Buczyna Trzebnicka

Największy zwarty kompleks leśny w bezpośredniej okolicy miasta, który obejmuje dobrze zachowane lasy bukowe z bogatym runem leśnym i okazałymi drzewami. Teren stanowi ważną ostoję dla roślin i zwierząt pośród miejsko-rolniczej pustyni jaka występuje w tej części wzgórz. Jest to miejsce szczególnie urokliwe wczesną wiosną oraz późną jesienią. Jednak miłośnik przyrody znajdzie tutaj ciekawe rzeczy o każdej porze roku. 

Typ ochrony: krajobrazowy

Data utworzenia: brak

Powierzchnia: ok. 60 ha

Powiat: Trzebnicki

Gmina: Trzebnica

Nadleśnictwo: Oborniki Śl.

Położenie: Niewielki obszar leśny położony w środkowej części Wzgórz Trzebnickich, stanowiących mezoregion Wału Trzebnickiego. Teren znajduje się w południowo-wschodniej części miasta Trzebnicy o powierzchni około 60 ha. Od północy i zachodu graniczy bezpośrednio z zabudowaniami miejskimi, od wschodu i południa granicę wyznacza droga powiatowa.

Budowa: Położony jest na terenie o urozmaiconej rzeźbie składającej się z licznych wąwozów, dolinek i wzniesień. Najwyższe jest wzgórze o nazwie Trzy Widoki (244 m n.p.m.), na którym dawniej stała drewniana wieża widokowa. Była z niej dobrze widoczna panorama na otaczające miasto wzgórza. Stoki zbudowane są z utworów morenowych (żwirów, glin) oraz utworów starszego pochodzenia, głównie trzeciorzędowego (iły i piaski). Wszystkie te utwory są silnie sfałdowane, pomieszane, o zaburzonym układzie spowodowanym ruchami lodowców. Całość tworzyła wał moreny spiętrzonej, utworzonej przez lodowiec z okresu jednego ze stadiałów zlodowacenia środkowopolskiego (stadiał Warty). Wierzchnie warstwy pokryły eoliczne osady lessowe i lessopodone. Jest to pylista skała osadowa o przeważnie płowożółtej barwie (czasem brązowej, szarawej lub czerwonawej, zależnie od składu minerałów). Materiał cechuje duża podatność na erozje, w tym wymywanie. Jednocześnie less ma właściwości, w tym utrzymywania wysokich, pionowych ścian. Wszystko to sprawia, że w podłożu lessowym często tworzą się liczne wąwozy, w tym liczne mniejsze i większe wąwozy na południowych i zachodnim fragmentach obszaru. Dolinki na terenie Buczyny Trzebnickiej wyglądem nawiązują do typu suchej doliny, pozbawionej naturalnego potoku płynącego dołem, o bardzo wąskiej gardzieli.

Flora: Teren porasta mozaika siedlisk leśnych, głównie zbiorowisk lasów bukowych. Drzewostan zdominowany jest przez buka zwyczajnego z niewielką domieszką innych drzew, m.in. klon pospolity, lipa drobnolistna, dąb szypułkowy, modrzew europejski oraz gatunki obcego pochodzenia (robinia akacjowa, dąb czerwony). Przeważająca pod względem powierzchni jest żyzna buczyna niżowa (Galio odorati-Fagetum) o bogatym runie leśnym składającym się m.in. z kęp marzanki wonnej, konwalii majowej, konwalijki dwulistnej, zawilca gajowego, zawilca żółtego, miodunek i ziarnopłonu wiosennego. Porasta ona głównie niżej położone fragmenty lasu, gdzie występuje wilgotniejsze i żyzne podłoże. Znacznie uboższa kwaśna buczyna niżowa (Luzulo pilosae-Fagetum) porasta północne i południowe zbocza oraz wyżej położne, suche miejsca. Charakteryzuje się ubogim runem składającym się głównie z mchów, pospolitych paproci, kwasolubnych bylin i traw (m.in. śmiałek pogięty). Warto dodać, że na terenie lasu stwierdzono występowanie skrajnie rzadkiego na Dolnym Śląsku gatunku storczyka – buławnika czerwonego.

Tereny okrajkowe zdominowane są przez gatunki synantropijne i ruderalne, głównie uciekinierów z okolicznych ogrodów i parków. Liczne są tutaj niecierpki (drobnokwiatowy i gruczołowaty), pokrzywa zwyczajna, babka lancetowata i szerokolistna, wierzbownice, karbieńce i słonecznik bulwiasty. Większość to gatunki preferujące tereny nasłonecznione, dlatego nie wnikają one zbytnio w głąb lasu. Ma to korzystny wpływ na skład gatunkowy buczyny albowiem zachowuje ona względnie naturalny charakter. Jedynie w miejscach przeprowadzonej rębni wykształcają się zbiorowiska porębowe (Atropetalia), gdzie występują takie gatunki jak wierzbówka kiprzyca, trzcinnik piaskowy, poziomka pospolita oraz liczne gatunki jeżyn.

