Łąki na Terenach Wodonośnych

Łąki na Terenach Wodonośnych

20 marca 2021 Wyłączono przez admin

Łąki na Terenach Wodonośnych stanowią jeden z najcenniejszych florystycznie fragmentów w całej dolnośląskiej dolinie Odry. Występująca tu mnogość i ilość gatunków śmiało może konkurować ze słynną Łąką Sulistrowicką. Możemy podziwiać tutaj łany kosaćców syberyjskich, mieczyków dachówkowatych, goryczek wąskolistnych oraz bardzo rzadkiego w regionie konitruta błotnego, czosnku kątowego czy fiołka mokradłowego. 


Typ ochrony: florystyczny

Data utworzenia: brak

Powierzchniaok 150-200 ha

Powiat: Wrocław

Gmina: Wrocław

Nadleśnictwo: Oława


Położenie: Projektowany rezerwat znajduje się we wschodniej części Wrocławia na osiedlu Opatowice na obszarze Pradoliny Wrocławskiej, która przynależy do Niziny Śląskiej. Teren położony jest na płaskiej terasie zalewowej pomiędzy rzeką Oławą a Groblą Opatowickią Zachodnią i Groblą Obwodową, ciągnąc się od ulicy Opatowickiej aż po granicę miasta i dalej do drogi łączącej Mokry Dwór z Trestnem. Obecnie nie ma prowadzonych żadnych konkretnych projektów dotyczących powstania rezerwatu. Z tego też powodu nie są wyznaczone konkretne granice a jedynie luźne propozycje obszaru jaki miałby być objęty ochroną.

Budowa: Podobnie jak w przypadku większości obszarów w dolinach dużych rzek, podłoże budują głównie mady rzeczne nanoszone w czasie częstych powodzi z dobrze wykształconym poziomem próchniczym o odczynie lekko kwaśnym.  Teren jest wybitnie płaski, rozciągając się wzdłuż koryta Oławy. Od zachodniej strony występuje stosunkowo bogata rzeźba terenu charakteryzująca się licznymi zatokami i meandrami oraz drobnymi zbiornikami wodnymi będącymi pozostałością po dawnym biegu rzeki. We wschodniej części występują dwa kanały, z czego jeden, wysunięty najbardziej na wschód stanowi granicę omawianego obszaru. Kanał ciągnie się wzdłuż wału przeciwpowodziowego. Poza tym na terenie rozsiane są nieliczne zagłębienia terenu, w których przez większość roku występuje woda. Teren wybitnie płaski, którego jedynymi wywyższeniami są poprowadzone groble przeciwpowodziowe oraz jedno niewielkie wzniesienie ulokowane w środkowej części o nazwie Józefinka (Josephinenberg, 121 m n.p.m.). Wzniesienie to rozdziela Groblę Opatowicką Zachodnią i Groblę Obwodnicową.

Flora: Bardzo bogata. Na terenie proponowanego rezerwatu wykształciła się bogata mozaika licznych siedlisk łąkowych i błotno-wodnych oraz w mniejszym stopniu siedlisk leśnych. Dominującym i najważniejszym biotopem są łąki trzęślicowe z zespołu trzęślicy modrej, zwanego także łąką olszewnikowo-trzęślicową (Molinetum medioeuropeaum) i jednostek wyższych, które porastają ponad połowę omawianego terenu. Siedlisko tworzy rozległe płaty w środkowej części, gdzie porasta płaską terasę zalewową rzeki Oławy. Cechą typową są sezonowe zmiany poziomu wilgotności, które najwyższy poziom osiągają wiosną i jesienią, podczas gdy latem podłoże ulega znacznemu przesuszeniu. W siedlisku dominują trawy, głównie trzęślica modra, wyczyniec łąkowy oraz mietlica, którym towarzyszą liczne byliny dwuliścienne kwitnące latem i wczesną jesienią. Niektóre z gatunków występują masowo tworząc jednobarwne płaty. Łąki charakteryzuje bardzo duże bogactwo gatunków rzadkich lub chronionych jak kosaciec syberyjski, mieczyk dachówkowaty (kilkaset osobników), goryczka wąskolistna a także konitrut błotny, przetacznik błotny, centuria pospolita, przytulia północna i krwawnik kichawiec. Występuje tu szereg roślin typowych dla tego ekosystemu, m.in. przytulia żółta, bukwica zwyczajna, kanianka pospolita, oman wierzbolistny, ostrożeń błotny, komonica błotna i len przeczyszczający. Do wyjątkowo licznych należy krwiściąg lekarski, który w suchszych fragmentach siedliska jest gatunkiem dominującym. Niektóre gatunki występują na tyle powszechnie, że w okresie szczytu swojego kwitnienia całkowicie dominują w krajobrazie łąk trzęślicowych. Do takich gatunków należy czarcikęs łąkowy, przytulia żółta i oman wierzbolistny. Siedlisko w obrębie projektowanego rezerwatu cechuje bardzo wysoka bioróżnorodność z wieloma chronionymi lub rzadkimi gatunkami, stanowiąc jedną z ważniejszych ostoi łąk trzęślicowych w dolinie Odry oraz ogólne w granicach województwa. Ze względu na typowo antropogeniczny charakter łąk trzęślicowych, ich bogactwo i prawidłowy rozwój jest ściśle uzależniony od prac pielęgnacyjnych w postaci sezonowego wykaszania płatów.


