Roślinność Ziemi Oławskiej

Roślinność Ziemi Oławskiej

22 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Tereny Ziemi Oławskiej obejmują swoim zasięgiem rozległy obszar rozciągający się w dolinie Odry i Oławy obejmując swoim zasięgiem cały powiat oławski a także przylegające do niego gminy powiatu wrocławskiego – Czernica i Święta Katarzyna. W dużej mierze tereny te można podzielić na kilka najważniejszych regionów, mianowicie: Lasy Oławskie, Tereny Nadodrzańskie i pozostałe fragmenty. 


 

Lasy Ryczyńskie (Lasy Oławskie)

Jest toi duży kompleks leśny znajdujący się we wschodniej części Ziemi Oławskiej, jako jeden z niewielu w regionie stanowi niemal w całości lasy liściaste z wieloma śródleśnymi łąkami i polanami. Obszar nie posiada jednej oficjalnej nazwy, wg różnych źródeł nazywany jest często jako Lasy Ryczyńskie, od grodziska znajdującego się na ich terenie, Lasy Oławskie, od największej miejscowości w regionie, lub jako Grądy Odrzańskie. Ta ostatnia nazwa jest wzięta od obszaru Natura 2000, do której owe lasy zostały włączone. Całość kompleksu leśnego obejmuje wiele siedlisk, w tym siedliska o bardzo dobrze zachowanej strukturze z wieloma gatunkami charakterystycznymi lub rzadkimi.

Na Lasy Oławskie składają się przede wszystkim z licznych ekosystemów drzewostanu liściastego, takich jak: grąd subkontynentalny (Galio sylvatici-Carpinetum), mający dobrze zachowany starodrzew o bardzo bogatym runie leśnym z dominującym grabem oraz lipą drobnolistną a także domieszką innych drzew jak dąb szypułkowy i buk zwyczajny. Wyróżnia się tutaj tzw. grąd kokoryczowy, szczególnie bogaty w zachodnich i południowych fragmentach zespołu leśnego. Występują tutaj takie gatunki roślin jak: kokorycz pusta, zawilec gajowy, żywiec bulwiasty, jasnota biała, poziewniki, śnieżyca wiosenna, śnieżyczka przebiśnieg, kruszczyk siny, kruszczyk szerokolistny, lilia złotogłów, czosnek niedźwiedzi, przetacznik górski, gnieźnik leśny, groszek wiosenny i czworolist pospolity.


Grądy mieszają się na tym terenie z łęgami, których największe skupisko występuj wzdłuż Odry i pomniejszych cieków wodnych, gdzie wytworzyły się zbiorowiska z zespołu łęgowych lasów dębowo-wiązowo-jesionowych (Ficario-Ulmetum). Charakteryzują się one okresowym zalewaniem, szczególnie jesienią lub wiosną, kiedy to dno lasu zalewa Odra, Smotrawa oraz ich pomniejsze dopływy. Na terenie Lasów Oławskich stopniowe przechodzenie łęgów w grądy jest procesem spowodowanym głównie przez działalność ludzką. Pogłębiania i regulacje koryta rzek oraz budowa wałów przeciwpowodziowych spowodowało odcięcie biotopu od wpływu zalewów wodami rzecznymi. W efekcie zostały przerwane procesy nanoszenia mułów rzecznych i tworzenia się charakterystycznych gleb dla obszarów nadrzecznych (mady). Bez zalewów, gleby ulegają procesom brunatnienia, czego następstwem są przemiany składu florystycznego z łęgowego na bardziej grądowy. Często w kompleksie Lasów Oławskich można zauważyć drzewostan o cechach pośrednich, łęgowo-grądowych z warstwą drzew o charakterze dawnego łęgu z runem obfitującym w liczne gatunki grądowe.  Typowymi gatunkami dla warstwy podszytu, jakie można zaobserwować to m.in. dereń świdwa, szakłak pospolity, trzmielina pospolita, kalina koralowa, leszczyna pospolita, porzeczka czerwona i głóg dwuszyjkowy. W runie leśnym oprócz kilku gatunków typowych także dla grądu (zawilce, kokorycze), można zaobserwować m.in. czosnaczek pospolity, bluszczyk kurdybanek, trędownik bulwiasty, śledziennica skrętolistna, kopytnik pospolity, gwiazdnica gajowa, złoć żółta, ziarnopłon wiosenny, czartawa pospolita i czyściec leśny.

