach pokrytych cienką warstwą gleby lessowej w postaci niskiej murawy o luźnej i barwnej runi. Charakteryzuje się brakiem traw ostnicowych. Dominuje kostrzewa bruzdkowana i strzęplica nadobna z udziałem macierzanek, piaskowców, wiosnówki pospolitej i mokrzycznika baldaszkowego.
  • Kwietne murawy kserotermiczne (Cirsio-Brachypodion pinnati) są to zwarte stepy łąkowe o najbogatszej różnorodności gatunkowej a przez to bardzo zróżnicowane pod względem warunków siedliskowych i klasyfikacji. Występują na płytkich i kamienistych płytkich glebach, najczęściej na podłożu typu wapień, gips i less. Murawy mają szerokie spektrum co do warunków glebowych, rosną zarówno na zwięzłych glebach typu rędzina i pararędzina, a także czarnoziem, utwory pyłowe, iły, ciężkie gliny zwałowe oraz inne rodzaje z dobrze rozwiniętym poziomem próchniczym. Przeważnie rosną na dobrze eksponowanych stokach lub łagodnych wzgórzach, w siedlisku nasłonecznionym i wybitnie gorącym, choć ze względu na różnorodność, niektóre siedliska spotykane są na terenach ektonowych (okrajkowych) lub półcienistych. Związek występuje głównie w pasie wyżyn południowopolskich, w Pieninach, w Polsce północno-zachodniej (Pomorze Zachodnie, Pomorze Gdańskie, Kujawy) oraz w Sudetach.
    • zespół omanu wąskolistnego (Inuletum ensifoliae), rozwija się na najbardziej ubogich siedliskach o suchej i płytkiej glebie szkieletowej. Ruń jest niska i luźna z dominacją omanu.
    • zespół rutewki i szałwi łąkowej (Thalictro-Salvietum pratensis), tzw. kwietny step łąkowy o wielowarstwowej runi z dużym udziałem bylin kwiatowych i znacznym udziale traw. Rozwija się na glebach żyznych o dobrze wykształconym profilu próchnicznym.
    • zespół miłka i kłosownicy pierzastej (Adonido-Brachypodietum pinnati), preferuje żyzne gleby o dobrze wykształconym poziomie próchniczym. Ruń łąkowa jest gęsta i wielowarstwowa z dużym udziałem bylin dwuliściennych.
    • zespół murawy z sesslerią błotną (Seslerio-Scorzoneretum purpurea), siedlisko rozwija się głównie na podłożu gipsowym, w miejscach stosunkowo cienistych i zmiennowilgotnych. Ruń łąkowa jest luźna z dominacją traw i małym udziałem bylin kwiatowych.
    • zbiorowisko komonicznika skrzydlastostrąkowego i turzycy sinej (Carex glauca-Tetragonolobus maritimus ssp. siliguosu), rozwija się u podnóży zboczy, na marglach nadkredowych (odkryta opoka kredowa), w miejscach wysięku wody (czasem słonawej).
    • zespół lebiodki i kłosownicy pierzastej (Origano-Brachypodietum pinnati ), rozwija się na silnie nasłonecznionych stokach jednak w miejscach o stosunkowo łagodnych warunkach, przez co zawiera wiele gatunków łąkowych a nawet notuje się spory udział krzewów (jałowiec, berberys, szakłak, dereń). Siedlisko cechuje się niepełnym zwarciem runi oraz bujną roślinnością.

Brometalia erecti, drugi rząd z klasy muraw kserotermicznych o areale zawężonym w Polsce do jednego związku. Są to ciepłolubne murawy w typie suboceaniczno-śródziemnomorskim porastającym gleby wapienne na obszarach suchych i ciepłych, często powiązanych z działalnością rolną (wypas zwierząt gospodarskich). Ruń łąkowa jest umiarkowanie zwarta, gdzie przeważają trawy z dużym udziałem bylin dwuliściennych a lokalnie także storczyków. Gatunkiem dominującym jest stokłosa prosta.

