Ziołorośla górskie

15 sierpnia 2019 Wyłączono przez admin

Stosunkowo rzadkie siedlisko na terenie Sudetów, które charakteryzuje się ogromnym bogactwem florystycznym, w tym wysokie gatunki bylin. Rozległe łany kwiatów można podziwiać na wilgotnych stokach oraz wzdłuż górskich potoków, gdzie tworzą prawdziwą ścianę zieleni pełnej rzadkich lub chronionych gatunków roślin, w tym modrzyk, miłosna, ostróżka, tojad, ciemiężyca i wiele innych.

Nazwa: ziołorośla wysokogórskie, łopuszyny

Klasa: Betulo-Adenostyletea

Rząd: Calamagrostietalia villosae

Związek: Adenostylion alliariae

Kod siedliska: 6430

Ziołorośla obejmują szereg zbiorowisk występujących na terenach górskich i podgórskich. Są to bogate florystycznie ekosystemy zdominowane przez liczną grupę roślin scharakteryzowanych jako wysokie byliny o rozłożystych liściach, którym towarzyszą także trawy, turzyce, drobne byliny a także rośliny jednoroczne i dwuletnie. Ze względu na bogactwo gatunkowe ziołorośla mają często strukturę dwu- lub trzy warstwową, gdzie w niższych warstwach (przygruntowych) z powodu niedostatku światła występują niskie gatunki cieniolubne. Są to siedliska terenów otwartych, pozbawione zadrzewień czy krzewowisk, które tworzą zarówno rozległe płaty pokrywające znaczne powierzchnie jak i będące wąskimi pasami ciągnącymi się wzdłuż potoków lub skraju lasu. Notowane są głównie w niższych położeniach górskich obejmujących regiel dolny i górny, jednak przy sprzyjających warunkach zasiedlają także piętro kosówki i wyjątkowo także piętro alpejskie. W niższych położeniach tworzą się reglowe i górskie nadpotokowe ziołorośla lepiężnikowe, natomiast powyżej linii lasu występują ziołorośla subalpejskie. Zależnie od zbiorowiska mogą one zasiedlać bardzo różnorodne miejsca od wybitnie płaskich terenów poprzez łagodne zbocza aż po strome stoki kotłów polodowcowych. Ze względu na różnorodność miejsc występowania ziołorośla często tworzą mozaiki z innymi siedliskami, głównie górskimi zaroślami (zarośla kosodrzewiny, zarośla wierzby lapońskiej), bażynowiskami, młakami niskoturzycowymi, wysokogórskimi murawami i łąkami konietlicowymi a także siedliskami olszyn i łęgów jesionowo-wiązowych, gdzie gatunki ziołorośli tworzą warstwę tamtejszego runa leśnego.

Ziołorośla mogą powstawać na różnorodnych powierzchniach, które jednak charakteryzują się zbliżonymi warunkami glebowymi i wodnymi. Porastają one gleby żyzne (eutroficzne), próchniczo-mineralne o wysokim poziomie chłonności wilgoci, często z dużym udziałem gleb gliniastych lub rumoszu skalnego zapewniającego dobrą przepuszczalność i napowietrzenie. Przeważnie rosną na podłożu wapiennym, obojętnym lub słabo kwaśnym. Sprzyjające dla ziołorośli warunki notuje się m.in. wzdłuż potoków i w piętrze reglowym, gdzie występują głównie w lukach leśnych, na polanach, terenach porębowych oraz na dnach dolin. Panuje tu chłodny i wilgotny klimat nawet w bezdeszczowych okresach letnich upałów. Siedliska porastające wysokogórskie stoki charakteryzuje przystosowanie do ciężkich warunków klimatycznych, w tym długie okresy zalegania pokrywy śnieżnej, krótki okres wegetacyjny, występowanie silnych wiatrów oraz silnie kamienistej, płytkiej, jednak żyznej, warstwy podłoża. W siedliskach ziołorośli nie ma jednego gatunku charakterystycznego lub dominującego. Występują tutaj liczne gatunki wysokich bylin takich jak ciemiężyca zielona, dzięgiel litwor, gwiazdnica gajowa, jaskier platanolistny, lepiężniki, miłosna górska, modrzyk górski, starzec Fuchsa, starzec górski, tojad mocny, szczaw górski, wietlica alpejska, zerwa kłosowa i zaraza żółta.

