Las Bukowy w Skarszynie

Las Bukowy w Skarszynie

23 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Rezerwat obejmuje niewielki fragment lasu bukowego na skarpie opadającej ku strumieniowi. Jest jedną z ostatnich pozostałości dawniej występujących tu ogromnych powierzchni buczyn, w której zachowało się całe bogactwo florystyczne Wzgórz Trzebnickich z wieloma rzadkimi lub chronionymi gatunkami roślin i grzybów. Do najważniejszych należy m.in. śnieżyca wiosenna, wawrzynek wilczełyko, kruszczyk szerokolistny czy zdrojówka rutewkowata. 


Typ ochrony: leśny

Data utworzenia: 1981

Powierzchnia: 23,68 ha

Powiat: Trzebnicki

Gmina: Trzebnica

Nadleśnictwo: Oborniki Śl.


Położenie: Rezerwat mieści się na  południowo-wschodnim krańcu powiatu trzebnickiego, w dolnej części mezoregionu Wał Trzebnicki, zwanego popularnie Górami Kocimi lub Wzgórzami Trzebnickimi. Obejmuje zachodnie zbocza wzgórza Bucznik (zwanej czasem Winną Górą, 190 m n.p.m.), granicząc poprzez strumień Mielnica ze wsią Skarszyn i Boleścin. Całość obejmuje oddział leśny 505 c-f nadleśnictwa Oborniki Śląskie.

Budowa: Teren rezerwatu stanowią wzniesienia morenowe (polodowcowe) zlodowacenia środkowoeuropejskiego, które w całości objęło Wzgórza Trzebnickie. Wzgórza te zbudowane są utworów morenowych (żwirów, glin) oraz utworów starszego pochodzenia, głównie trzeciorzędowego (iły i piaski). Wszystkie te utwory są silnie sfałdowane, pomieszane, o zaburzonym układzie spowodowanym ruchami lodowców. Wierzchnie warstwy pokryły eoliczne osady lessowe i lessopodone. Jest to pylista skała osadowa o przeważnie płowożółtej barwie (czasem brązowej, szarawej lub czerwonawej, zależnie od składu minerałów). Materiał cechuje duża podatność na erozje, m.in. na wymywanie. Jednocześnie less ma specyficzne właściwości, w tym utrzymywania wysokich, pionowych ścian. Wszystko to sprawia, że w podłożu lessowym często tworzą się liczne wąwozy i strome skarpy. Na całej długości rezerwatu występuje bardzo urozmaicone ukształtowanie terenu składającego się na  bezimienne, niewielkie wzniesienia i dolinki, zwłaszcza w północnej części. Większość opada w kierunku strumienia tworząc miejscami kilkudziesięciometrowe skarpy lub zbocza o stromych ścianach. Istnieje tu kilka niewielkich wąwozów lessowych, przez niektóre w przeszłości prowadziły drogi pomiędzy wsią a polami powyżej. W momencie powołania rezerwatu straciły one na znaczeniu i ulegają naturalizacji a ślady po dawnych drogach zacierają się.

Zbocza w północnej części są stosunkowo niskie o łagodnie opadających ścianach, które w środkowych fragmentach są najbardziej strome i osiągają najwyższe wysokości, dochodzące miejscami do 20-30 m. Fragmentami niektóre wąwozy przypominają wyglądem parowy. Jest to dolina o płaskim dnie i stromych, lecz nie urwistych zboczach pokrytych trawą i zarastających drzewami. Powstają one z przekształcenia wąwozów, stanowiąc jednocześnie ostatnie stadium rozwoju tego typu tworów dolinowych. Wąwozy pod Skarszynem składają się z kilku mniejszych tworów ułożonych w linii wschód-zachód, poprzedzielanych niewielkimi wzniesieniami. Charakteryzują się licznymi esowatymi zakrętami, a same ściany miejscami mają bardzo urozmaiconą rzeźbę z wieloma szczelinami, rysami oraz wykopanymi przez zwierzęta norami. Największy z wąwozów dawniej służył jako droga łącząca Skarszyn z polami powyżej rezerwatu.

