Obszary Chronione (Wrocław)

Obszary Chronione (Wrocław)

27 sierpnia 2018 Wyłączono przez admin

Miasto Wrocław pomimo rozległej zabudowy posiada na swoim terytorium ogromne powierzchnie łąk, lasów i siedlisk wodno-błotnych, które to w mniej lub większej części są objęte różnego rodzaju formami ochrony. Najczęściej są to pomniki przyrody ożywionej ale także użytki ekologiczne, obszary Natura 2000 oraz jeden park krajobrazowy na obszarze których chroni się cenne ekosystemy z liczną florą i fauną. Poza tym od dekad proponuje się powołanie rezerwatów przyrody i kolejnego parku krajobrazowego. 


Na terenie Wrocławia istnieją formy ochrony w postaci użytków ekologicznych, obszarów Natura 2000, pomników przyrody oraz niewielkie fragment parku krajobrazowego. Na chwilę obecną nie ma w oficjalnych planach powoływania kolejnych terenów chronionych a jedynie luźne propozycje objęcia wielu oczek wodnych i starorzeczy jako użytki ekologiczne oraz stworzenia kilku zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, które w realnej formie nie stanowią żadnej ochrony dla istniejącej tam przyrody.

Na chwilę obecną istnieją obszary sieci Natura 2000:

  • Grądy w Dolinie Odry, obejmujące południowe i wschodnie fragmenty miasta na terenie osiedli Strachocin, Wojnów, Opatowice, Świątniki i Księże Małe.
  • Las Pilczycki, obszar położony w całości na terenie Wrocławia na osiedlach Pilczyce i Kozanów.
  • Dolina Widawy, rozległy teren wokół doliny Widawy i Odry, który na terenie miasta obejmuje tereny Świniar, Rędzina, Praczy Odrzańskich i Janówka.
  • Łęgi nad Bystrzycą, pokrywający się częściowo z parkiem krajobrazowym i obejmujący Las Ratyński wraz z rzeką Bystrzycą
  • Kumaki Dobrej, obejmujący tylko niewielki fragment Lasu Zakrzowskiego

A także trzy użytki ekologiczne chroniące starorzecza i zbiorniki wodne na Praczach Odrzańskich i Janówku o ambitnych nazwach: Obszar na Terenie Nowej Karczmy we Wrocławiu, Dwa Zbiorniki Wodne wraz z Otaczającym Obszarem Leśnym na Terenie Janówka i Starorzecze Łacha Farna. W latach 90. powołano także Park Krajobrazowy Doliny Bystrzycy, który na terenie miasta obejmuje lasy i łąki na osiedlach Ratyń, Jarnołtów i Żar. Jest to jedyny park, który zahacza o miasto.

Ostatnią formą ochrony powołaną na terenie Wrocławia jest Szczytnicki Zespół Przyrodniczo-Krajobrazy o powierzchni 1131 ha obejmujący w całości Wielką Wyspę wraz z Wyspą Opatowicką. W dużej mierze jest to teren o zabudowie miejskiej i podmiejskiej, na którą składają się osiedla willowe, domków jednorodzinnych i niska zabudowa wielkopłytowa. Ochronie podlegają zasoby przyrodnicze, kulturowe, historyczne i architektoniczne wyspy, przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju niezagrażającego przyrodzie i obecnie istniejącemu układowi miejskiemu. Występuje tu wiele rozległych terenów zielonych stanowiących 46,6% ogólnej powierzchni zespołu z czego 23,3% stanowi zieleń urządzona (parki, zoo) a 21,5% zieleń nieurządzona (tereny leśne, naturalne zadrzewienia, obszary międzywala). Zabudowa mieszkaniowa obejmuje 38,2% powierzchni a 10% stanowią wody powierzchniowe. Do najważniejszych terenów zieleni urządzonej należy:

  • Park Szczytnicki (87,31 ha)
  • Ogród Zoologiczny (33 ha)
  • Ogród Japoński
  • Ogród Roślin Leczniczych (2,66 ha)
  • Pomniejsze parki (Dąbski, Biskupiński) i ogródki działkowe