Wśród innych ważnych ekosystemów łąkowych należą silnie rozdrobnione płaty łąk selernicowych (Cnidion dubii) obejmujących wilgotniejsze fragmenty w środkowej i zachodniej części głównie w okolicach zagłębień terenu i kanałów melioracyjnych. Siedlisko porasta głównie żyzne i wilgotne fragmenty aluwialnych teras zalewanych sezonowo lub podtapianych w okresach intensywnych opadów. Preferują gleby typu mady rzeczne próchniczne lub gleby murszowate. Na większości obszaru siedlisko miesza się z łąkami trzęślicowymi tworząc wielobarwną mozaikę o ciężkich do wyznaczenia granicach, gdzie łąki selernicowe dominują w zagłębieniach terenu oraz obszarach wokół kanałów, gdzie poziom wilgotności jest większy. Siedlisko charakteryzuje się mniej bujną warstwą zielną jednak przy zachowaniu dużego bogactwa gatunkowego, szczególnie dotyczy to dwuliściennych bylin kwitnących latem. Oprócz tytułowej selernicy żyłkowanej stwierdzono tutaj liczne rzadkie gatunki, m.in. groszek błotny, konitrut błotny, czosnek kątowy, fiołek mokradłowy, firletka poszarpana oraz liczne trawy jak wyczyniec łąkowy, śmiałek darniowy i wiechliny. Na terenach wzdłuż cieków wodnych i zagłębień z wodą występują ekosystemy szuwarowe (Magnocaricion), na których oprócz licznych gatunków turzyc, występuje kosaciec żółty, knieć błotna, krwawnica pospolita, tojeść bukietowa i gorysz błotny. W miejscach o niższej roślinności rośnie rzadki fiołek wyniosły a także przetacznik błotny, szarota błotna, wierzbownice i jaskry. Wczesną wiosną na łące rozkwitają zawilce gajowe (gatunek typowo leśny) i rzeżucha łąkowa, które występują na całej powierzchni łąk.

W strefie brzegowej Oławy ora bardzo licznych zakoli i starorzeczy występują siedliska z klasy Phragmitetea, stanowiące trawiaste szuwary, wielkoturzycowe szuwary a także siedliska z udziałem okazałych bylin dwuliściennych, które występują w strefach przybrzeżnych i nadbrzeżnych, głównie na mulistym podłożu. Dominującym gatunkiem są zarośla trzciny pospolitej, pałki szerokolistnej i manny mielec z dużym udziałem innych roślin m.in. jeżogłówka gałęzista, kropidło wodne, łączeń baldaszkowy, marek szerokolistny, mozga trzcinowata, strzałka wodna, szczaw lancetowaty i żabieniec babka-wodna. Występują tu także niewielkie płaty skrzypu bagiennego i tataraku zwyczajnego. W pasie dobrze rozwiniętej roślinności strefowej, obejmującej pas szuwarów notuje się także gatunki przybrzeżne jak psianka słodkogórz, knieć błotna, kosaciec żółty, jaskier ostry, przytulia błotna, tojeść bukietowa, rzadki arcydzięgiel litwor nadbrzeżny. Do ważniejszych zespołów szuwarowych występujących w obrębie terenów wodonośnych należy szuwar mannowy (Glycerietum maximae). Jest to syntakson porastający płytkie i okresowo wysychające wody stojące na podłożu mulistym lub torfowym, gdzie dominuje tytularny gatunek, manna mielec. Wśród innych roślin spotkać można skrzyp bagienny, szczaw lancetowaty, przytulię bagienną, żabieńca babkę wodną oraz rzęsę drobną. Z innych zespołów szuwarowych występuje szuwar tatarakowy (Acoretum calami), jest to siedlisko tworzone przez wysokie rośliny zielne osiągające do 1-1,2 m wysokości, które zarastają płytkie strefy przybrzeżne zbiorników eutroficznych i innych wód stojących na podłożu mineralnym. W szuwarze dominuje tytularny tatarak zwyczajny, któremu towarzyszą inne pospolite gatunki nadbrzeżne jak knieć błotna, pałka szerokolistna, jaskier jadowity oraz liczne sity i turzyce.

