Łąki Krzydlińskie
22 listopada 2017Mało znany teren, który stanowi jedną z największych skarbnic przyrodniczych nizinnej części Dolnego Śląska. Jest to niewielki fragment parku krajobrazowego z bogatą roślinnością, w skład której wchodzi cała seria rzadkich lub chronionych roślin: kosaciec syberyjski, nasięźrzał pospolity, goździk pyszny, mieczyk dachówkowaty, goryczka wąskolistna i wiele gatunków storczyków. Jedno z ostatnich miejsc występowania storczyka samiczego w województwie.
Typ ochrony: florystyczny
Data utworzenia: brak
Powierzchnia: ok. 45 ha
Powiat: Wołowski
Gmina: Wołów
Nadleśnictwo: Wołów
Położenie: Zespół ekosystemów łąkowych i niewielkich zadrzewień znajdujących się w zachodnim fragmencie Wysoczyzny Rościsławickiej na Nizinie Śląskiej, około 400 m na północny-zachód od ostatnich zabudowań Krzydliny Małej, całość zlokalizowana jest w południowym obrębie Parku Krajobrazowego Doliny Jezierzycy. Jest to jeden z najcenniejszych terenów w obrębie parku, dawniej planowano utworzyć tu rezerwat przyrody o powierzchni około 45 ha, jednak w nowych opracowaniach plany te porzucono. Obecnie teren znajduje się w południowo-środkowej części OOŚ Natura 2000 Dębniańskie Mokradła.
Budowa: Region łąk znajduje się na pograniczu Wysoczyzny Rościsławskiej i Pradoliny Wrocławskiej, gdzie występują różnego rodzaju rzeźby terenu budowane przez formy akumulacji lodowcowej, wodnolodowcowej a także akumulacji rzecznej. Wyższe partie łąk, szczególnie w północnej części stanowią fragment wysoczyzny morenowej, której najbardziej wysuniętym na południe tworem jest śródlądowa wydma piaskowa o nazwie Wydmuchy (124 m n.p.m.) w całości porośnięta suchymi borami sosnowymi. Jest to wydma o parapoblicznym kształcie ukierunkowana na północny-zachód, która powstała w czasie okresu ostatniego zlodowacenia, w procesie akumulacji eolicznej (wiatrowej).
Flora: Bardzo bogata. Szczególnie obfitujące w bioróżnorodność są siedliska wilgotnych łąk i terenów trawiastych. Do najbogatszych przyrodniczo zbiorowisk należą łąki z zespołu zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych (Molinion) obejmujące południowe fragmenty obszaru na zboczach bezimiennego, płaskiego wzniesienia o niewielkim spadku w kierunku północnym. Jest to obszar źródliskowy o stale wilgotnej i żyznej, próchniczej glebie. Część terenu ulega stopniowej sukcesji drzew i krzewów, szczególnie w dolnych partiach, gdzie fragmenty łąki porosły olchą, wierzbą i brzozą, znacząco zubażając runo. Mimo wszystko, na łąkach trzęślicowych stwierdzono szereg rzadkich i chronionych roślin jak: kukułka szerokolistna, nasięźrzał pospolity, mieczyk dachówkowaty, goryczka wąskolistna, listera jajowata, podkolan biały, pierwiosnek lekarski, centuria pospolita i goździk pyszny. Występuje tutaj także jedna z najliczniejszych dolnośląskich populacji kruszczyka błotnego, osiągająca w korzystnych latach nawet tysiąc osobników. Większość gatunków skupia się w środkowej i południowej części łąki.