  • Bromion erecti (Mesobromion) tzw. suche murawy nawapienne, jest to związek bez polskiej nazwy, występujący w Polsce na kresach swojego zasięgu, gdzie został stwierdzony niemal wyłącznie w Sudetach. Porasta zbocza o różnym stopniu nachylenia na glebach umiarkowanie suchych, wapiennych z płytką warstwą próchnicy. W przypadku niektórych obszarów murawy występują na skałach serpentynitowych, bazaltach i piaskowcach. Siedlisko w kraju charakteryzuje się formą silnie zubożałą, bez wielu gatunków typowych i wskaźnikowych. W skład krajowych muraw wchodzi m.in. chaber driakiewnik, chaber nadreński, driakiew gołębia, driakiew wonna, goryczka krzyżowa, goryczuszka orzęsiona, goździk kartuzek, rogownica drobna, pięciornik wiosenny, posłonek rozesłany, przetacznik kłosowy, przytulia biała, przytulia drobna, wilczomlecz sosnka i wilżyna rozłogowa. Lokalnie występują także gatunki rzadkie lub chronione jak lilia bulwkowata, gółka długoostrogowa, zaraza wielka i zaraza bladokwiatowa. Poza granicami kraju za gatunki typowe dla związku uznaje się m.in. storczyki z rodzaju dwulistnik (d. muszy, d.pajęczy), storczyk samiczy, storczyk trójzębny, kręczynka jesienna, Aceras anthropophorum a także inne rośliny jak kanianka macierzankowa, koniopłoch łąkowy czy kołotocznik wierzbolistny. Ze względu na niedawne rozpoznanie siedliska (połowa lat 90. XX wieku) ich zasięg oraz charakterystyka wymaga dalszych badań taksonomicznych i ekologicznych. W Polsce reprezentowane jest przez dwa zespoły:
    • zespół goryczki i strzęplicy piramidalnej (Gentiano-Koelerietum pyramidatae)
    • zespół sparcety i stokłosy prostej (Onobrychido-Brometum erect)
    • zespołu smółki i owsicy łąkowej (Viscario-Avenuletum pratensis), wg części systematyk zespół zaliczany jest do związku Koelerio-Phleion phleoidis

Dodatkowo warto nadmienić lekki bałagan w nazewnictwie owego zbiorowiska. Zarówno rząd Brometalia erecti jak i omawiana tu klasa posiadają w literaturze naukowej swoje synonimy. Są to odpowiednio rząd Brachypodietalia pinnati oraz klasa Mesobromion. Często w dostępnej literaturze występują naprzemienne owe nazwy, co może tworzyć mylne wrażenie jakoby istniały dwa różne siedliska. Jednak tak naprawdę jest to jedno siedlisko posiadające dwie nazwy. Wg części przyrodników priorytet mają nazwy o dłuższym rodowodzie istnienia, choć ich młodsze odpowiedniki także traktowane są jako równoprawne synonimy.

Na terenie Dolnego Śląska murawy kserotermiczne notowane są niemal wyłącznie z Sudetów. Dane co do wielkości są bardzo zmienne, albowiem Opracowanie Ekofizjograficzne dla Województwa Dolnośląskiego podaje powierzchnię 27 ha dla całego regionu, podczas gdy dane np. dla OOŚ Natura 2000 Pasmo Krowiarek wymienia tylko na tym obszarze murawy o powierzchni 104,49 ha. Niezależnie od podawanych powierzchni, najwięcej stanowisk notuje się w Górach i Pogórzu Kaczawskim, Górach Kamiennych oraz na Masywie Ślęży, Masywie Śnieżnika z Krowiarkami i na Wzgórzach Strzelińsko-Niemczańskich. Poza tym pojedyncze płaty notuje się w Górach Stołowych, Górach Sowich i na Równinie Świdnickiej. Murawy kserotermiczne na Dolnym Śląsku maja charakter zubożony, ze względu na występowanie na krańcu zasięgu tego siedliska. Brakuje tu licznych gatunków charakterystycznych dla rzędu Brometalia erectim, m.in. licznych gatunków z rodziny storczykowatych.


Góry i Pogórze Kaczawskie, posiadają drugie co do wielkości połacie muraw kserotermicznych, jednak znaczna większość z nich jest silnie zagrożona zarastaniem przez podrost krzewów i drzew oraz silniejsze konkurencyjnie siedliska trawiaste i łąkowe. Wiele muraw powstało w miejscach dawnej aktywności górniczej (nieczynne kamieniołomy, wyrobiska) lub powstaje na aktywnie działających kamieniołomach (Połom, Widok). Wszystkie murawy znajdują się na OOŚ Natura 2000 Góry i Pogórze Kaczawskie, w tym dodatkowo na terenie rezerwatu przyrody (Góra Miłek) lub pomnika przyrody nieożywionej (Czartowska Skała).