Mimo iż obszar słynie głównie z roślinności łąkowej, to na terenach granicznych stwierdzono liczne zakrzaczenia oraz wąskie pasy zadrzewień. W większości stanowią one wąskie pasy utworzone na groblach, wałach oraz wzdłuż rowów melioracyjnych, gdzie tamtejsze drzewostany i roślinność składem nawiązują do świetlistej dąbrowy (Potentillo albae-Quercion petraeae). Choć siedlisko jest całkowicie pochodzenia antropogenicznego stanowiąc wyłącznie nasadzone dęby szypułkowe, to charakteryzuje się ono dużym bogactwem gatunkowym. Warstwa krzewów praktycznie nie występuje, głównie ze względu na coroczne wycinki i prace pielęgnacyjne w postaci regularnego wykaszania wałów. Zabiegi te jednak w dużej mierze nie szkodzą warstwie runa, które jest bogate w gatunki pospolite oraz rzadkie. Do pospolitych roślin należy m.in. pszeniec gajowy, poziomka twarda, lepnica zwisła, bodziszek czerwony, ciemiężyk białokwiatowy, janowiec barwierski i czosnaczek pospolity. Wśród roślin rzadkich i chronionych warto wymienić goździka kosmatego, goździka kropkowanego, kruszczyka szerokolistnego, przytulię północną oraz bardzo rzadkiego w regionie pszeńca grzebieniastego.


Przy kanałach melioracyjnych ciągnących się wzdłuż grobli Opatowickiej Zachodniej stwierdzono pasy roślinności siedlisk półnaturalnych lub częściowo naturalnych będących ziołoroślami porastającymi wilgotne fragmenty wzdłuż cieków wodnych ze związku Filipendulion ulmariae. Siedlisko tworzą ziołorośla nadrzeczne bogate w wysokie byliny dwuliścienne, turzyce, trawy oraz w mniejszym stopniu pnącza i wysokie byliny jednoliścienne. Zbiorowisko stanowi formę pośrednią, gdzie oprócz mozaiki gatunków łąk trzęślicowych i szuwarów notowany jest także czyściec błotny, kosaciec żółty, krwawnica pospolita, tojeść pospolita, tojeść bukietowa, przetacznik długolistny rutewka żółta, oraz liczne turzyce i trawy. Cechą charakterystyczną jest bardzo bogata populacja wilczomlecza błotnego, rośliny skrajnie zagrożonej wyginięciem. Ziołorośla Filipendulion ulmariae dzielą się na kilka związków, które występują na Terenach Wodonośnych. Do najważniejszych należy:

  • ziołorośla z wiązówką błotną i bodziszkiem błotnym (Filipendulo-Geranietum), siedlisko wykształca się na wilgotnych i żyznych fragmentach w pobliżu cieków wodnych, gdzie w budowie zbiorowiska dominują dwa tytularne gatunki, tj. bodziszek błotny i wiązówka błotna.
  • ziołorośla z kozłkiem lekarskim i wiązówką błotną (Valeriano officinalis-Filipenduletum), jest to rzadsze siedlisko występujące w wilgotniejszych fragmentach, gdzie oprócz wiązówki i kozłka leśnego notowany jest także przetacznik długolistny i  miejscami  śmiałek darniowy.
  • ziołorośla z wiązówką błotną i tojeścią pospolitą (Lysimachio vulgaris-Filipenduletum) stosunkowo rzadkie siedlisko wyróżniające się dużym udziałem tojeści pospolitej. Przeważnie występuje bezpośrednio w sąsiedztwie cieków wodnych, gdzie tworzy mozaikę z trzcinowiskami i szuwarami nadrzecznymi.
  • ziołorośla z wiązówką błotną i krwawnicą pospolitą (Lythro-Filipenduletum ulmariae), jedno najwyższych zbiorowisk, gdzie dominuje krwawnica pospolita a także liczne turzyce i inne szuwarowe gatunki.