Flora: Stosunkowo bogata ze względu na urozmaicenie terenu. Badania wykazały występowanie około 205 gatunków roślin, w większości są to gatunki leśne. Całość rezerwatu porasta las sklasyfikowany głównie jako las bukowy i łęgowy. Największe połacie rezerwatu buduje siedlisko niżowej kwaśnej buczyny (Luzulo pilosae-Fagetum), występującej głównie na stokach eksponowanych w kierunku zachodnim i południowym.  W składzie drzewostanu dominuje przede wszystkim buk zwyczajny i grab, a także brzoza brodawkowata, dąb bezszypułkowy i sztucznie wprowadzony świerk europejski, który obecnie zaczyna zamierać w rezerwacie. Runo leśne jest ubogie, składające się głównie z różnego rodzaju mchów, gatunków traw i paproci. Poza tym notuje się pojedyncze kępy roślin jak konwalijka dwulistna, szczawik zajęczy i jastrzębce. Wzdłuż strumienia ciągną się wąskie płaty łęgów jesionowo-wiązowych (Ficario-Ulmetum minoris) o najbogatszym składzie gatunkowym wśród wszystkich siedlisk rezerwatu. W drzewostanie występuje mozaika drzew składająca się na dorodne okazy jesionu wyniosłego, wiązu pospolitego, lipy drobnolistnej, olchy czarnej, topoli białej, dębu szypułkowego i przenikającego miejscami buka zwyczajnego. Warta podszytu dobrze rozwinięta, gdzie dominuje czeremcha z domieszką bzu czarnego, trzmieliny pospolitej, derenia świdwy i porzeczki czerwonej. W runie leśnym można napotkać rozległe płaty wczesnowiosennych geofitów jak zdrojówka rutewkowata, śledziennica naprzeciwlistna, zawilec gajowy, piżmaczek wiosenny i pojedyncze kępy śnieżycy wiosennej. Jest to najbardziej zdegradowany teren, który graniczy bezpośrednio z zabudowaniami, powodując stosunkowo łatwe przedostawanie się roślin ogrodowych i synantropijnych.

Stosunkowo najmniej zmienionym środowiskiem, o bogatym gatunkowo runie są płaty grądu środkowoeuropejskiego (Galio sylvatici-Carpinietum), występujące przede wszystkim w północnej i wschodniej części rezerwatu, w jego górnych fragmentach ponad skarpami. Drzewostan stanowi mozaikę wielu gatunków liściastych jak grab pospolity, lipa drobnolistna dąb szypułkowy i oczywiście buk zwyczajny, który dominuje we fragmentach sąsiadujących z siedliskami buczyny. Warstwa podszytu jest umiarkowanie rozwinięta, gdzie dominuje czeremcha zwyczajna i leszczyna a także młode okazy wcześniej wymienionych gatunków drzew. Runo leśne należy do wyjątkowo bogatych, gdzie stwierdzono takie gatunki jak czosnek zielonawy, czworolist pospolity, czyściec leśny, dąbrówka rozłogowa, gajowiec żółty, groszek wiosenny, gwiazdnica pospolita, jasnota biała, konwalia majowa, kopytnik pospolity, kupkówka Aschersona, miodunka ćma, mozga trzcinowata, piżmaczek wiosenny, podagrycznik pospolity, pokrzywa zwyczajna, śnieżyczka przebiśnieg, świerząbek gajowy, szczawik gajowy, ziarnopłon wiosenny i złoć mała. Do gatunków tworzących szczególnie wartościowych i cennych należą bogate populacje kokoryczy wątłej, która tworzy miejscami rozległe płaty. Do innych cennych lub chronionych elementów rezerwatu należy: kruszczyk szerokolistny, bluszcz pospolity, bodziszek żałobny, fiołek przedziwny, jarzmianka większa i wiciokrzew suchodrzew.


  • Zdrojówka rutewkowata (Isopyrum thalictroides), licznie w dolnych partiach rezerwatu, wzdłuż cieku wodnego. Na terenie rezerwatu występuje zachodnia granica zasięgu występowania.
  • Kokorycz wątła (Corydalis intermedia), jeden z rzadszych taksonów rosnący wyspowo we wszystkich siedliskach, zarówno w łęgu nad strumieniem jak i na stokach lasu grądowego.
  • Śnieżyca wiosenna (Leucojum vernum), pojedyncze kępy notowane w łęgu są silnie zagrożone przez zrywanie kwiatów i wykopywanie całych kęp. Jest to jedno z najbardziej wysuniętych na północ naturalnych stanowisk tego gatunku.
  • Złoć (Gagea spp.), bardzo licznie wzdłuż cieku wodnego, zwłaszcza w środkowej i północnej części. Jest to jeden z najpospolitszych wczesnowiosennych geofitów w rezerwacie.
  • Miodunka ćma (Pulmonaria obscura), pojedyncze kępki rozlokowane w całym rezerwacie, zwłaszcza w środkowej i wschodniej części w płatach żyznej i kwaśnej buczyny niżowej.
  • Przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), roślina skrajnie rzadka na terenie rezerwatu, zagrożona wyginięciem. Głównym powodem jest wykopywanie roślin przez okolicznych mieszkańców i sadzenia jej w przydomowych ogródkach.