  • Góra Miłek, połacie muraw występuje głównie w nieczynnym kamieniołomie, gdzie przeprowadza się akcje wykaszające zadrzewienia. Poza tym murawy były notowane na terenie rezerwatu przyrody. w jego szczytowych partiach oraz na północnych stokach będących pozostałością po stoku narciarskim. Obecnie tereny te są mocno zarośnięte lub zarastające drzewami. Tereny położone na szczytach ulegają zacienieniu przez rozrastający się drzewostan bukowy. Gatunki charakterystyczne: goryczuszka orzęsiona, zaraza bladokwiatowa, gółka długoostrogowa, podejźrzon księżycowy, kruszczyk rdzawoczerwony, krwiściąg mniejszy.
  • Góra Połom, murawy występują głównie na północnych i wschodnich półkach skalnych. Część posiada dobrze wykształcone płaty, jednak są one zagrożone z powodu aktywnie działającego kamieniołomu. Szczególnie w jego południowej części. Na niektórych fragmentach występuje naturalna sukcesja leśna. Gatunki charakterystyczne: dwulistnik pszczeli, gółka długoostrogowa, goryczka gorzkawa, goryczuszka krzyżowa, kruszczyk rdzawoczerwony, kruszczyk Schmalhausena, lebiodka pospolita.
  • Nowe Rochowice, zarastające dno kamieniołomu o bardzo intensywnej sukcesji leśnej (zarosło już ponad 85% muraw) z jedną z największych w regionie populacji kruszczyka rdzawoczerwonego, poza tym: gółka długoostrogowa, pszeniec zwyczajny, listera jajowata, centuria nadobna, dzwonek pokrzywolistny. Mimo cennego siedliska bogatego w chronione gatunki, które objęte jest OOŚ Natura 2000, nie przewiduje się tutaj żadnych prac pielęgnacyjnych ani nie przewidziano zadaniach ochronnych.
  • Wzgórza Lipy, pojedyncze płaty na terenie nieczynnego wyrobiska kamieniołomu, pośród setek hektarów pól i nieużytków. Miejsce potencjalnej sukcesji leśnej. Gatunki: gółka długoostrogowa, goryczka krzyżowa, pszeniec zwyczajny, dziewięćsił bezłodygowy.
  • Czartowska Skała, ekosystemy w typie muraw kserotermicznych o nieustalonym bliżej siedlisku. Silnie zagrożone sukcesją leśną oraz presją turystyczną. Gatunki: fiołek kosmaty, storczyk męski, listera jajowata, pięciorniki, dziewięćsił bezłodygowy.
  • Krzyżowa Góra, mozaika muraw w tym muraw kserotermicznych w obrębie nieczynnego kamieniołomu bazaltu. Teren zagrożony sukcesją leśną oraz zmianami siedlisk na bardziej trawiaste. Na chwilę obecną projektuje się użytek ekologiczny obejmujący najcenniejsze siedliska. Gatunki charakterystyczne: goździcznik wycięty, smółka pospolita, storczyk męski, dziewięćsił bezłodygowy.
  • Góra Popiel, dobrze wykształcone połacie muraw na południowych stokach góry z bogatą florą.
  • Widok (Kapella), tamtejsze murawy charakteryzowały się wysoką naturalnością i występowaniem szeregu rzadkich gatunków. Niestety, większość z nich została zniszczona w czasie wydobywania kruszcu w działającej kopalni lub zarosła krzewami. Gatunki: storczyk drobnokwiatowy, gółka długoostrogowa, goryczuszka orzęsiona.

Masyw Śnieżnika, posiada największe powierzchnie muraw kserotermicznych (ponad 100 ha), z czego niemal wszystkie występują w regionie Pasma Krowiarek. Większość muraw cechuje ubogi skład bez gatunków charakterystycznych, których stanowiska zgrupowane są najczęściej w kilkunastu lokalizacjach pośród hektarów traw i pospolitych taksonów. Gatunki charakterystyczne: zawilec wielkokwiatowy, goryczka krzyżowa, gółka długoostrogowa, szafirek miękkolistny, lilia bulwkowata, obuwik pospolity. Większość muraw znajduje się na terenie OOŚ Natura 2000 Pasmo Krowiarki, część muraw występuje na użytku ekologicznym Rogóżka.