Wśród gatunków rzadkich na Terenach Wodonośnych występuje:

  • Czosnek kątowy (Allium angulosum), rzadki gatunek objęty od 2014 r. ochroną częściową. Występuje głównie w dolinach rzecznych na siedlisku łąk selernicowych. Na omawianym terenie występuje w wielu mniejszych i większych skupiskach liczących przeważnie po 20-50 osobników. Szczególnie licznie rośnie na południe od przysiółka Nowy Dom.
  • Fiołek mokradłowy (Viola stagnina), drobny gatunek fiołka objętego ochroną ścisłą, który na terenach Niziny Śląskiej posiada obecnie najwięcej znanych stanowisk w kraju. Preferuje siedliska łąk selernicowych oraz wilgotniejsze warianty łąk trzęślicowych, gdzie jest jedną z wcześniej zakwitających roślin. Na Terenach Wodonośnych występuje w rozproszeniu tworząc niewielkie skupiska po kilka-kilkanaście roślin.
  • Goryczka wąskolistna (Gentiana pneumonanthe), jedyna goryczka występująca w nizinnej części województwa, która preferuje wilgotne i silne nasłonecznione łąki. Tereny Wodonośne stanowią jedną z ważniejszych ostoi tego gatunku w regionie, gdzie w dogodnych latach populacja liczny kilkaset kwitnących osobników.
  • Goździk kosmaty (Dianthus armeria), bardzo rzadki gatunek na Dolnym Śląsku, którego zasięg ogranicza się głównie do doliny Odry. Roślina na Terenach Wodonośnych występuje w obrębie siedlisk antropogenicznych jak wały i skarpy, gdzie przeprowadza się regularne zabiegi wykaszające. Pomimo ścinania pędów w okresie kwitnienia, rośliny szybko wypuszczają nowe kwiatostany.
  • Groszek błotny (Lathyrus palustris), rzadki gatunek objęty ochroną częściową występujący na podmokłych łąkach oraz widnych zaroślach. W obrębie Terenów Wodonośnych występuje wiele subpopulacji liczących przeważnie od kilkudziesięciu do nawet stu-kilku osobników.
  • Konitrut błotny (Gratiola officinalis), niewielka bylina o drobnych białych kwiatach występująca głównie na łąkach selernicowych lub w wilgotniejszych fragmentach łąk trzęślicowych. Od 2014 r. objęta ochroną. Na terenie projektowanego rezerwatu tworzy liczne skupiska tworzące miejscamy zwarte płaty o powierzchni kilku metrów kwadratowych. Ze względu na niewielką wysokość, rośliny często są trudno zauważalne pośród wysokich traw i innych bylin.
  • Kosaciec syberyjski (Iris sibirica), jedna z większych roślin łąkowych występująca pospolicie w siedlisku łąk trzęślicowych, gdzie miejscami tworzy rozległe łany liczące nawet kilkaset pędów kwiatowych. Jest to jeden z bardziej widowiskowych gatunków na terenie projektowanego rezerwatu, szczególnie w okresie masowego zakwitu.
  • Mieczyk dachówkowaty(Gladiolusimbricatus), rzadki gatunek rośliny objętej ochroną, która występuje na wilgotnych i żyznych łąkach. Tereny Wodonośne stanowią ważną ostoję dla mieczyka, gdzie tamtejsze populacje w dogodnych latach liczą nawet kilka tysięcy kwitnących osobników rozlokowanych w wielu subpopulacjach.
  • Pszeniec grzebieniasty (Melampyrum cristatum), bardzo rzadki gatunek objęty ochroną, który do niedawana uznawany był za takson wymarły na terenie kraju. Obecnie odkrywane jest coraz więcej nowych stanowisk, w tym kilka znajduje się w obrębie wrocławskiego odcinka Odry i Oławy. Roślina występuje w widnych zaroślach oraz zagajnikach dębowych.
  • Wilczomlecz błotny (Euphorbia palustris), wysoka bylina o jaskrawych żółtych kwiatostanach, która preferuje tereny wilgotne i podmokłe. W omawianym obszarze jest stosunkowo częsty, gdzie zasiedla zarówno otwarte tereny bagienne, brzegi rowów melioracyjnych a także obszary trzcinowisk i widnych zarośli. Występuje w wielu mniejszych i większych skupiskach liczących przeważnie po kilka-kilkanaście osobników.