Na obszarze Wielkiej Wyspy stwierdzono występowanie 70 gatunków ptaków lęgowych a także liczne chronione gatunki płazów i gadów (ropucha szara, ropucha zielona, traszka zwyczajna, kumak nizinny, padalec zwyczajny, zaskroniec zwyczajny, jaszczurka zwinka) oraz owadów (kozioróg dębosz, pachnica dębowa). Bogata jest także szata roślinna, w tym rzadkie lub chronione: szafirek miękkolistny, śnieżyczka przebiśnieg, kosaciec syberyjski, goryczka wąskolistna, salwinia pływająca, róża francuska, groszek liściakowy, arcydzięgiel litwor nadbrzeżny, kruszczyk szerokolistny, goździk kosmaty, goździk kropkowany i goździk kartuzek). Oprócz flor i fauny występuje tu także bogata mykoflora, która w większości jest bardzo słabo przebadana na Wielkiej Wyspie. Do cenniejszych gatunków stwierdzonych należy m.in. borowik korzeniasty, czarka austriacka, błyskoporek płaczący, okratek australijski, ozorek dębowy, sromotnik smrodliwy i gwiazdosze.


UŻYTKI EKOLOGICZNE

Pomimo ogromnego bogactwa przyrodniczego miasto posiada obecnie zaledwie trzy użytki ekologiczne, wszystkie zlokalizowane na terenie Praczy Odrzańskich i jego niewielkiego, wyludnionego osiedla Janówek. Powołano je dla ochrony ekosystemów wodno-błotnych, które charakteryzują się wysoką bioróżnorodnością oraz są miejscem sezonowego bytowania i rozrodu licznych chronionych gatunków zwierząt, głównie ptaków, płazów i nietoperzy. Miejsca te chronią także stanowiska chronionych lub rzadkich w skali regionu roślin i grzybów.

Starorzecze Łacha Farna (nr 1 na mapie), użytek chroni lewobrzeżne starorzecze Odry położone w północno-zachodniej części Janówka. Zbiornik charakteryzuje wysoki poziom naturalności o silnie zróżnicowanej linii brzegowej, która jest porośnięta licznymi siedliskami roślinności brzegowej i nadwodnej, w tym liczne szuwary z kosaćcem żółtym, trzciną pospolitą  trzciną pospolitą.

Obszar na Terenie Nowej Karczmy (nr 2 na mapie), użytek chroni dwa zbiorniki wodne wraz z otaczającymi je zadrzewieniami na niewielkim, prawie bezludnym osiedlu Nowa Karczma w północnej części Praczy Odrzańskich. Są one pozostałością starorzecza Odry oraz dawnej żwirowni.

Dwa zbiorniki wodne wraz z otaczającym obszarem leśnym położnym na terenie Janówka (nr 3 na mapie), użytek o długiej nazwie położony jest w północnej części osiedla Janówek, przy granicy administracyjnej miasta. Obejmuje dwa zbiorniki wodne będące pozostałością po dawnym korycie Odry (tzw. starorzecza) o stosunkowo urozmaiconej linii brzegowej z bogatą roślinnością brzegową.