Północne tereny o płaskiej powierzchni zajmują niżowe łąki świeże użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), obejmują one ponad 2/3 powierzchni proponowanego użytku ekologicznego. Znacząca część płatów powstała w wyniku przeprowadzenia melioracji osuszających wilgotne siedliska, które zachowały się już głównie tylko wzdłuż kanałów. Z tego względu spotyka się tu często mozaikę siedlisk wilgotnych i świeżych. W granicach kośnych łąk świeżych na użytku ekologicznym znajdują się liczne powierzchnie wilgotniejsze, nawiązujące składem roślinnym i charakterystyką do siedlisk łąk zmiennowilgotnych, selernicowych, a w miejscach najwilgotniejszych nawet do zbiorowisk szuwarowych i trzcinowisk. Część płatów jest regularnie wykaszana w odpowiednich dla tego siedliska terminach. Dominującymi gatunkami w typowych łąkach świeżych są trawy (rajgras wyniosły, kupkówka pospolita, konietlica łąkowa, stokłosa miękka, tymotka łąkowa), którym towarzyszą liczne byliny i rośliny jednoroczne takie jak bodziszek łąkowy, dzwonek rozpierzchły, jaskier ostry, jastrun właściwy, koniczyna łąkowa, kozibrody, przytulia pospolita, skalnica ziarenkowata, świerzbnica polna, szczaw rozpierzchły. Szczególnie częste są tutaj rośliny z rodziny baldaszkowatych (selerowatych), głównie barszcz zwyczajny, biedrzeniec wielki, kminek zwyczajny, pasternak zwyczajny i rzadka selernica żyłkowana.
W bezpośrednim sąsiedztwie kanałów melioracyjnych a także w wielu miejscach z całorocznie utrzymującymi się zastoinami wodnymi występują liczne szuwary z klasy Phragmitetea. Są to przeważnie szuwary trawiaste, wielkoturzycowe i inne z udziałem okazałych bylin dwuliściennych, występują w strefie przybrzeżnej i nadbrzeżnej stojących i płynących wód śródlądowych z dominującymi zaroślami trzciny pospolitej, pałki szerokolistnej i manny mielec oraz z dużym udziałem innych roślin m.in. jeżogłówka gałęzista, jaskier jadowity, kropidło wodne, łączeń baldaszkowy, marek szerokolistny, mozga trzcinowata, strzałka wodna, szczaw lancetowaty i żabieniec babka-wodna. Występują tu także niewielkie płaty skrzypu i tataraku zwyczajnego. W pasie dobrze rozwiniętej roślinności strefowej, obejmującej pas szuwarów notuje się także gatunki przybrzeżne jak psianka słodkogórz, knieć błotna, kosaciec żółty, jaskier ostry, przytulia błotna, tojeść bukietowa i rzadki arcydzięgiel litwor nadbrzeżny.
W północno-wschodniej części wykształciły się niewielkie płaty niżowych, acydofilnych muraw bliźniczkowych (Nardetalia) będących mozaiką muraw krzyżownicowych i tłoków o skąpej roślinności składającej się głównie z bliźniaczki psiej trawki i wrzosów. Występują na nich niewielkie kępy krzyżownicy ostroskrzydełkowej i dziurawców a także jedno z ostatnich znanych stanowisk storczyka samiczego na terenie Dolnego Śląska. Miejscami wkraczają niewielkie zarośla młodych brzóz i dębów szypułkowych. W sąsiedztwie psiar występują obniżenia terenu z licznie występującymi zastoinami wody, szczególnie w okresie wiosennych roztopów. Na tych fragmentach wytworzyły się eutroficzne łąki wilgotne (Calthion palustris) z bogatą populacją knieci błotnej i kozłka dwupiennego. Oprócz tego w runi łąkowej występują pospolite gatunki jak firletka poszarpana, jaskier jadowity, ostrożeń siwy, rdest wężownik, krwiściąg lekarski i liczne sitowie. Zbiorowiska leśne obejmują szczytowe partie wzgórza, składające się na łęg wiązowo-jesionowy z dużą domieszką dębów i grabów o mało różnorodnym runie, składającym się głównie z licznych gatunków synantropijnych lub azotolubnych, m.in. niecierpek drobnokwiatowy, pokrzywa zwyczajna, chmiel zwyczajny, starce, przymiotna i paprocie.