  • Wapniarka, pasy płatów ciągną się w dolnej części południowych i zachodnich zboczy. Część w mozaice z innymi ekosystemami trawiastymi i łąkowymi. Teren mocno zagrożony przez użytkowanie rolnicze (koszenie w środku sezonu, wypalanie). Gatunki: goryczka krzyżowa, zawilec wielkokwiatowy, dziewięćsił bezłodygowy.
  • Słupiec, płaty znajdują się na dobrze widocznych murawach wdzierających się w zwarty drzewostan na południowych stokach. Charakteryzuje się mocnym nachyleniem zboczy o suchym i  silnie kamienistym podłożu. Gatunki: listera jajowata, goryczuszka orzęsiona, szelężnik większy.
  • Romanowo Górne, mozaika muraw ciągnie się wzdłuż bezimiennych wzgórz. Brak gatunków charakterystycznych.
  • Babilon, niewielkie wzgórze w całości pokryte murawami i terenami łąkowymi, gdzie część płatów zagrożona jest przez sukcesje krzewów i zarośli. Gatunki: goryczka krzyżowa, obuwik pospolity, lilia bulwkowata, listera jajowata, sparceta siewna, lepnica zwisła, goryczuszka orzęsiona.
  • Kamiennik, połacie muraw znajduje się na południowym zboczu i na północny-wschód od góry, w mozaice łąk i siedlisk trawiastych. Gatunki: goryczka krzyżowa, orlik zwyczajny, goryczuszka gorzkawa, lilia bulwkowata.
  • Dzicza Góra, murawy porastają południowe zbocza góry w mozaice z siedliskami trawiastymi.
  • Modlisze, murawy porastają południowe zbocza góry w mozaice z siedliskami trawiastymi.

Góry i Pogórze Orlickie, posiada jedne z najlepiej wykształconych muraw kserotermicznych o stanie określanym jako bardzo dobry, w podtypie 6210-3 siedliska. Gatunki charakterystyczne: goryczuszka czeska, goryczuszka gorzkawa, gółka długoostrogowa, lilia bulwkowata, zaraza wielka, listera jajowata, zerwa kulista, szelężnik większy, dziewięćsił bezłodygowy, pępawa różyczkolistna. Większość znajduje się na obszarach Natura 2000 Góry Orlickie i Grodczyn-Homole.

  • Grzywacz, jedne z największych i najbogatszych płatów w Sudetach, ciągnące się w mozaice z innymi siedliskami trawistymi wzdłuż głównej grani szczytu oraz na jego południowych zboczach. Należą do jednych z najbogatszych gatunkowo i najlepiej zachowanych siedlisk na terenie województwa. Gatunki: goryczuszka czeska, goryczuszka orzęsiona, lilia bulwkowata, szelężnik większy, pszeniec zwyczajny, zaraza wielka, gółka długoostrogowa, listera jajowata, zerwa kulista. .
  • Wapiennik, murawy na południowo-wschodnich zboczach góry Kruczej opadającej w kierunku miasta. Teren zagrożony sukcesją leśną. Gatunki: goryczuszka orzęsiona, lilia bulwkowata, zerwa kulista.
  • Kukułka, mozaika muraw w raz z innymi siedliskami trawiastymi i łąkowymi ciągnąca się płatami na południowych i zachodnich zboczach. Częściowo teren zagrożony przez sukcesję leśną i gatunki inwazyjne (łubin). Gatunki: zerwa kulista, podkolan zielonawy, goryczuszka orzęsiona, szelężnik większy, storczyk męski.
  • Wzgórze Rozalii, mocno zdegradowane murawy klasyfikowane jako Gentiano-Koelerietum pyramidatae, w większości uległe sukcesji leśnej lub innym ekosystemom nieleśnym. Teren częściowo zurbanizowany pod ogródki działkowe i tereny mieszkalne. Gatunki: dziewięćsił bezłodygowy, goryczuszka orzęsiona.
  • Pojedyncze drobne płaty notuje się na całej powierzchni Gór i Pogórza Orlickiego, głównie w mozaice z innymi ekosystemami, stąd ciężkie ich wyodrębnienie.