Śródleśne łąki osiągają od kilku do nawet kilkunastu hektarów, można tutaj wyróżnić zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion), łąki selernicowe (Cnidion dubii), niżowe świeże łąki użytkowane ekstensywnie, śródlądowe wydmy i ziołorośla nadrzeczne. W większości są one stosunkowo ubogie gatunkowo i mocno zniekształcone. Bogatsze ekosystemy występują głównie poza zwartym areałem leśnym, wzdłuż głównych cieków wodnych i starorzeczy.

Do elementów charakterystycznych należy bardzo bogate runo leśne. Praktycznie na całej powierzchni lasów rozciągają się wiosną łany kwiatów. Większość obszarów jest oczyszczana z gałęzi, upadłych konarów i zarośli, dzięki czemu rośliny runa leśnego rozprzestrzeniają się na duże powierzchnie tworząc leśne ogrody. Niezależnie od typu ekosystemu, w połowie kwietnia setki tysięcy okazów kokoryczy pustej, rozkwitają na dziesiątkach hektarów, tworząc piękny i niezwykły krajobraz. Oprócz niej można tutaj napotkać liczne i duże połaci zawilca gajowego, zawilca żółtego, śnieżyczki przebiśnieg, groszku wiosennego, śledziennicy, kokoryczki wielkokwiatowej i czosnku niedźwiedziego. Na rozproszonych stanowiskach występuje żywiec bulwiasty, który jest gatunkiem preferującym stare lasy o pierwotnym charakterze. Jego obecność w Lesie Ryczyńskim świadczy o dobrej kondycji ekosystemu. Latem las diametralnie zmienia oblicze. Większość pięknie kwitnących geofitów ustępuje roślinom letnim, które charakteryzuje znacznie większy i silniejszy wzrost. Dominują wtedy kępy pokrzywy, starców, niecierpka drobnokwiatowego, podagrycznika pospolitego, przytulii czepnej czy licznych traw. Wśród tego gąszczu wyróżniają się pojedyncze okazy kruszczyków: sinego i szerokolistnego a także purpurowe kwiatostany naparstnicy.


Duża część lasów po roztopach śniegu na wiosnę i obfitych opadach deszczu jesienią zmienia się w bagna, mokradła i rozległe tereny zalewowe, znacznie utrudniające poruszanie się po lesie. Te częste, coroczne podtopienia stanowią naturalną część ekosystemu Lasów Ryczyńskich, dzięki którym występuje w nich znaczne bogactwo flory a także fauny.

Ze względu na występowanie kilku zespołów łąkowych, licznie reprezentowana jest tutaj roślinność terenów otwartych. Wyróżnia się zespoły zarówno łąk śródleśnych, najczęściej wilgotnych oraz corocznie zalewanych i podmokłych łąk okalających Lasy Ryczyńskie. Do najczęściej zalewanych należą tereny wokół Smotrawy i Leśnej Wody (północna część kompleksu) oraz łąki pomiędzy wałem przeciwpowodziowym i Odrą. Obficie użyźniane gleby, na które corocznie nanoszone są muły z rzek sprawiają, że występuje tutaj bardzo duża bioróżnorodność, w przeciwieństwie do stosunkowo ubogich gatunkowo śródleśnych polan wewnątrz Lasów Odrzańskich.

Do najcenniejszych gatunków należy zimowit jesienny. Na jego najliczniejszym stanowisku utworzono użytek ekologiczny „Łąka zimowitowa”. Do ważniejszych gatunków łąkowych, występujących na terenie kompleksu należą: sit skupiony i rozpierzchły, goździk kropkowany, bukwica zwyczajna, przywrotnik pasterski, żywokost lekarski, chaber łąkowy, wiązówka błotna, przytulia żółta, groszek błotny, wilczomlecz błotny, dziurawiec, pępawa dwuletnia, bodziszek łąkowy, centuria pospolita, firletka poszarpana i krwiściąg lekarski. Na podmokłych obszarach wokół Smotrawy występuje rzadki storczyk kukułka szerokolistna, paproć nasięźrzał pospolity i dziewięciornik błotny.