PARK KRAJOBRAZOWY DOLINY BYSTRZYCY

Jest to jedyny park krajobrazowy w granicach administracyjnych miasta. Obszar parku obejmuje rozległy pas ciągnący się wzdłuż rzeki Bystrzycy od Zbiornika Mietkowskiego po granice Wrocławia, gdzie rozpościera się nie tylko na samą dolinę rzeki, która nie jest zbyt szeroka z racji głębokiego wcięcia rzeki w podłoże, ale obejmuje także liczne tereny leśne, łąkowe i rolne na osiedlach Jarnołtów, Ratyń i Żar. Do najcenniejszych obszarów należy Las Ratyński (ok. 295 ha) oraz mozaika siedlisk łąkowo-leśnych ciągnących się wzdłuż samej rzeki na osiedlu Jarnołtów. Do najważniejszych siedlisk należy grąd środkowoeuropejski i łęgi dębowo-jesionowe, które zlokalizowane są głównie na osiedlu Jarnołtów. Drzewostan składa się przede wszystkim z dębu szypułkowego, lipy drobnolistnej, grabu i jesionu wyniosłego z niewielkim udziałem innych drzew, m.in. buk pospolity, klon zwyczajny i olcha czarna. W runie leśnym występuje wiele  rzadkich i cennych gatunków roślin, m.in. wawrzynek wilczełyko, kokorycz wątła, czworolist pospolity, kopytnik pospolity, kruszyna pospolita, kalina koralowa, czosnek niedźwiedzi, konwalia majowa oraz obrazki alpejskie. Do charakterystycznych gatunków należy śnieżyczka przebiśnieg, która wczesną wiosną masowo rozkwita w dolinie. Szczególnie bogata populacja notowana jest poza obszarem miasta, na wysokości wsi Bogaczowice, gdzie śnieżyczka liczona jest w setkach tysięcy osobników. Dzięki wszechobecności, roślina ta jest symbolem w logo parku krajobrazowego.

Pomiędzy terenami leśnymi występują liczne siedliska łąkowe klasyfikowane jako mozaika łąk trzęślicowych, łąk selernicowych i użytkowanych ekstensywnie łąk niżowych. Występują na nich liczne gatunki roślin jak firletka poszarpana, jastruń właściwy, bodziszek łąkowy, przytulia pospolita, koniczyna łąkowa, jaskier ostry, szelężnik większy, bukwica łąkowa, babka lancetowata, przetaczniki, chabry i groszek łąkowy. Z gatunków rzadkich i chronionych stwierdzono takie rośliny jak kosaciec syberyjski, czosnek kątowy, centuria pospolita,  ostrożeń siwy, koniopłoch łąkowy i selernica żyłkowana. Generalnie obszary parku krajobrazowego należą do najcenniejszych przyrodniczych miejsc we Wrocławiu.


Dzięki rzece i jej licznym zakolom, starorzeczom i zbiornikom wodnym, teren parku charakteryzuje bardzo bogata fauna. Stwierdzono tutaj występowanie m.in. chronionych płazów: żaba trawna, żaba wodna, ropucha szara, rzekotka drzewna, traszka grzebieniasta, kumak nizinny i rzadka grzebiuszka ziemna, chronionych ssaków: mopek, nocek duży, wydra, bóbr europejski oraz chronionych ptaków: zimorodek (stwierdzony w łęgach poniżej Leśnicy), dzięcioł średni (w grądach na terenie Ratynia), bażant, bocian biały, bocian czarny, gawron, kawka, kania ruda, błotniak łąkowy, żuraw i  ortloan. Tereny łąkowe odwiedzane są przez chronione naturowe gatunki bezkręgowców jak przeplatka maturna, modraszek telejus, czerwończyk nieparek, modraszek nausitous oraz chrząszcze związane ze starym drzewostanem dębowym (kozioróg dębosz i pachnica dębowa).

Na obszarze parku nie występują rezerwaty przyrody ani użytki ekologiczne, zarówno w granicach administracyjnych miasta jak i poza nim. Dawniej planowano powołanie rezerwatu  u zbiegu Bystrzycy i Strzegomki na odcinku pomiędzy miejscowościami Samotwór i Skałka. Rezerwat miał obejmować siedliska wodno-błotne (drzewostan łęgowy i grądowy, szuwary, turzycowiska i łąki trzęślicowe) z liczną chronioną florą i fauną. Realizację powołania rezerwatu zaniechano po utworzeniu obszaru Natura 2000  Łęgi nad Bystrzycą, który wg ówczesnych władz będzie chronił siedliska w stopniu wystarczającym. Obecnie jedynymi jednostkami ochrony przyrody jakie istnieją w parku to dwa Obszary Ochrony Siedlisk Natura 2000 (Łęgi na Bystrzycą i Zbiornik Mietkowski) oraz pomniki przyrody. Na terenie parku, przy ulicy Jarnołtowskiej (pomiędzy posesją z nr 88 a mostem na Bystrzycy) zlokalizowany jest pomnik przyrody będący grupą czterech wiązów szypułkowych o obwodzie pni pomiędzy 322-380 cm.