Stosunkowo bogata jest mykoflora, szczególnie późnym latem i jesienią w runie leśnym widoczne są liczne owocniki różnego rodzaju grzybów. Można tutaj napotkać m.in. gąski, grzybówki, lakówki, twardzioszki, muchomory, próchnilce, purchawki i opieńki miodowe.

Inne: Ze względu na bezpośrednie sąsiedztwo miasta, teren ten od dawna ulega silnej presji ludzkiej. Las poszatkowany jest wieloma ścieżkami i szlakami, w tym o utwardzonej nawierzchni, które prowadzą do licznych struktur budowlanych takich jak Kościółek Leśny (Kościół Czternastu Wspomożycieli, założony w 1886 r.) i szlak Kalwarii Trzebnickiej składający się z 16 kaplic rozsianych po pagórkach lasu. W planach zagospodarowania planowane jest utworzenie na tym terenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego obejmującego oddziały 498, 499 oraz 500 w leśnictwie Trzebnica, obręb leśny Oborniki Śląskie.

W południowej części kompleksu, naprzeciw bramy wjazdowej na teren kościoła znajduje się okazały pomnikowy modrzew europejski o obwodzie pnia 262 cm i wysokości całkowitej około 38 m. Samo drzewo ulokowane jest w bezpośrednim sąsiedztwie buków, które praktycznie całkowicie zasłaniają koronę drzewa przez co jedynie dobrze widocznym fragmentem modrzewia jest dolna część jego pnia. Jest to jedyny pomnik przyrody na terenie lasu, mimo iż wiele drzew (głównie buków) posiada wymiary pomnikowe.

Zagrożenia: Bardzo duże. Teren nie jest objęty jakąkolwiek formą ochrony, stąd też prowadzona jest tam bardzo intensywna wycinka drzew bukowych, miejscami o charakterze rębni obejmującej całe płaty. Powoduje to znaczne zaburzenie przestrzenne i siedliskowe albowiem w miejscach wycinek dochodzi do nienaturalnie wzmożonego wzrostu młodych buczków, które całkowicie blokują dostęp światła do runa leśnego. Dodatkowo w miejscach tych rozwija się roślinność porębowa, m.in. jeżyny i trawy. Działanie takie uniemożliwia wzrost jakimkolwiek leśnym gatunkom roślin, w tym rzadkim lub chronionym. Dodatkowo bezpośrednia bliskość siedzib ludzkich, w tym o charakterze miejskich osiedli, powoduje wzmożony ruch, powodujący płoszenie leśnej zwierzyny oraz wzmagający ryzyko potencjalnych szkód w runie leśnym (zrywanie lub wykopywanie roślin, grzybiarstwo).

Wrażenia osobiste: Umiarkowane. Obszar buczyny byłby jednym z piękniejszych miejsc na Wzgórzach Trzebnickich, gdyby nie agresywna działalność nadleśnictwa, które w (praktycznie) miejskim lasku prowadzi intensywną gospodarkę leśną w postaci licznych rębni. Las stanowi jedną z większych atrakcji dla mieszkańców, którzy licznie odwiedzają teren. Niestety mimo tego prowadzone są tutaj wycinki dorodnych drzew, co skutkuje nieodwracalnym zniszczeniem krajobrazu oraz siedlisk żyznej buczyny. Jest to działanie niezrozumiałe, jednak bardzo powszechne w polskim krajobrazie. Dawniej planowano powołać na tym obszarze zespół przyrodniczo-krajobrazowy, choć ten typ ochrony niezbyt chroni przed gospodarką leśną. Jedynie powołanie rezerwatu skutkowałoby powstrzymaniem leśniczych zakusów na dorodne bukowe pnie.

Informacje praktyczne:

• bardzo dobry dojazd, las okalają drogi, w tym drogi powiatowe a w części zachodniej ulokowane są także parkingi
• teren poprzecinany jest gęstą siecią ścieżek, którymi poprowadzono równie gęstą sieć szlaków i ścieżek dydaktycznych. Sąsiedztwo miasta oraz ilość ścieżek powoduje, że jest to teren chętnie odwiedzany przez liczną grupę mieszkańców
• teren łatwy do zwiedzania, w tym także dla rodzin z dziećmi i osób starszych
• w sąsiedztwie znajduje się wiele innych atrakcyjnych przyrodniczo terenów jak Piekielny Wąwóz, Wąwozy Lessowe pod Taczalinem Małym, Lessy Winnej Góry, Las w Borkowicach, Murawy Napiaskowe oraz zgrupowania pomników przyrody w Cerekwicy i Głuchowie Górnym
• najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (wczesnowiosenne geofity), maj (wiosenne geofity), jesień (przebarwiające się liście, grzyby)