Tereny nadodrzańskie

Drugim ważnym kompleksem są tereny nadodrzańskie. Ciągną się one od granicy województwa po miasto Wrocław. Od lat 90. projektowany jest tutaj park krajobrazowy posiadający wiele roboczych nazw. Najpopularniejszą jest PK Doliny Odry II. Owa „dwójka” spowodowana jest tym iż kawałek dalej na terenie Odry pomiędzy Wrocławiem a Głogowem również projektuje się park o nazwie PK Doliny Odry I. Numeracja jest dla odróżnienia obu parków. Poza tym, w licznych dokumentach istnieje wiele innych propozycji odnośnie nazewnictwa, m.in. Wrocławsko-Oławski PK (nazwa od dwóch miast wyznaczających granicę parku), Odrzańsko-Oławski (jako że projekt obejmuje obie zasięgiem obie rzeki. „Oława” to nazwa jednocześnie miasta i przepływającej przez nie rzeki). Najrozsądniejsze byłoby skopiowanie nazwy jaka obecnie obowiązuje na tym terenie. Chodzi o obszar sieci Natura 2000 Grądy w Dolinie Odry, który w dużej części pokrywa się z projektowanym parkiem krajobrazowym. Zajmuje on obszar 8348,9 ha obejmując swym zasięgiem nie tylko rzekę Odrę ale także Lasy Ryczyńskie i lasy na północ od Smotrawy.


Na terenie nadodrzańskich łąk, grądów, łęgów, licznych pól i nieużytków występuje cały szereg rzadkich roślin. Zaczynając od ginącej kotewki orzecha wodnego, mającej tu jedne z najwartościowszych i największych populacji w kraju. Innymi rzadkimi bądź chronionymi roślinami są: zimowit jesienny, szafirek miękkolistny, mieczyk dachówkowaty, kukułka Fuchsa, kukułka szerokolistna, kukułka plamista, kruszczyk połabski, kruszczyk siny, grążel żółty, salwinia pływająca, fiołek mokradłowy, czosnek kątowy, kosaciec syberyjski, nasięźrzał pospolity, goryczka wąskolistna, śnieżyczka przebiśnieg, buławnik mieczolistny, kopytnik pospolity, konwalia majowa, osoka aloesowata, grzybienie białe, pływacze, wawrzynek wilczełyko i wiele, wiele innych. Niemałą sensacją dla świata botaników jest wiadomość, że w okolicach Kotowic odnaleziono kruszczyka ostego (E. leptochila), jest to jedno z jego trzech stanowisk w województwie i jedno z kilku w całym kraju.

Łącznie na terenie wokół Odry i Oławy naliczono kilkanaście ważnych siedlisk. Są to m.in. łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe, pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy, zmiennowilgotne łąki trzęślicowe, wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi, młaki turzycowe, łąki selernicowe, ziołorośla nadrzeczne, świeże łąki użytkowane ekstensywnie, eutroficzne zbiorniki wodne, niewielkie połacie muraw kserotermicznych, liczne kompleksy łęgowe (topolowe, olszowe, jesionowe, wierzbowe) oraz ciepłolubne murawy napiaskowe. Jak widać różnorodność zbiorowisk jest stosunkowo duża.


Tereny Ziemi Oławskiej obejmują bardzo skrajne krajobrazy. Obszary w zachodniej części powiatu oraz w gminie Czernica i Jelcz-Laskowice charakteryzuje bardzo silne przeobrażenie. W dużej mierze są to niemal wyłącznie rozległe obszary rolnicze z niewielkimi enklawami naturalnych siedlisk. Zupełnie inaczej wyglądają gminy Oława czy Św. Katarzyna, na których rozpościerają się jedne z najcenniejszych terenów przyrodniczych w nizinnej części Dolnego Śląska. Do najważniejszych typów ekosystemów leśnych Ziemi Oławskiej należą:

  • kwaśna buczyna niżowa (Luzulo pilosae-Fagetum), charakteryzująca się mniejszą różnorodnością niż żyzna buczyna. Siedlisko stosunkowo rzadkie, występuje w dużym rozproszeniu na terenie całego powiatu, m.in. w okolicach leśnictwa Janików, Dziuplina i Jelcz. W runie leśnym występują głównie mchy, paprocie i trawy a także rośliny zielne jak konwalia majowa, konwalijka dwulistna czy pszeniec zwyczajny. Na terenie Ziemi Oławskiej często występuje z dużym udziałem dębów i grabu.
  • żyzna buczyna niżowa (Galio odorati-Fagetum), będąca jednym z najbardziej bogatych gatunkowo siedliskiem w powiecie i jednocześnie jednym z najrzadszych. Buczyna tego typu została stwierdzona zaledwie w dwóch miejscach na terenie Lasów Grędzińskich. W runie leśnym notuje się licznie rzadkie lub chronione gatunki roślin jak wawrzynek wilczełyko, kokorycz wątła, żywiec cebulkowy i czosnek niedźwiedzi.
  • grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio sylvaticii-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) pod względem powierzchni są to jedne z największych lasów liściastych na terenie powiatu, często w mozaice z łęgami. Notowane są w rozproszeniu na całym terytorium, jednak jego największe płaty stwierdzono wzdłuż doliny Odry, Oławy, Widawy i Gnojnej m.in. na terenie Natura 2000 Lasy Grędzińskie i Grądy w Dolinie Odry. Największe płaty znajdują się w okolicach Kotowic, Bystrzycy, Chrząstawy, osiedla Jelcz i w Lesie Oławskim. W siedlisku  notuje się liczne gatunki roślin jak zawilec gajowy, przytulia wonna, fiołek leśny, kokorycz pusta, miodunka plamista i fiołek leśny. Niektóre płaty objęte zostały ochroną w ramach rezerwatu Zwierzyniec i Łacha Jelcz.
  • łęgi ze związku Alno-Ulmion, jest to najbardziej rozpowszechnione siedlisko leśne, rozpościerające się głównie wzdłuż cieków wodnych i w miejscach o wysokim poziomie wód gruntowych, gdzie miejscami las charakteryzuje się wysokim poziomem naturalności o cechach lasu pierwotnego, szczególnie w zasięgu rezerwatów. Siedliska opisane są przede wszystkim wzdłuż Odry i Oławy, na terenie obszarów Natura 2000 Grądy w Dolinie Odry i Lasy Grędzińskie, m.in. z okolic Kotowic, Zakrzowa, Siedlca, Bystrzycy, osiedla Jelcz a także z Lasów Oławskich, stanowiących jeden z największych zwartych obszarów łęgowych na Dolnym Śląsku. W wielu miejscach tworzy mozaikę z grądami i olsami.  Wśród ciekawszych gatunków roślin notuje się m.in. śnieżycę wiosenną, śnieżyczkę przebiśnieg, żywokost bulwiasty, czosnek niedźwiedzi, kokorycz pustą i śledziennicę naprzeciwlistną.
  • łęgi wierzbowo-topolowe (Salicetea purpureae), jest to siedlisko lasów liściastych o dużej powierzchni na terenie powiatu. Notowane wzdłuż większości cieków wodnych, w tym rozległe płaty występują wzdłuż Odry, Oławy i Widawy a także licznie w innych częściach powiatu, m.in. nad rzeką Graniczną i w leśnictwie Łaziszki, Chrząstawa oraz koło miejscowości Kotowice, Ratowice, Siechnice, Siedlce oraz w Jelcz-Laskowice.  Duża część chroniona jest na obszarach Natura 2000 Grądy w Dolinie Odry, Lasy Grędzińskie oraz w rezerwacie Łacha Jelcz. Wśród częstszych gatunków w runie notuje się m.in. czartawę pospolitą, tojeść pospolitą, tarczycę pospolitą, przytulię błotną, gwiazdnicę gajową i żywokosta lekarskiego.
  • kwaśna dąbrowa (Quercetea robori-Petraeae), uboga gatunkowo forma dąbrowy, która porasta przeważnie suche i kwaśne gleby. Na terenie Ziemi Oławskiej występują w dużym rozproszeniu w postaci pojedynczych płatów, często z dużym udziałem sosny zwyczajnej. Do najważniejszego fragmentu należy płat w obszarze Natura 2000 Dąbrowy Janikowskie. Runo leśne ubogie, składające się głównie z gatunków acydofilnych jak borówki, wrzosy, jastrzębce a także pszeniec gajowy, dzwonek brzoskwiniolistny i perłówka zwisła.