POMNIKI PRZYRODY

Pojęcie pomnika przyrody obejmuje praktycznie każdą formę przyrodniczą, zarówno ożywioną jak i nieożywioną. Pod tym pojęciem może znajdować się zarówno wszystkim powszechnie kojarzące się z pomnikami pojedyncze, dorodne drzewa, pojedyncze głazy oraz formy skalne ale mogą znajdować się także inne obiekty takie jak jaskinie, pnącza, aleje drzew, grupy krzewów, źródliska, wywierzyska, wodospady, ściany i wychodnie skalne a nawet całe parczki i skwery. We Wrocławiu dominującym typem pomnika są drzewa, obejmujące pojedyncze osobniki lub całe grupy, głównie dębu szypułkowego (94 sztuki w 46 pomnikach) oraz platana klonolistnego (25  sztuk na 16 pomników) pochodzących ze sztucznych nasadzeń. Ochrona drzew posadzonych przez człowieka to stosunkowo częsta praktyka. Pomnikami często zostają drzewa obcego pochodzenia lub nawet odmiany hodowlane, które charakteryzują się sędziwym wiekiem i dorodnymi rozmiarami. Do bardziej egzotycznych pomników należy m.in. sofora japońska, miłorząb japoński, tulipanowiec amerykański, skrzydłoorzech kaukaski, cyprysik Lawsona czy leszczyna turecka. Najwięcej pomników notuje się na terenie parków oraz generalnie na obszarze zabudowanym,  natomiast znacznie mniej pomników występuje w lasach i na terenach pozamiejskich. Wśród miejsc z największą koncentracją pomników przyrody należy Ogród Botaniczny (ponad 30 obiektów zgrupowanych w 11 pomnikach), Parki Miejskie (Szczytnicki, Leśnicki, Złotnicki, Słowackiego) oraz wał na odcinku Ogrodu Zoologicznego. Jak na ironię, obszarami całkowicie pozbawionymi pomników lub też drzew o rozmiarach pomnikowych są kompleksy leśne jak Las Mokrzański, Las Strachociński i Las Ratyński. Jedynie na północy Wrocławia część leśnych drzew została objęta ochroną (11 drzew w Lesie Rędzińskim, 5 w Lesie Sołtysowickim i 4 w Lesie Osobowickim).


Pomniki przyrody są ustanawiane od 1949 roku. Pierwszym drzewem we Wrocławiu, które zostało uznane za pomnik przyrody jest dąb szypułkowy Dziadek, rosnący tuż przy Parku Szczytnickim, miało to miejsce dnia 16 lutego 1953 r. Od tego czasu powstała we Wrocławiu ponad setka pomników, skupiająca ponad 200 drzew i innych obiektów. Według stanu prawnego na grudzień 2017 roku, w granicach administracyjnych miasta Wrocławia występuje 110 pomników przyrody, z czego dwa pomniki przyrody nieożywionej stanowiące skamieniałe fragmenty drzew leżące na terenie ogrodu botanicznego. 93 spośród pomników to pojedyncze obiekty głównie drzewa (90 szt.), a także dwa pnącza i jeden skamieniały pień. Pomniki będące grupami liczą 17 chronionych obiektów z czego  14 grup stanowią drzewa, pozostałe to dwie aleje drzew i jedna grupa skamieniałych pni. Łącznie objętych ochroną jest 187 drzew, 23 skamieniałe pnie i 2 pnącza. Pod względem zróżnicowania gatunkowego najwięcej jest dębów szypułkowych – 94 szt. w 46 pomnikach, platanów klonolistnych – 25 szt. w 16 pomnikach, cisów pospolitych – 10 szt. w 3 pomnikach, wiązów szypułkowych – 8 szt. w 5 pomnikach i sofor japońskich –  8 szt. zebrane jako 1 grupa pomnikowa przy ul. Grudziądzkiej. Największym skupiskiem pomników przyrody jest Ogród Botaniczny – 11 (27 drzew żywych i 23 drzewa skamieniałe), Park Leśnicki – 8, Park Złotnicki – 8, Park Szczytnicki – 6 (23 drzewa, w tym aleja 16 dębów), Park Strachowicki – 6, aleja dębów za ogrodem zoologicznym (10 sztuk, liczone jako 1 pomnik), park Słowackiego (2 pomniki, w tym grupa 10 platanów). Las Rędziński (11 drzew), zadrzewienia na Sołtysowicach (6 pomników, w tym jeden jako grupa 2 drzew). Poza tym istnieje jeszcze kilkadziesiąt pomników rozsianych po mieście, głównie w ścisłym centrum oraz w podmiejskich parkach.