Grzyby: Teren obfituje w liczne gatunki grzybów, głównie związanych z lasami bukowymi lub łęgami. W rezerwacie notuje się takie grzyby jak koralówki, twardnica bulwiasta, monetka bukowa, chrząstkoskórnik purpurowy, płomiennica zimowa, liczne gatunki z rodzaju grzybówka, pniarek i gołąbek. Z gatunków chronionych lub rzadkich stwierdzono występowanie czarki austriackiej, ozorka dębowego i sromotnika smrodliwego.

Fauna: Ze względu na charakter rezerwatu, będący „zieloną wyspą” pośród pół i terenów użytkowanych przez człowieka, istnieje tutaj duże skupisko fauny. Występują tu licznie drobne ptaki m.in. bogatka, czarnogłówka, cierniówka, dzięcioł czarny, kos, kowalik, dzięcioł duży, gajówka, pełzacz leśny, siniak, bażant. Bogate runo leśne powoduje, że w lesie żyją m.in. dziki, sarny, krety, wiewiórki oraz nietoperze. Rezerwat stanowi także ostoję dla rzadkiego gatunku chrząszcza, pachnicy dębowej, dla której las o dużej ilości wiekowych drzew i butwiejącego drewna stanowi właściwie siedlisko.

Inne: Na północ od rezerwatu, po drugiej stronie drogi gminnej leży bliźniaczy las bukowy, który posiada trochę uboższą roślinność, niemniej jednak bardzo zbliżoną gatunkowo do flory rezerwatu. Można tu spotkać śnieżyczki, śledziennice, kokorycz wątłą, piżmaczka wiosennego, konwalię majową oraz wawrzynka wilczełyko, który prawdopodobnie wyginął w rezerwacie.

Na terenie rezerwatu występuje bardzo wiele drzew o wymiarach pomnikowych, wśród których największą grupę stanowią oczywiście buki pospolite. Na stokach rośnie przynajmniej 30 dorodnych buków o obwodzie przekraczającej 300 cm. Dodatkowo w łęgu można spotkać kilka wyjątkowo dorodnych topoli białych oraz jesionów wyniosłych przekraczających minimalne wymiary pomnikowe. Jednym z bardziej niezwykłych okazów jest bez czarny rosnący w północnej części na granicy rezerwatu i pól uprawnych, którego pień przekracza przyjęte kryterium 50 cm obwodu.

Zagrożenia: Duże. Sam drzewostan nie jest bezpośrednio zagrożony (rosną tu stuletnie i starsze buki, graby), jednak bezpośrednia bliskość wsi jest tutaj bardzo odczuwalna. W zachodniej części rezerwatu (czyli tej graniczącej z domostwami), można natrafić na liczne śmieci i odpadki, w tym wielkogabarytowe. Czasem w dużych ilości, czasem zdarzają się pojedyncze butelki lub worki. Co kilka lat organizowane jest sprzątanie terenu. Jeszcze w 2013-2014 roku śmieci licznie zalegały w runie, nawet pod samą tabliczką z rezerwatem. Jednak w następnych latach ilość odpadków uległa zmniejszeniu i to znaczącemu. Obecnie (2017/2018 rok) na terenie lasu śmieci zdarzają się sporadycznie, co jest bardzo dobrą zmianą.