Masyw Ślęży: rezerwat przyrody Góra Radunia, rezerwat przyrody Góra Ślęża, Kamienny Grzbiet, Jańska Góra, zbocza Wzgórz Kiełczyńskich oraz 3 nieczynne wyrobiska kamieniołomów w okolicach wsi Słupice i Przemiłów. Murawy maja charakter drobnych, porozrzucanych enklaw wśród lasów i zadrzewień. Rozwijają się głównie na podłożu serpentynowym i gabrach, często w mozaice z murawami pannońskimi, murawami naskalnymi z kostrzewą bladą lub zespołem Allio montani-Sedetum. Jedynie murawy w Nasławicach na zachodnich zboczach Kamiennego Grzbietu cechuje większa powierzchnia z dobrze rozwiniętą roślinnością. Gatunki charakterystyczne: czosnek skalny, chaber nadreński, przytulia właściwa, zaraza macierzankowa, rozchodnik wielki, kostrzewa blada, pięciornik siedmiolistkowy. Część stanowisk znajduje się na OOŚ Masyw Ślęży, w tym dodatkowo na obszarze rezerwatu przyrody (Góra Radunia, Góra Ślęża) i użytku ekologicznego (Stanowisko Paproci Serpentynowych k. Przemiłowa).

Góry Kamienne: bezimienne wzgórza wzdłuż miejscowości Krzeszówek-Gorzeszów-Kochanów a także zbocza Złotej Góry koło Uniemyśla, okolice miejscowość Golińsk i rezerwat przyrody Kruczy Kamień. Murawy mają charakter drobnych, porozrzucanych enklaw wśród mozaiki innych siedlisk trawiastych i łąkowych. występowanie ściśle wiąże się z obszarem wychodni piaskowcowych. Rozwijają się na silnie eksponowanych południowych, południowo-zachodnich i zachodnich stokach wzniesień. Gatunki charakterystyczne: gółka długoostrogowa, macierzanka piaskowa, lebiodka pospolita. Wszystkie stanowiska znajdują się na OOŚ Góry Kamienne, w tym dodatkowo na terenie rezerwatu przyrody (Kruczy Kamień).

Przedgórze Sudeckie: pojedyncze płaty stwierdzono na Wzgórzach Niemczańskich m.in. na Dębinie i Górze Drzymały  koło wsi Księgnice Małe, gdzie ulokowane są w mozaice innych terenów łąkowych i pól uprawnych, klasyfikowane jako murawy kserotermiczne o charakterze kontynentalnym (Festucetalia valesiacae). Gatunki charakterystyczne: czosnek skalny, dziewanna fioletowa. Krzyżowa Góra k. Strzegomia, zarastające murawy ze zbiorowiska z perłówką siedmiogrodzką na szczycie góry.

Pogórze Izerskie: Radomice. Teren sąsiadujący z nieczynnym kamieniołomem na południowych zboczach góry Wapnienica w mozaice z innymi siedliskami trawiastymi i nieleśnymi. Teren pod silną presją sukcesji leśnej. Gatunki charakterystyczne: goryczka krzyżowa, goryczuszka gorzkawa, listera jajowata. Murawa znajduje się na OOŚ Ostoja nad Bobrem.

Pogórze Wałbrzyskie: Sady Dolne, pojedyncze płaty są rozlokowane w postaci drobnych enklaw naokoło wsi. Gołaźnia, duże połacie obejmuje południowe i zachodnie stoki góry opadające w kierunku doliny, w dużej mierze następuje tu sukcesja leśna. Jaskulin, bezimienne wzgórze na południe od miejscowości, gdzie murawy są otoczone z trzech stron lasami. Chwaliszów, murawy zlokalizowane są przy ujściu Strzegomki do Zalewu Dobromierz, po wschodniej stronie. Większość obiektu mocno zarośnięta. Całość znajduje się na OOŚ Dobromierz.