Jedynym siedliskiem typowo leśnym jest ulokowany w południowej części płat zadrzewień będący częściowo zubożonym łęgiem jesionowo-wiązowy (Ficario-Ulmetum minoris) najwyżej położony fragment zbocza, w miejscu wysięków wodnych. Drzewostan jest stosunkowo młody, gdzie przeważają drzewa w wieku do 50-60 lat. W składzie dominuje głównie wiąz pospolity, dąb szypułkowy i jesion wyniosły z domieszką innych drzew jak olcha czarna, brzoza brodawkowata i sosna zwyczajna będąca efektem dawnych nasadzeń. Podszyt jest bogaty i miejscami silnie rozwinięty. Do najczęstszych krzewów w warstwie należy czeremcha zwyczajna, kalina koralowa, bez czarny, porzeczka czerwona oraz liczne młode drzewka wcześniej wymienionych gatunków. Większość drzew i krzewów porastają liczne pędy chmielu zwyczajnego, kielisznika zaroślowego i bluszczu pospolitego. Runo leśne jest umiarkowanie zróżnicowane bez gatunków rzadkich lub chronionych, gdzie największe bogactwo obejmuje przede wszystkim wiosenne geofity takie jak zawilec gajowy, miodunka ćma, ziarnopłon wiosenny, czosnaczek pospolity, złoć żółta, gwiazdnica gajowa i fiołek leśny. Latem można spotkać pojedyncze okazy kruszczyka szerokolistnego.
Fauna: Stosunkowo dobrze poznana dzięki objęciu terenu w ramach sieci Natura 2000. Otwarte tereny łąkowe są chętnie odwiedzane przez liczne okoliczne gatunki dużych i średnich ssaków jak sarny, dziki, zające, borsuki i lisy. Bogata entomofauna składa się z licznych gatunków rzadkich lub chronionych motyli. Stwierdzono tutaj występowanie pazia królowej oraz barczatki kataks, rzadkiego gatunku motyla preferującego środowiska kserotermiczne i zbiorowiska, bogate w drzewa stanowiące pokarm dla gąsienicy. Teren pełni ważną ostoję dla herpetofauny parku albowiem na wilgotnych łąkach stwierdzono występowanie kilku rzadkich lub chronionych gatunków płazów (ropucha szara, kumak nizinny, żaba trawna, żaba moczarowa). W obszarze łęgów oraz zarośli olchowych występują niewielkie populacje rzekotki drzewnej a w zbiornikach wodnych i kanałach melioracyjnych stwierdzono miejsce rozrodu oraz bytowania żaby wodnej, żaby jeziorkowej i traszki grzebieniastej, gatunku naturowego.
Łąki Krzydlińskie są bardzo istotnym miejscem bytowania i żerowania licznej ornitofauny. Na miedzach i śródpolnych zakrzaczeniach schronienie znajdują populacje przepiórki zwyczajnej, podczas gdy na otwartych terenach łąkowych stwierdzono jedno z ważniejszych miejsc żerowania żurawia krzykliwego na obszarze powiatu wołoskiego. Z innych gatunków ptaków odnotowano: błotniak stawowy, dudek, gąsiorek, jarzębatka, srokosz, świergotek łąkowy i świerszczak zwyczajny.
Zagrożenia: Bardzo duże. Teren w większości stanowią grunty prywatne oraz grunty nadleśnictwa Wołów. Brak jakiejkolwiek formy ochrony grozi niewłaściwym użytkowaniem, którego skutki są obecnie coraz bardziej odczuwalne. Tereny łąk trzęślicowych ulegają powoli naturalnej sukcesji leśnej w kierunku olsu i łęgu. Natomiast fragmenty w południowo-zachodniej części są miejscem składowania nieczystości i obornika z pobliskiej fermy co powoduje znaczące przenawożenie azotem (eutrofizacja) i nadmierny rozrost azotolubnych gatunków roślin jak pokrzywy oraz trzciny. Istnieje tutaj także kilka ambon myśliwskich stanowiących bezpośrednie zagrożenie dla żerujących na łąkach zwierząt łownych.
Teren w dolnej części poprzecinany jest siecią rowów melioracyjnych, w większości drożnych, które stopniowo obniżają poziom wód gruntowych oraz zapobiegają wiosennym zastojom wody. Powoduje to niekorzystne zmiany w siedliskach oraz zmiany gatunkowe flory. Tereny turzycowisk i łąk trzęślicowych ulegają wycofaniu lub całkowitemu zanikowi na rzecz łąk użytkowanych ekstensywnie oraz porostowi drzew.