: Roślina żywicielska

Większość wysokich bylin rozpoczyna wegetację stosunkowo późno i kwitnie przeważnie latem. Jednak życie w siedlisku rozpoczyna się bardzo wcześnie, zwłaszcza na terenach nadpotokowych, gdzie wiosną wegetację rozpoczynają drobne byliny jak pierwiosnek lekarski, pierwiosnek wyniosły, śledziennice, podbiał lekarski i miodunki. Towarzyszą im kwiatostany lepiężników, które kwitną na długo przed rozwinięciem się ich liści. Wyrastanie liści późną wiosną jest jednym ze sposobów na to aby nie uszkodziły ich wczesnowiosenne przymrozki. Wraz z upływem kolejnych tygodni miejsce drobnych geofitów zastępują charakterystyczne dla ziołorośli wysokie byliny tworzące gęste kobierce zieleni. W niższych warstwach, wyrastają gatunki cienioznośne, które wypełniają lukę w ekosystemie. Do takich roślin należy m.in. gajowiec żółty, gwiazdnica gajowa, miodunka ćma, jaskier kosmaty, rzeżucha leśna, tojeść gajowa i tojeść rozesłana. Latem następuje szczyt wegetacji w siedlisku, kiedy to rozkwita większość wysokich bylin, okrywając górskie stoki i brzegi potoków morzem pełnym kolorowych kwiatów. Stanowią one prawdziwą oazę życia dla zwierząt w surowym górskim klimacie. Dotyczy to zwłaszcza owadów (motyle, pszczoły, chrząszcze) a także roślinożernych ssaków (sarny, jelenie, kozice), które są jednym z ważniejszych czynników zwiększających żyzność gleby poprzez deponowanie odchodów.

Klasa górskich ziołorośli i traworośli (Betulo-Adenostyletea), obejmuje w Polsce tylko jeden rząd Calamagrostietalia villosae, który dzieli się na dwa związki i kilka zespołów:

Związek górskich ziołorośli i zarośli liściastych (Adenostylion alliariae) obejmuje kilka zespołów, głównie stwierdzonych na terenie Karpat. W Sudetach występuje tylko część zespołów z tego związku.

zespół miłosny górskiej (Adenostyletum alliariae), zbiorowisko zasiedlające tereny nasłonecznione, głównie wilgotne górskie zbocza i hale, gdzie oprócz tytularnej miłosny górskiej notowany jest także modrzyk górski, omieg górski, tojad mocny, wierzbownica okółkowa i wierzbownica alpejska. W Sudetach siedlisko notowane jest m.in. na zboczach karkonoskich kotłów, gdzie tworzy mozaikę z innymi siedliskami jak zarośla kosodrzewiny, zarośla wierzby lapońskiej, traworośla i murawy bliźniczkowe.
zespół wietlicy alpejskiej, ziołorośle paprociowe (Athyrietum distentifolii), najuboższy gatunkowo zespół, który tworzy często rozległe płaty zdominowane przez wietlicę alpejską z niewielkim udziałem innych roślin, głównie kwasolubnych (borówki, siódmaczek leśny, szczawik zajęczy, goryczka trojeściowa, śmiałek pogięty). Jest to jedno z najrozleglejszych ziołorośli na terenie Karkonoszy, notowane w dolinach i kotłach polodowcowych.
zespół tojadu mocnego (Aconitetum firmi), notowany tylko w Tatrach i na Babiej Górze, gdzie występuje tytularny tojad mocny a także knieć górska, rzeżucha gorzka, ostróżka wyniosła a także bogata flora mszaków.
zarośla czeremchy skalnej i jarzębiny górskiej, karkonoskie laski jarzębinowe (Pado-Sorbetum), bardzo rzadkie siedlisko notowane w Polsce tylko z karkonoskich kotłów, gdzie tworzy specyficzną mozaikę ziołorośli i niskich krzewów: brzoza karpacka, czeremcha skalna, jarząb pospolity i porzeczka skalna. Swoistość składu przemawia za endemicznym charakterem siedliska, będącym unikatem na skalę krajową.
zespół lepiężnika białego (Petasitetum albi), łopuszyny tworzące się wzdłuż górskich potoków, kamieńcach i stromych zboczach, gdzie oprócz tytularnego lepiężnika białego notowane są także gatunki źródliskowe jak knieć błotna, śledziennica skrętolistna, rzeżucha gorzka i liczne mszaki. W Sudetach siedlisko znane jest z Karkonoszy.
zespół lepiężnika wyłysiałego (Petasitetum kablikiani), notowany głównie na kamieńcach i terasach zalewowych, oprócz tytularnego lepiężnika wyłysiałego występuje także zaraza żółta, świerząbek orzęsiony i perz psi.
subalpejskie zarośla wierzby lapońskiej (Salicetum lapponum), klasyfikowane wg sieci ochrony Natura 2000 jako osobne siedlisko 4080 Subalpejskie zarośla wierzby lapońskiej lub wierzby śląskiej, którego dominującym składnikiem jest tytularna wierzba lapońska. W Sudetach ekosystem notowany wyłącznie z Karkonoszy, gdzie porasta źródliska i stoku kotłów polodowcowych.
zespół parzydła leśnego i omiegu górskiego (Arunco-Doronicetum austriaci), siedlisko porastające niższe położenia górskie na stromych i urwistych stokach o wilgotnym podłożu, gdzie dominują tytularne parzydło leśne i omieg górski. Często siedlisko stopniowo przechodzi w sąsiednie tereny leśne jako że parzydło należy do gatunków cienioznośnych lub tworzy mozaikę z łopuszynami.