Fauna: Na terenie łąk stwierdzono liczne stanowiska żerowania i gniazdowania ornitofauny, m.in. żuraw krzykliwy, bocian biały, kropiatka, czajka, perkoz rdzawoszyi, cyranka, płaskonos, bączek, kszyk, brodziec piskliwy, zimorodek, dziwonia, łozówka i trzmielojad. Ze względu na dużą połać łąk, miejsce to stanowi ważne żerowisko dla okolicznych ssaków jak sarny, dziki, zające a także krety, jeże i wiele gatunków drobnych gryzoni. Dzięki wysokiej licznie drobnych oczek wodnych i starorzeczy odnotowuje się inne rzadkie lub chronione gatunki zwierząt związanych z terenami błotnymi i wilgotnymi, głównie płazów i gadów jak kumak nizinny, żaba trawna, żaba moczarowa, rzekotka drzewna, ropucha szara, zaskroniec zwyczajny i jaszczurka żyworodna.

Na terenach łąk i w miejscach silnie nasłonecznionych spotykane są rzadkie gatunki termofilnej entomofauny jak paź królowej, tygrzyk paskowany i motyle z rodziny kraśnikowatych. Tereny Wodonośne stanowią także ważną ostoję dla kilku gatunków naturowych owadów. Bogate stanowiska krwiściągu lekarskiego oraz rdestu zimnowodnego stanowią podstawowy czynnik dla zachowania populacji dwóch niewielkich motyli o specyficznym cyklu życiowym, chodzi tu o modraszka telejusa i modraszka nausitousa. Dodatkowo na terenie wałów występują bardzo dobrze zachowane szpalery i aleje dębowe pamiętające jeszcze czasy niemieckie. Dzięki owym starodrzewom na Terenach Wodonośnych notowane są duże populacje chronionych chrząszczy – kozioroga dębosza i pachnicy dębowej.

Stanowiska: Ze względu na rozległy obszar należy dodatkowo osobno wymienić kilka najbardziej cennych i bogatych przyrodniczo terenów w zasięgu Terenów Wodonośnych. Obszary te nie posiadają żadnych nazw własnych, stąd też większość jest naszego autorstwa. Do najcenniejszych fragmentów należą:

