Łacha Jelcz

Łacha Jelcz jest starorzeczem Odry, będący jednym z większych stanowisk rzadkiej i chronionej rośliny kotewki orzecha wodnego, która została objęta ochroną w ramach rezerwatu. Teren stanowi jeden z dwóch rezerwatów w województwie powołanych specjalnie dla ochrony tej rzadkiej rośliny.  Jest to obszar występowania wielu cennych siedlisk z chronionymi gatunkami roślin, płazów, owadów oraz ptaków wodno-błotnych.

Typ ochrony: wodny

Data utworzenia: 1954

Powierzchnia: 59,68 ha

Powiat: Oławski

Gmina: Jelcz-Laskowice

Nadleśnictwo: Oława

Rezerwat został powołany Zarządzeniem Nr 80 Ministra Leśnictwa z dnia 24 kwietnia 1954 roku (MP nr A-46 poz. 650) w sprawie uznania za rezerwat przyrody. Pierwotnie głównym  przedmiotem ochrony w rezerwacie było naturalne stanowisko chronionego gatunku rośliny wodnej – kotewki orzecha wodnego, obecnie zmienione na ochronę ekosystemu starorzecza, czyli jego florę, faunę, roślinność i naturalne procesy sukcesyjne. Zmiany dotyczyły także powiększenia rezerwatu, z pierwotnych 6,90 ha (oddział leśny 54 g, położony w leśnictwie Jelcz, obręb Oława) do obecnych 59,68 ha (wydzielenia: 54 b, c, d, f, g, k, l, m, 54A f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p oraz 54 ~c, 54A ~a obrębu leśnego Oława).

Położenie: Chroniony obszar położony jest we wschodniej części województwa, w regionie Pradoliny Wrocławskiej na odcinku powiatu oławskiego, ciągnąc się wzdłuż wału przeciwpowodziowego w południowej części miasta Jelcz-Laskowice. Pierwotnie rezerwat obejmował jedynie wschodni fragment starorzecza Łacha Farna. Obecnie ochrona została rozszerzona na cały zbiornik wraz z otaczającymi je siedliskami leśnymi i łąkowymi. Obszar rezerwatu rozciąga się od drogi powiatowej 455 do rzeki Odry, gdzie północną granicę wyznacza wał przeciwpowodziowy a południową częściowo rzeka Smortawa. Całość obejmuje oddziały leśne nadleśnictwa Oława.

Flora: Łacha Jelcz obejmuje starorzecze o długości około 1500 m, położone na prawym brzegu Odry, które w zachodniej części posiada połączenie z rzeką. Występuje tu bogata mozaika siedlisk, głównie zbiorowiska roślinne otwartych wód, płytkich zbiorników i zbiorników ulegających wypłycaniu i zarastaniu oraz zbiorowiska leśne i łąkowe. Najważniejszy przedmiot ochrony na tym terenie, czyli stanowisko kotewki orzecha wodnego traktowane jest jako zanikające już od lat 70-tych. Fluktuacje populacji są skrajnie duże i wahają od kilkuset do ponad 600 tysięcy (wówczas pokrywa niemal całą powierzchnię tafli zbiornika). Jednak takie bogate wystąpienia od dawna nie są notowane. Poziom liczebności zależy m.in. od poziomu fal powodziowych i temperatur wody w zimie. Zbiornik posiada dobrze rozwiniętą roślinność strefową, obejmującą pas szuwarów z tatarakiem trawiastym, kosaćcem żółty i turzycami. Miejscami towarzyszą im inne rośliny przybrzeżne jak psianka słodkogórz, jeżogłówka gałęzista, żabieniec babka-wodna, knieć błotna i strzałka wodna. W strefie zbiorowisk roślinności wynurzonej i pływającej notuje się liczne rdestnice, salwinię pływającą, grążela żółtego i grzybienia białego.