Związek naturalne traworośla wysokogórskie (Calamagrostion), obejmuje kilka zespołów, które w większości notowane są na terenie Karpat. W Sudetach ten związek jest rzadki i notowany tylko w najwyższych partiach, m.in. Karkonoszy. Wg podziału ochrony siedlisk Natura 2000 ziołorośla zostały sklasyfikowane jako 6430-1: Ziołorośla subalpejskie i reglowe oraz 6430-2: Górskie, nadpotokowe ziołorośla lepiężnikowe.

Gatunki stałe i wyróżniające dla ziołorośli: ciemiężyca zielona, dzięgiel litwor, gwiazdnica gajowa, jaskier platanolistny, kozłek bzowy, lepiężnik biały, lepiężnik wyłysiały, miłosna górska, modrzyk górski, omieg górski, oset łopianowaty, ostróżka tatrzańska, ostróżka wyniosła, parzydło leśne, rzeżucha Gorzka, starzec Fuchsa, świerząbek orzęsiony, rutewka orlikolistna, szczaw górski, tojad dziubaty, tojad mocny, wierzbownica okółkowa, wietlica alpejska, zaraza żółta, zerwa kulista

Gatunki występujące i charakterystyczne dla ziołorośli: bniec czerwony, bodziszek cuchnący, bodziszek leśny, bodziszek żałobny, fiołek dwukwiatowy, jarzmianka większa, jaskier kosmaty, kokoryczka okółkowa, knieć górska, lepiężnik różowy, liczydło górskie, lilia złotogłów, pępawa błotna, przywrotnik żółtawozielony, pierwiosnek wyniosły, róża alpejska, rzeżucha gorzka Opiza, sadziec konopiasty, starzec górski, tojad sudecki, trybula leśna