  • Murawy Nowego Domu – obszar o powierzchni około 13 ha, rozciągający się pomiędzy zabudowaniami osiedla Nowy Dom a Groblą Opatowicką Zachodnią. W miejscu tym występuje bardzo duża mozaika licznych siedlisk, czasem skrajnych pod względem roślinności. W części wschodniej występuje seria podmokłych i okresowo zalewowych oczek porośniętych roślinnością wodno-błotną, w tym licznymi płatami szaroty błotnej i tataraku. W części zachodniej rozpościerają się siedliska łąk o nieustalonej bliżej systematyce porastających piaszczyste gleby. Występuje tu szereg rzadkich gatunków jak goryczka wąskolistna, centuria pospolita, goździk kropkowany, fiołek mokradłowy oraz liczna populacja czosnku kątowego.
  • Grobla Opatowicka Zachodnia – jest to wał przeciwpowodziowy o długości ok. 1 km rozciągający się od ul. Opatowickiej aż po wzniesienie Józefinka. Na całej długości posadzone zostały dęby szypułkowe pamiętające jeszcze czasy niemieckie. Dzięki licznym starym drzewom jest to ważna ostoja dla naturowych chrząszczy jak kozioróg dębosz i pachnica dębowa. Na stromym stoku składającym się z piaszczysto-gliniastej ziemi wytworzyło się siedlisko nawiązujące do ciepłolubnej dąbrowy, gdzie rosną liczne rzadkie lub chronione gatunki m.in. goździk kosmaty, kruszczyk szerokolistny i dzwonek brzoskwiniolistny.
  • Grobla Obwodowa – jest to kontynuacja wcześniejszej grobli, która ciągnie się na długości ok. 1,5 km od wzniesienia Józefinka po drogę łączącą Mokry Dwór i Trestno. Sam obiekt jest ubogi przyrodniczo, głównie ze względu na przeprowadzane tu modernizacje wału. Jednak wzdłuż grobli poprowadzono także bezimienny kanał stanowiący ważną ostoję bioróżnorodności. W jej wodach występuje salwinia pływająca i włosienicznik rzeczny, natomiast na brzegach spotkać można kępy wilczomlecza błotnego, krwawnicy pospolitej i licznej roślinności wodno-błotnej.
  • Mokradło „Na Zakręcie” – fragment trzcinowisk i roślinności wodno-błotnej o powierzchni 1,9 ha umiejscowionej w niewielkim trójkącie tworzonym przez drogę Mokry Dwór-Trestno, groblę i kanał melioracyjny. W miejscu tym występuje bardzo liczna populacja wilczomlecza błotnego, w tym mocno rozrośnięte kępy liczące nawet kilkadziesiąt pędów. Większość mokradła porośnięta jest przez trzcinę oraz łozowiska wierzbowo-topolowe.
  • Łąki Mokrodworskie I – fragment o powierzchni około 31 ha, rozpościerający się pomiędzy prawobrzeżną częścią rzeki Oławy a Groblą Obwodową, poza obszarem Wrocławia, w granicach administracyjnych Mokrego Dworu. Jest to obszar dużo uboższy florystycznie od fragmentów rozciągających się po wrocławskiej stronie, jednak wciąż są one bogate florystycznie. Teren w dużej mierze pozostawiony samemu sobie, gdzie znaczna część uległa zarośnięciu przez krzewy tarniny, głogu, dzikiej róży i licznych gatunków wierzb. W miejscu tym występuje bogata populacja krwiściągu lekarskiego oraz innych gatunków, m.in. czosnek kątowy i goździk kropkowany.
  • Łąki Mokrodworskie II – fragment o powierzchni ok. 20 ha, rozpościera się pomiędzy lewobrzeżną częścią rzeki Oławy a Groblą Mokrodworską. Jest to jeden z najbardziej dzikich fragmentów, gdzie występują liczne oczka wodne oraz duża odnoga rzeki o długości 450 m z umiejscowioną tu niewielką wysepką. W omawianym miejscu występują głównie rozległe turzycowiska, trzcinowiska i liczne zbiorowiska roślinności wodno-błotnej poprzecinane łozowiskami wierzbowymi oraz stopniowo tworzącymi się olsami topolowymi. Jest to także fragment, gdzie stwierdzono jedne z większych płatów łąk selernicowych w obrębie obszaru Natura 2000 Grądy w Dolinie Odry z bogatą populacją selernicy i czosnku kątowego.
  • Rów Starodworski – jest to fragment rowu melioracyjnego o długości 550 m, który ciągnie się wzdłuż ul. Starodworskiej w Mokrym Dworze, na przeciwko zakładu uzdatniania wody. Wzdłuż rowu rozpościera się lasek dębowy wraz z roślinnością termofilną. Do najważniejszych składowych tego fragmentu należy bogata populacja pszeńca grzebieniastego licząca w dogodnych latach nawet kilkaset osobników. Towarzyszą mu pojedyncze kępy kruszczyka szerokolistnego i goździka kropkowanego.
  • Ciepłolubna Dąbrowa – niewielki fragment lasu o powierzchni około 4 ha występujący na północ od zakładu uzdatniania wody „Mokry Dwór”, częściowo obejmujący oddział 01 nadleśnictwa Oława. Obszar porasta lasek dębowy nawiązujący składem i roślinnością do ciepłolubnej dąbrowy. Jest to jeden z zaledwie dwóch płatów tego siedliska notowanym na Nizinie Śląskiej w zasięgu województwa (wg monitoringu Silva). Runo leśne zdominowane jest przez trawy, którym towarzyszą kępy bukwicy zwyczajnej, pszeńca gajowego, przytulii północnej i janowca barwierskiego.
  • Rajski Ogród – nazwa nadana przez nas obejmuje botaniczne serce Terenów Wodonośnych, które tworzy mozaika łąk trzęślicowych i selernicowych o powierzchni około 26 ha, rozpościerających się pomiędzy rzeką Oławą a Groblą Opatowicką Zachodnią, mniej więcej na wysokości wzniesienia Józefinka. W miejscu tym występuje kilka mniejszych kanałów melioracyjnych (nie uwzględnianych na większości map) oraz seria zagłębień w których gromadzi się woda tworząc okresowe oczka wodne. Jest to najbogatszy florystycznie obszar, gdzie występują niemal wszystkie rzadkie gatunki opisywane w artykule, m.in. mieczyki, kosaćce, goryczki, czarcikęsy, konitruty, selernice, czosnki etc. Jest to obszar żerowania żurawi oraz innych rzadkich gatunków ptaków wodno-błotnych. Na zachód od łąk znajduje się rzeka Oława wokół której występuje szeroki na 100-200 m pas trzcinowisk i szuwarów. Łąki można podzielić na trzy fragmenty rozdzielone wspominanymi kanałami. Składają się one na fragment zachodni, wschodni i południowy.
    • Fragment wschodni zlokalizowany jest pomiędzy rzeką a kanałem porośniętym niewielkim pasem zadrzewień. Stanowi część najuboższą florystycznie, silnie zdominowaną przez trzęślicę z populacjami goryczki i mieczyków.
    • Fragment zachodni rozpościera się pomiędzy groblą Opatowicką Zachodnią i bezimiennym kanałem. Charakteryzuje się stosunkowo najbardziej suchym podłożem, jest także najbardziej zaniedbany jeśli chodzi o zabiegi pielęgnacyjne. Teren w dużej mierze porośnięty krzewami głogu, tarniny i młodmi dąbkami przejawia pierwsze fazy sukcesji leśnej. Mimo wszystko w wielu miejscach występują rzadkie roślin, głównie czarcikęs i mieczyki.
    • Fragment południowy rozpościera się pomiędzy Groblą Obwodową i rzeką, stanowi najbardziej urozmaicony florystycznie fragment, gdzie występuje najwięcej zagłębień z wodą. W tym obszarze odnotowuje się mozaikę łąk selernicowych i trzęślicowych z bogatym wystąpieniem groszku błotnego, mieczyków, kosaćców i gatunków wilgociolubnych.