Wpływ ludzi jest odczuwalny nie tylko w postaci zaśmiecania. Dużym zagrożeniem są osoby wykopujące lub zrywające rośliny.  Flora runa leśnego jest bardzo przetrzebiona, dotyczy to zwłaszcza śnieżycy wiosennej, wawrzynka wilczełyko i przylaszczki, które zostały prawie doszczętnie wytrzebione przez zbieraczy i kolekcjonerów. Osobiście przylaszczki jeszcze nigdy nie zaobserwowałem na terenie lasu, mimo że w literaturze wymieniają tą roślinę. Innym zagrożeniem będącym czynnikiem ludzkim są motocykle i kłady, których ślady licznie widać na terenie całego rezerwatu. Niszczą one florę oraz niepokoją zwierzęta. Jednak częstotliwość osób zmotoryzowanych uległa zmniejszeniu, dzięki licznym burzom i orkanom nawiedzającym Dolny Śląsk w ostatnich latach, które powaliły wiele starych lub martwych drzew. Leżące na ziemi pnie i konary bardzo utrudniają poruszanie się po niektórych fragmentach rezerwatu, co prawdopodobnie zniechęca miłośników kładów do rozjeżdżania rezerwatu.


Wrażenia ogólne: Początkowo bardzo negatywne. W pierwszych latach odwiedzin, teren rezerwatu był bardzo zaśmiecony i rozjeżdżony przez kłady. Sytuacja stopniowo zmieniała się przez następne lata. Odpadki zostają regularnie zbierane a dzięki burzom i powalonym drzewom, na terenie lasu zmniejszyła się aktywność rajdowców i kładów. Pod względem przyrodniczym Las Bukowy w Skarszynie stanowi bardzo ważną ostoję bioróżnorodności w regionie, jest to miejsce występowania zdrojówki i śnieżycy wiosennej na północnej granicy ich naturalnego zasięgu. Poza nimi w łęgu masowo rozwijają się liczne wiosenne geofity będące główną atrakcją przyrodniczą. Można tu podziwiać ogromne łany zawilców gajowych, piżmaczka wiosennego, kokoryczy wątłej, śledziennicy, kopytnika pospolitego, konwalii majowej i ziarnopłonu wiosennego. Oprócz roślin, teren rezerwatu jest także gratką dla miłośników grzybów. W runie licznie rosną czarki szkarłatne i twardnice bulwiaste, a na butwiejących pniach owocują liczne nadrzewne gatunki hub, boczniaków, wrośniaków i uszaków.

Teren najatrakcyjniejszy jest w kwietniu i na początku maja. Z czego najbardziej atrakcyjne są fragmenty ciągnące się wzdłuż potoku. Zbocza i górne partie są przeważnie uboższe w roślinność i stanowią atrakcję wizualną, dzięki ogromnym, stuletnim bukom. Ich widok jest szczególnie malowniczy jesienią, kiedy liście przebarwiają się na czerwony kolor. Rezerwat najlepiej jest zacząć zwiedzać od północnej strony, gdzie można stanąć na poboczu drogi lub od strony południowej, gdzie trzeba wjechać na boczną uliczkę prowadzącą przez były PGR do niewielkiej stacji gazu. Jest tam duży plac, na którym można pozostawić samochód. Trzecim wejście na teren jest na wysokości boiska wiejskiego, jednak jest to wejście po środku rezerwatu. Osobiście polecam opcję zwiedzana od północy ku południowi, albowiem na północy jest największa bioróżnorodność roślin.


Informacje praktyczne:

  • dobry dojazd, rezerwat ciągnie się wzdłuż wsi i można się do niego dostać od strony dawnego PGR (południowa część), poprzez boisko wiejskie (środkowa część) lub od północy stając na poboczu drogi prowadzącej z Boleścina do Krakowian
  • na terenie rezerwatu nie ma wytyczonych szlaków lub tras dydaktycznych, istnieją jedynie dzikie wydeptane ścieżki. Jest to obszar stosunkowo ciężki do poruszania się albowiem istnieje tu wiele powalonych drzew oraz liczne stromizny, przykładowo dawna dróżka prowadząca wzdłuż potoku jest obecnie zablokowana licznymi, powalonymi pniami
  • w pobliżu nie ma innych obszarów chronionych, najbliższe rezerwaty oddalone są o ponad 20 km (m.in. Jodłowice, Wzgórze Joanny, Torfowisko koło Grabowa). Najbliżej położony jest użytek ekologiczny Polana Grochowska (ok. 10 km w linii prostej).
  • w okolicy istnieje wiele pomników przyrody, w samym Skarszynie jest ich 5 (platan, miłorząb i 3 lipy drobnolistne). Poza tym pomniki zlokalizowane są w Krakowianach, Boleścinie, Głuchowie Górnym, Raszowie, Brochocinie itd.
  •  najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (wczesnowiosenne geofity), maj (wiosenne geofity), jesień (grzyby, przebarwiające się liście)