Pomimo dużej lesistości, na terenie powiatu występują też liczne i rozległe siedliska nieleśny, w tym liczne ekosystemy łąkowe, których większość zajmuje stosunkowo duże powierzchnie. Siedliska są jednak rozlokowane wyspowo na całym terenie. Do najważniejszych ekosystemów należą:

  • niżowe łąki świeże użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) rozlokowane są w licznych ale rozdrobionych płatach na całym praktycznie obszarze powiatu, głównie w okolicach Łanów, Ratowic, Czernicy, Kotowic, Oleśnicy Małej, Bystrzycy i os. Jelcz, gdzie charakteryzują się liczną florą, herptofauną i entomofauną. Występują tu głównie pospolite gatunki jak rajgras wyniosły, groszek łąkowy, koniczyna łąkowa, złocień właściwy, dzwonek rozpierzchły i skalnica ziarenkowata. Często tworzą mozaikę z innymi siedliskami łąkowymi, m.in. na terenach wodonośnych i w dolinie Smotrawy.
  • łąki trzęślicowe (Molinion) siedlisko notowane w wielu rejonach powiatu, posiada liczne i stosunkowo bogate płaty głównie w środkowej, północnej i zachodniej części, głównie wzdłuż Odry, Oławy i Widawy. Na terenie oławskich łąk trzęślicowych notuje się m.in. mieczyka dachówkowatego, tarczownicę oszczepowatą, goryczkę wąskolistną, kukułkę szerokolistną i listerę jajowatą. Do większych płatów należą łąki na terenach wodonośnych ciągnących się od Wrocławia, poprzez Trestno, Radwanice aż do Siechnic. Poza tym pojedyncze płaty notuje się w okolicach Bystrzycy, Ratowic, Łanów, os. Jelcz, Chrząstawy, Siedlca i Starego Otoku.
  • łąki selernicowe (Cnidion dubii) należą do jednych z rzadszych siedlisk na terenie powiatu, gdzie często tworzą mozaikę z innymi siedliskami wilgotnych łąk. Notowana w dużym rozproszeniu głównie wzdłuż doliny Odry, Oławy, Widawy oraz jako składowa śródleśnych łąk w Lasach Oławskich. Siedlisko stwierdzone w okolicach Trestna, Kotowic, Siedlca, Bystrzycy i Ratowic. Wśród gatunków charakterystycznych należy m.in. selernica żyłkowana, konitrut błotny, groszek błotny i fiołek wyniosły.
  • Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion, obejmuje szeroką grupę licznych siedlisk występujących w naturalnych zbiornikach wodnych, w tym jeziora i starorzecza. Notowane są głównie przy większych ciekach wodnych oraz obszarach występowania stawów i jezior.  Do największego nagromadzenia stanowisk należy dolina Odry, Oławy z jej licznymi zakolami i starorzeczami a także Widawa, tereny stawów pod Nowym Dworem oraz rozległe obszary terenów wodonośnych pod Trestnem i Radwanicami. Z ciekawszych roślin notuje się m.i.n salwinia pływająca. osoka aloesowata, żabiściek pływający, grzybienie północne i białe, grążel żółty oraz grzybieńczyk wodny. Siedlisko chronione m.in. w rezerwacie Łacha Jelcz.

Ochrona: Poza ową Naturą 2000 tereny nadodrzańskie objęte są kilkoma rezerwatami:

  • Łacha Jelcz, ochrona starorzecza z bogatym stanowiskiem kotewki orzech wodny
  • Kanigóra, zachowanie lasów grądowych i łęgowych o naturalnym charakterze
  • Grodzisko Ryczyńskie, ochrona stanowiska archeologicznego wraz z otaczającym go lasem
  • Zwierzyniec, zachowanie naturalnych lasów łęgowych o bogatym runie leśnym

oraz jednym użytkiem ekologicznym

W planach jest powołanie rezerwatu Matunin oraz kilku użytków ekologicznych m.in. Lednica, Las k. Siedlca, Starorzecze w Starym Górniku, Starorzecza k. Jelcza, Łąki na terenach wodonośnych, Las Wojnowski, Łąki nad Odrą k.Ratowic, Stawy w Nowym Dworze.