Zagrożenia: Ciężkie do określenia. Z jednej strony tereny przylegają do popularnych tras turystycznych, co powoduje silną presję ze strony odwiedzających ludzi, którzy mogą niszczyć chronione rośliny poprzez deptanie, zrywanie kwiatów lub wykopywanie całych roślin. Jednak cały teren należy do Wrocławskiego Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji (MPWiK), które oficjalnie zakazuje wszelkiego wstępu na zarządzane przez siebie tereny, a tereny te obejmują nie tylko obszar projektowanego rezerwatu ale wielkie połacie miasta ciągnące się wzdłuż rzeki Oławy i Odry.

Łąki są regularnie koszone, z widocznymi zaleceniami odnośnie terminu i metod koszenia. Dzięki temu od lat 90-tych, na tym terenie mogą spokojnie rosnąć liczne rzadkie gatunki roślin oraz gniazdować chronione ptaki. Dużym zagrożeniem jest jednak nieprecyzyjny terminarz koszenia wałów i grobli, który nie uwzględnia występujących tam roślin, w tym goździka sinego, kruszczyka szerokolistnego czy, uważanego do niedawna za wymarłego na terenie kraju, pszeńca grzebieniastego, które to stanowiska są bardzo często wykaszane w szczycie kwitnienia. Nie wiadomo czy w najbliższej przyszłości zostaną wprowadzone odpowiednie regulacje w terminach koszenia wałów. Całość łąk znajduje się na terenie OOS Natura 2000 Grądy w Dolinie Odry oraz na terenie projektowanego parku krajobrazowego.


Wrażenia ogólne: Jeden z najcenniejszych terenów, nie tylko w okolicach Wrocławia ale generalnie w skali całego Dolnego Śląska, który już wiele dekad temu powinien zostać objęty formą ochrony w postaci rezerwatu przyrody. Teren mnogością gatunków może dorównywać słynnej Łące Sulistrowickiej, która jednak przegrywa jeśli chodzi o ilość, albowiem rzadkie gatunki występują na niej zazwyczaj w postaci pojedynczych kęp, podczas gdy gatunki rosnące na Terenach Wodonośnych można liczyć, w zależności od gatunku, w setki, tysiące lub dziesiątki tysięcy osobników. Szczególnie liczne są tutaj populacje kosaćca syberyjskiego, mieczyka, goryczki wąskolistnej, krwiściągu czy konitrutu błotnego. Dodatkowo występuje tu cały szereg gatunków, dla których Tereny Wodonośne są ważną ostoją w skali regionu i nawet kraju. Spektakl zaczyna się już wczesną wiosną, kiedy to można spotkać rozkwitające zawilce, pierwiosnki lekarskie oraz pięciorniki białe. Późną wiosną wokół rowów melioracyjnych spotkamy wysokie kępy wilczomlecza błotnego oraz drobnego fiołka mokradłowego, a w widnych zaroślach możemy szukać różowych kwiatów pszeńca grzebieniastego, który do niedawna uznawany był za gatunek wymarły na terenie kraju. Jednak łąki stają się botanicznym rajem dopiero latem. Od czerwca do początków września teren co kilka tygodni przybiera inne barwy, gdy kolejne gatunki masowo zakwitają tworząc rozległe kobierce kwiatów. Do takowych gatunków należą żółte kwiaty przytulii właściwej, fiolet ostrożenia błotnego, czerwień krwiściągu lekarskiego oraz róż mieczyków dachówkowatych. Pomiędzy nimi licznie kwitną także czosnki, goryczki, olszewniki, selernice, groszki, wyki, przetaczniki, krwawniki, jaskry, firletki, niezapominajki i dziesiątki innych gatunków. Dużym zaskoczeniem jest kompletny brak łąkowych storczyków, które często są spotykane na wilgotnych łąkach. Na Terenach Wodonośnych nie spotkamy listery jajowatej, podkolana białego czy nawet pospolitej kukułki szerokolistnej. Jest to dosyć dziwne i ciężkie do wytłumaczenia.