Niziny: Na nizinie murawy kserotermiczne stanowią znikomą powierzchnię dolnośląskich muraw. Są to pojedyncze, małe poletka, które często ze względu na wielkość nie są nawet wymieniane i brane pod uwagę w planach zadań ochronnych OOŚ Natura 2000. Pojedyncze płaty odnotowano m.in. w Dolinie Łachy (wzniesienie Smogorzówka), Dolinie Odry w okolicach Głogowa, Oławy i na Wzgórzach Trzebnickich.

  • Dolina Łachy, niewielki płat występuje na południowym stoku nieczynnej kopalni piasku w Smogorzówku. Rośliny charakterystyczne: oman wąskolistny, pszeniec różowy, kostrzewa blada, rojownik pospolity. Teren znajduje się na OOŚ Dolina Łachy, jednak ze względu na zły stan siedliska, nie jest ono brane pod uwagę jako siedlisko priorytetowe.
  • Dolina Odry: Budków (murawy na północ od miejscowości), Dębinka (stoki wału na wschód od miejscowości), Droglowice (murawa w mozaice łąk na północny-zachód od wsi), Przedmoście, tereny mocno przekształcone o braku siedlisk typowych dla muraw kserotermicznych. Ratowice, wąski pas wzdłuż drogi o nikłej wartości siedliskowej. Gatunki charakterystyczne: goździk kartuzek, przetacznik kłosowy, przytulia właściwa, chaber driakiewnik, wiązówka bulwkowata, macierzanka zwyczajna.

Na chwilę obecną murawy kserotermiczne objęte są ochroną w nielicznych rezerwatach przyrody: Góra Miłek, Góra Radunia, Skałki Stoleckie oraz obszarach Natura 2000. Nie odnotowano muraw kserotermicznych w dolnośląskich parkach narodowych.


Większość obecnie istniejących muraw kserotermicznych ma pochodzenie antropogeniczne. Porastały wzgórza i stoki o dużym nachyleniu i ubogim podłożu, które nie nadawało się pod pola uprawne lub zabudowę. Dawniej tego typu tereny były wylesiane aby zrobić miejsce pod wypas zwierząt gospodarskich, głównie owiec, tworząc nieświadomie idealne warunki do wytworzenia się muraw kserotermicznych. Murawy były powszechne w polskim krajobrazie. Taki stan trwał do XX wieku, kiedy to stopniowo zanika gospodarka kośno-pastwiskowa na rzecz intensywnej gospodarki rolnej. Zwierzęta przeważnie trzymane są na zamkniętych terenach dużych obiektów, a pastwiska zmieniane są w pola monokultur zbóż i innych roślin uprawnych. Część muraw stanowi własność prywatną, gdzie właściciele prowadzą gospodarkę rolną, głównie w postaci trwałych użytków, z których pozyskują siano dla zwierząt gospodarskich. Na tych stanowiskach murawy także zanikają, głównie z powodu prowadzenia zabiegów kośnych w niewłaściwych terminach (m.in. w środku okresu wegetacyjnego), intensywnego nawożenia a czasem prowadzone jest nielegalne wypalanie użytków.

Problem dotyka także użytków porolnych o ubogiej glebie, które są często porzucane i następuje na nich naturalna sukcesja leśna. To właśnie zarastanie krzewami a w dalszej kolejności drzewami stanowi najpoważniejszy problem na dolnośląskich murawach kserotermicznych. Bardzo wiele płatów obejmuje niewielkie areały, które bez odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych stopniowo ulegają siedliskom leśnym. Pojawiający się porost drzewny prowadzi do zacieniania a tym samym powoduje wzrost wilgotności podłoża. Opadające liście i wzrost rozkładającej się materii organicznej zwiększają żyzność i utrudniają lub czasem wręcz uniemożliwiają procesy kiełkowania wielu gatunków roślin. Sukcesja leśna zagraża nie tylko kiełkującym nasionom ale także dorosłym roślinom, które są zagłuszane przez ekspansywniejsze gatunki przybyłe wraz ze zmianami w ekosystemie. Zarówno intensywna i niewłaściwa gospodarka rolna oraz całkowity brak zabiegów pielęgnacyjnych stanowi duże zagrożenie dla istnienia muraw kserotermicznych. Dzięki wdrożeniu wielu programów na wielu stanowiskach prowadzi się czynną i bierną ochronę zapobiegającą zanikaniu siedliska.