Na chwilę obecną na terenie Łachy Jelcz stwierdzono występowanie około 320 gatunków roślin, stawiając je w czołówce oławskich rezerwatów pod względem bioróżnorodności, wszystko to za sprawą znacznego powiększenia o różnorodne siedliska otaczające zbiornik.  W części lądowej rezerwatu dominują zbiorowiska leśne, gdzie wykształciły się głównie zbiorowiska obejmujące wielogatunkowe łęg i grądy, m.in. grąd środkowoeuropejski (Galio-Carpinetum) w wariancie wilgotnym, którego drzewostan buduje przede wszystkim dąb szypułkowy z dużym udziałem grabu pospolitego i lipy drobnolistnej. W runie rosną liczne geofity, m.in. zawilec gajowy, kruszczyk szerokolistny, podagrycznik pospolity, śnieżyczka przebiśnieg, przytulia wonna. Grądy wykształciły się na najmniej zabagnionych fragmentach, przede wszystkim na wywyższeniach terenu oraz obszarach najdalej położonych od zbiornika. W miejscach silnie uwodnionych i w obniżeniach terenu, grądy zostają zastąpione przez zbiorowiska łęgów dębowo-wiązowo-jesionowych (Ficario-Ulmetum campestre). Drzewostan składa się głównie z dębu szypułkowego, wiązu pospolitego i wiązu górskiego, podczas gdy warstwa podszytu zdominowana jest przez czeremchę pospolitą oraz derenia świdwę, głóg jednoszyjkowy i trzmielinę pospolitą. Poza lasami, na obszarach otwartych stwierdzono zalewowe łąki selernicowe (Alopecurion), z dominującym wyczyńcem łąkowym i wieloma cennymi gatunkami roślin (czosnek kątowy, selernica żyłkowana) oraz niewielkie powierzchnie muraw napiaskowych z goździkiem kropkowanym i zawciągiem pospolitym.

Fauna: Bogata ichtiofauna, obejmuje ponad 30 gatunków ryb, w tym chronione: piskorz, różanka pospolita i śliz pospolity. Poza tym odnotowano kilka gatunków płazów (m.in. żaba jeziorkowa, żaba wodna, żaba śmieszka, traszka zwyczajna, ropucha szara, kumak nizinny, rzekotka drzewna, łącznie 9 gatunków), które wiosną licznie składają skrzek w zakolach starorzecza i w trzcinowiskach. Na brzegach i wśród koron przybrzeżnych drzew stwierdzono około 20 gatunków gniazdujących ptaków. Nieliczne gady ograniczają się głównie do zaskrońca zwyczajnego, występującego w łęgach i nad brzegami oraz jaszczurki zwinki i żyworódki, które bytują na nasłonecznionych skarpach.

Wrażenia osobiste: Stosunkowo umiarkowanie pozytywne. Dużym plusem było powiększenie obszaru ochrony i to prawie 10-krotnie. Jednak pomimo wielu wizyt, nie udało się znaleźć większej liczby słynnej na ten rezerwat kotwewki. Zazwyczaj były to 1-2 osobniki lub charakterystyczne orzeszki wyrzucone na brzeg. Znacznie cenniejsze w mojej ocenie są sąsiednie starorzecza określane jako Matunin, na których corocznie widzę setki tysięcy rozet, pokrywających niemal całą taflę zbiornika. Jednak Matunin wciąż jest nieobjęty żadną formą ochrony, ani w postaci rezerwatu czy chociażby użytku ekologicznego.  Wzdłuż Łachy Jelcz rozstawione są liczne tablice edukacyjne, na których zawarto najważniejsze informacje o tym terenie jak i jego roślinności.

Informacje praktyczne:

• dobry dojazd, od strony ul. leśnej znajduje się niewielki parking z zainstalowanymi tam tablicami informacyjno-edukacyjnymi
• wzdłuż rezerwatu ciągnie się wał przeciwpowodziowy, który umożliwia zejście w dogodnym momencie
• na terenie rezerwatu nie ma wytyczonych szlaków, jednak wzdłuż północnego brzegu istnieje odchodząca od parkingu droga, która została wydeptana przez licznie odwiedzających ten teren wędkarzy. Niestety ścieżka jest ślepym traktem, który nie posiada drugiego wyjścia, przez co trzeba wrócić aby wyjść z rezerwatu
• od południowej strony nie ma żadnych dróg ani ścieżek, przez co trzeba poruszać się w gąszczu roślinności
• najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (wiosenne geofity), lipiec (kotewka, szczyt wegetacji roślinności wodno-brzegowej)
• ze względu na błotno-wodny charakter większości siedlisk zwiedzanie ich w okresie letnim może być mało przyjemne (liczne komary, wybujała roślinność trawiasta i turzycowa, podmokła gleba)
• w bezpośredniej okolicy znajdują się pomnikowe drzewa (3 dęby w bezpośrednim sąsiedztwie i 2 dęby przy drodze w kierunku Janikowa) oraz drugie starorzecze o nazwie Matunin, które charakteryzuje równie bogata roślinność i oraz bardzo duża populacja kotewki. Jest to miejsce dużo bardziej dostępne i wygodniejsze w poruszaniu się
• w odległości kilku minut jazdy autem znajdują się kolejne rezerwaty oławskie: Zwierzyniec, Kanigóra, Grodzisko Ryczyńskie oraz kilka kolejnych pomników przyrody