Inne: W planach zagospodarowania gminy istniał projekt powołania na tym terenie rezerwatu przyrody. Obecnie plany te zaniechano w najnowszych aktualizacjach. Zamiast tego zaplanowano powołanie użytku ekologicznego w sąsiedniej wsi – Krzydlinie Wielkiej, o tej samej nazwie, co może wprowadzać w błąd. „Nowe” Łąki Krzydlińskie są znacznie mniej bogate przyrodniczo, m.in. nie odnotowano na nich kruszczyka błotnego, storczyka samiczego i goździka pysznego. Nie wiadomo czy i kiedy znów zostaną wznowione plany objęcia tego terenu ochroną. Na chwilę są one objęte ochroną w ramach obszaru Natura 2000 Dębiańskie Mokradła.
Wrażenia osobiste: Stosunkowo pozytywne. Sam teren, pomimo niewielkich rozmiarów, stanowi jeden z najcenniejszych obiektów na nizinnej części Dolnego Śląska z ogromną liczbą cennych lub chronionych gatunków roślin i zwierząt. Niestety ze względów na brak objęcia tego terenu ochroną rezerwatową lub w postaci użytku ekologicznego, istnieją duże obawy co do przyszłości Łąk Krzydlińskich. Teren został włączony do sieci obszarów Natura 2000, jako część Dębiańskich Mokradeł z planem zagospodarowania i ochrony. Jednak mimo upływu wielu lat wciąż widoczne istniejące zagrożenia, które nie zostały jak dotąd zniwelowane. Dotyczy to głównie sukcesji leśnej. Olcha czarna i krzewowiska wierzb coraz bardziej rozrastają się zabierając tereny gatunkom łąkowym, m.in. w ciągu kilku lat zaobserwowałem całkowity zanik populacji podkolana w obrębie rozrastających się drzew. Poza tym wciąż składowane są nieczystości z pobliskich ferm w południowo-zachodniej części terenu, co bardzo odbija się na tamtejszej florze. Dodatkowo widzę, że następuje obniżenie się poziomu wód gruntowych dzięki systemowi rowów melioracyjnych. Liczne dotychczas łąki kaczeńcowe z populacjami kukułek i krwawnicy pospolitej ulegają zanikowi, szczególnie w okolicach rowów. Na terenie wybitnie brakuje ścieżki edukacyjnej lub innej formy informacji albowiem teren mógłby stać się jedną z ważniejszych przyrodniczych atrakcji turystycznych gminy.
Informacje praktyczne:
- dojazd jest utrudniony. Łąki zlokalizowane są w odległości kilkuset metrów od najbliższej drogi o utwardzonej nawierzchni, będącej końcowym odcinkiem zabudowań wsi Krzydlina Mała, gdzie najlepiej jest zostawić samochód i dalej kierować się pieszo
- przez teren nie prowadzi żaden szlak ani ścieżka edukacyjna. Najbliższe szlaki znajdują się na drugim końcu wsi i prowadzą w kierunku Rudna lub w sąsiedniej wsi (Krzydlina Wielka) i prowadzą w kierunku Dębna
- obszar jest przeważnie płaski i obejmuje łąki, dzięki czemu nie jest to teren trudny do zwiedzania, nie licząc głębokich kolein na polnych drogach, które są dziełem ciągników i kombajnów. Nadaje się do zwiedzania z dziećmi lub dla osób starszych
- w bezpośrednim sąsiedztwie nie istnieją obszary chronione a jedynie pojedynczy pomnik przyrody – sosna zwyczajna „Matka”, zlokalizowana kilkadziesiąt metrów na północ od kompleksu stawów rybnych.
- w okolicy znajdują się liczne cenne obszary, planowane lub projektowane do objęcia ochroną (Krzydlińskie Łąki w sąsiedniej Krzydlinie Wielkej, Rudniański Łęg, Turzycowisko nad Niecieczą). Poza tym w odległości kilku kilometrów znajduje się rezerwat przyrody Uroczysko Wrzosy oraz użytek ekologiczny Dolina Juszki
- najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: maj (storczyk samiczy, kukułki, listery, podejźrzon, pięciornik), czerwiec (kruszczyk błotny, kosaciec syberyjski, mieczyki, goździki, centurie, szelężniki), lipiec (tarczownica, kruszczyk błotny, ostrożenie), wrzesień (goryczka wąskolistna, zimowit)