TERENY PROJEKTOWANE

Oprócz istniejących form ochrony, na terenie miasta od prawie 3 dekad postuluje się o utworzenie wielu obszarów chronionych. Do najważniejszych należy seria Obszarów Chronionego Krajobrazu (OChK), które obejmowałyby:

  • Las Mokrzański wraz z osiedlem Marszowice i doliną Bystrzycy na odcinku kładka złotnicka-ujście do Odry.
  • Północno-zachodnia część miasta obejmująca Las Rędziński, Pola Irygacyjne, Las Osobowicki, Las Pilczycki i dolinę Widawy na odcinku osiedla Świniary i Rędzin.
  • Dolinę Widawy na odcinku osiedla Kowale
  • Las Zakrzowski wraz z Parkiem Pawłowickim

W północnej części osiedla Sołtysowice planowano utworzenie Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego obejmującego tamtejszy las, park i łąki wokół Widawy. Dodatkowo na wielu starorzeczach i oczkach wodnych postulowano utworzenie użytków ekologicznych. Żaden z wyżej wymienionych projektów nie doczekał się na razie realizacji.

Najważniejszym przedsięwzięciem, które doczekało się jedynie serii opracowań było projektowanie parku krajobrazowego o kilku roboczych nazwach (Wrocławsko-Oławski, Doliny Odry II, Odry i Oławy). Realizację owego projektu realizowano już od lat 90. Miał on obejmować tereny wzdłuż rzek Odry i Oławy pomiędzy Wrocławiem a miastem Oława i dalej aż do granic z województwem opolskim. Planowany park w dużej części pokrywa się z obecnym obszarem Natura 2000 Grądami w Dolinie Odry. Niestety pomimo intensywnych prac w przeszłości, nie doszło do utworzenia parku, o którym wciąż tylko słychać, że jest planowany, projektowany etc. Jednak uwidacznia się całkowity brak konkretnych działań w tej kwestii. Generalnie ostatni park krajobrazowy na Dolnym Śląsku utworzono w 1998 r. i był nim Park Krajobrazowy Doliny Bystrzycy. Dodatkowo utworzenie sieci obszarów Natura 2000 Grądy w Dolinie Odry i Grądów Odrzańskich w dużym stopniu przyczyniło się do zahamowania prac nad powołaniem parku. We Wrocławiu istnieje cały szereg siedlisk wartych do objęcia ochroną od użytku po rezerwat przyrody. Władze jednak usilnie starają się nie tworzyć w mieście kolejnych chronionych terenów. Ornitolodzy od lat postulują o utworzenie rezerwatu ornitologicznego na dawnych polach irygacyjnych, botanicy postulują o utworzenie rezerwatu florystycznego na terenach wodonośnych a władze milczą … Warto dodać, że Wrocław jest jedynym dużym miastem w Polsce, który nie posiada żadnych rezerwatów przyrody. Rezerwaty znajdują się na terenie Krakowa, Poznania, Łodzi, Katowic, Gdańska a nawet w wielkiej i zatłoczonej Warszawie.