Siedliska ziołorośli górskich występują głównie na obszarach chronionych lub trudno dostępnych a więc o niewielkim przekształceniu przez człowieka. Dzięki temu zachowały one w znacznym stopniu swój naturalny charakter a ich dalsza egzystencja nie jest uzależniona od wpływu człowieka jak to jest w przypadku wielu siedlisk nieleśnych (murawy kserotermiczne, łąki użytkowane ekstensywnie, łąki konietlicowe). Same ziołorośla wytwarzają się w miejscach, gdzie panują warunki trudne dla wykształcenia rozległych lasów (brzegi rwących potoków, miejsca podmokła, wysokogórskie hale i strome stoki). Powoduje to trwały i stabilny charakter siedliska, który w ogólnej skali nie podlega zmianom, jeśli nie zmienią się warunki siedliskowe (zmiany poziomu wód, ingerencja człowieka). Do głównych zagrożeń należy niewłaściwe użytkowanie terenów, które są porośnięte przez ziołorośla. Dotyczy to m.in. znaczącego zagospodarowywania szlaków turystycznych (wysypywania tłucznia, poszerzania dróg, wykaszania poboczy), złe prowadzenie szlaków zrywkowych (silnie niszczenie podłoża przez ciężki sprzęt i zaorywanie przez wleczone kłody), regulacja cieków i koryt wodnych, które powodują obniżanie poziomu wód gruntowych a także spowalniają przepływ i tym samym zmniejszają natlenienie wody. Ostatnim zagrożeniem jest wkraczanie roślin inwazyjnych (głównie barszcz Sosnowskiego i niecierpek himalajski). Rośliny te miejscami potrafią całkowicie zdominować siedlisko i wyprzeć rodzimą florę. Lokalnie może występować także wkraczanie krzewów a następnie drzew, które w miejscach pozbawionych ingerencji człowieka świadczą o zmianie w naturalnej równowadze pomiędzy siedliskami. Często jest to spowodowane zakwaszaniem gleby prowadzącej do ekspansji traworośli i paproci obserwowanych m.in. w Karkonoszach.

Ziołorośla górskie występują na Dolnym Śląsku tylko i wyłącznie na obszarze Sudetów, gdzie liczne ale silnie rozdrobnione płaty spotykane są lokalnie we wszystkich wyższych pasmach. Do gór o największej koncentracji ziołorośli należą:

Karkonosze. Obszar stanowi najważniejsze miejsce występowania ziołorośli w Sudetach, gdzie wiele płatów chronionych jest w obrębie parku narodowego. Występuje tu kilka zespołów, które charakteryzuje występowanie wielu rzadkich i chronionych gatunków, w tym endemity i relikty glacjalne. W kotłach polodowcowych występują karkonoskie laski jarzębinowe będące jednym z cenniejszych siedlisk o endemicznym charakterze, natomiast na stokach wschodniej części parku (głównie w obrębie kotłów) stwierdzono zarośla reliktowej wierzby lapońskiej. Poza tym rozległe płaty ziołorośli notowane są niemal we wszystkich częściach parku, gdzie stanowią jedne z najbogatszych gatunkowo zbiorowisk (miłosna górska, modrzyk górski, niebielistka trwała, tojad sudecki, wierzbownica okółkowa, starzec gajowy, ciemiężyca zielona, rutewka orlikolistna, kozłek bzowy). Porastają one m.in. stoki naokoło kotłów polodowcowych oraz wysięki i doliny rzeczne. W miejscach o kwaśnym podłożu wykształciły się rozległe ziołorośla paprociowe z wietlicą alpejską oraz towarzyszącym jej gatunkami jak goryczka trojeściowa, siódmaczek leśny, rdest wężownik i starzec gajowy.

Masyw Śnieżnika. Ziołorośla w obrębie masywu chronione są głównie w ramach obszaru Natura 2000 PLH020016 Góry Bialskie i Grupa Śnieżnika, gdzie stwierdzono łącznie ok. 30 ha tego siedliska. Stan zachowania większości odnalezionych w wyznaczonym obszarze płatów siedliska charakteryzuje się doskonałym i dobrym stanem zachowania z bogatą i miejscami unikatową florą. Do najlepiej wykształconych płatów należą ziołorośla w obrębie Doliny Kleśnicy (w tym na obszarze rezerwatu Jaskinia Niedźwiedzia), które w niższych położeniach przechodzą w rozległe łopuszyny lepiężnikowe. Wśród gatunków wyróżniających należy obecność takich gatunków jak ostróżka wyniosła, tojad sudecki, rzeżucha gorzka Opiza, wyblin jednolistny.

Góry Kamienne. Ziołorośla w paśmie chronione są głównie w ramach obszaru Natura 2000 PLH020038 Góry Kamienne, gdzie stwierdzono łącznie ok. 66,89 ha tego siedliska. Na większości badanych fragmentów stan zachowania ziołorośli określano jako dobrze wykształcone. Obejmują one w większości łopuszyny, które wąskimi pasami ciągną się wzdłuż większych cieków wodnych. Szczególnie często rozwijają się na siedliskach żyznych i wilgotnych w dolinie Sokołowca i jego dopływów oraz nad Ścinawką i Zadrną.