Osobiście bardzo ubolewam, że miasto nie planuje powołania tutaj obszaru chronionego, mimo że od ponad 3 dekad starają się o to lokalni naukowcy i przyrodnicy. Jako główny argument podawana jest ochrona wód na cele wodociągowe dla miasta oraz to, że teren jest własnością MPWiK, co rzekomo uniemożliwia podjęcie jakichkolwiek działań. Mimo wszystko widać, że właściciele terenu wiedzą co tam rośnie, albowiem łąki są koszone w odpowiednim terminie (jesień) oraz wykaszana jest tylko część runi (co roku inne płaty). Dzięki stosowaniu odpowiednich technik teren ten charakteryzuje jedna z największych bioróżnorodności na Dolnym Śląsku. Jednak dużym minusem jest całkowite odcięcie większości tych terenów, przynajmniej na papierze. Poruszając się drogami i groblami widzimy dziesiątki tabliczek z zakazem wejścia. Jako powód podaje się ochronę wód. Na łąkach i w lasach wody nie ma, jednak należy pamiętać, że cały obszar podlega MPWiK, które odmawia udostępnienia nawet w najmniejszym stopniu tego terenu dla mieszkańców i przyrodników. Wytyczenie ścieżek i szlaków na wzór tych z parków narodowych, gdzie obowiązywałby zakaz schodzenia, byłby dobrym pomysłem. Owca cała i wilk syty. Obecnie i tak wiele osób porusza się po tych terenach na dziko, jako że tereny nie są ani ogrodzone ani tym bardziej pilnowane. Być może tabliczki mają być tylko straszakiem bardziej z prawnego obowiązku aniżeli prawdziwej potrzeby. Tego zapewne się nie dowiemy a zwiedzanie botanicznego raju wciąż jest owocem zakazanym.


Informacje praktyczne:

  • zróżnicowany dojazd, część miejsc znajduje się przy drogach udostępnionych dla ruchu samochodowego, część jest już w pewnej odległości i trzeba poruszać się pieszo lub rowerowo po wałach przeciwpowodziowych
  • na większość terenów jest oficjalny zakaz wstępu (ochrona wód powierzchniowych), jednak praktycznie przepis jest martwy i nierespektowany. Widuje się tam wiele osób, głównie miejscowych i wędkarzy. Dodatkowo groble stanowią ważny ciąg komunikacyjny dla rowerzystów i spacerowiczów
  • najbardziej polecam tereny wzdłuż wału Opatowickiego Zachodniego, zależnie od odcinka można tam spotkać łąki trzęślicowe z masą rzadkich roślin, zarośla z wilczomleczami błotnymi, kanały z włosienicznikami, łąki selernicowe oraz laski dębowe nawiązujące do ciepłolubnej dąbrowy
  • w bliskim sąsiedztwie istnieje wiele cennych terenów. Wschód Wrocławia i obszary rozciągające się na sąsiednie gminy należą do jednych z najcenniejszych terenów przyrodniczych w województwie, do najważniejszych należy: Las Strachociński, Międzywale Odry, Grądy w Dolinie Odry, Lasy Grędzińskie oraz obszary chronione jak Szczytnicki Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy. W omawianym obszarze istnieją także pomniki przyrody, m.in. dorodny dąb szypułkowy zlokalizowany 50 m na zachód od parkingu przy ul. Opatowickiej oraz kilka dębów zlokalizowanych już na terenie gminy Siechnice
  • osobiście polecam zwiedzać te tereny na rowerze, dzięki temu można szybko dostać z jednego punktu do drugiego
  • najlepsze tereny przyrodnicze do zwiedzania: maj-czerwiec (kosaciec syberyjski, fiołek mokradłowy, pszeniec grzebieniasty, wilczomlecz błotny, goździki), lipiec (mieczyki, selernica, goździki, konitrut, przytulie, kruszczyki), sierpień-wrzesień (goryczki, zimowity, czarcikęs)