Góry Stołowe. Pasmo górskie, które wraz z tamtejszym parkiem narodowym należy do jednych z ważniejszych ostoi ziołorośli i łopuszyn na terenie Sudetów. Tutejsze siedliska notowane są wzdłuż bardzo licznych cieków wodnych, gdzie występuje bogata flora. Do najważniejszych ostoi ziołorośli należą m.in. okolice Pasterki, Karłowa i Łężna, w tym dolina potoku Żydawka, Złotnowskiego Potoku, Czermnicy i Dańczówki. Poza obszarem parku ziołorośla stwierdzono także wzdłuż Bystrzycy Dusznickiej na odcinku Piekielnej Doliny. Wśród gatunków rzadkich lub charakterystycznych należy ciemiężyca zielona, jaskier platanolistny, liczydło górskie i modrzyk górski. Bardzo dobrze wykształcone ziołorośla spotykane są także po czeskiej stronie, m.in. na terenie Skalnego Miasta i w bezpośredniej okolicy.

Góry i Pogórze Orlickie. Stanowią one jedną z ważniejszych ostoi, gdzie ziołorośla chronione są w kilku obszarach naturowych: PLH020039 Grodczyn i Homole koło Dusznik, PLH020060 Góry Orlickie i PLH020061 Dzika Orlica. Zachowane są tutaj zarówno ziołorośla wysokogórskie, ziołorośla reglowe oraz łopuszyny z lepiężnikiem różowym. Obok Karkonoszy i Masywu Śnieżnika występuje tu największe bogactwo w rzadkie gatunki, takie jak ciemiężyca zielona, jaskier platanolistny, modrzyk górski, omieg górski, parzydło leśne, rzeżucha trójlistkowa, tojad dziubaty a miejscami także lilia złotogłów i skrzyp olbrzymi. Do najliczniejszych wystąpień należą stoki powyżej Zieleńca, dolina Bystrzycy Dusznickiej (pomiędzy Zieleńcem i Dusznikami), dolina Młynówki, obszar wzdłuż Dzikiej Orlicy oraz wzdłuż drogi krajowej nr 8 i Drogi Orlickiej (pomiędzy Zieleńcem i DK 8). W Górach Orlickich stwierdzono także występowanie rzadkiego siedliska ziołoroślowych lasów bukowych, które w Sudetach stwierdzono tylko w kilku miejscach naokoło Zieleńca i Bystrzycy Dusznickiej.

Na chwilę obecną ziołorośla objęte są ochroną w nielicznych rezerwatach przyrody: Buczyna Storczykowa na Białych Skałach, Jaskinia Niedźwiedzia i Śnieżnik Kłodzki. Poza tym stwierdzony w obu parkach narodowych i na wielu obszarach Natura 2000.

BIBLIOGRAFIA

https://natura2000.gdos.gov.pl
Kwiatkowski P., Struk M. 2003. Szata roślinna Wzgórza Homole i otoczenia (Wzgórza Lewińskie). Ann. Silesiacae 32: 67-101.
Matuszkiewicz W., Matuszkiewicz A. 1975. Mapa roślinności zbiorowisk roślinnych Karkonoskiego Parku Narodowego. Ochrona Przyrody 40: 45–109
Mróz W. 2004. Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia
sepium). ss. 171-184. [W:] J. Herbich (red.). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 3. Murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska, zarośla. Ministerstwo Środowiska, Warszawa.
Plan Zadań Ochronnych obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty Dzika Orlica PLH020061 w województwie dolnośląskim
Plan Zadań Ochronnych obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty Góry Bialskie i Grupa Śnieżnika PLH020016 w województwie dolnośląskim
Plan Zadań Ochronnych obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty Grodczyn I Homole Koło Dusznik PLH020039 w województwie dolnośląskim
Plan Zadań Ochronnych obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty Góry Kamienne PLH020038 w województwie dolnośląskim
Zając K., Jankowski W. 2010 Inwentaryzacja przyrodnicza gminy Bystrzyca Kłodzka