Tereny Wodonośne

27 sierpnia 2018 Wyłączono przez admin

Tereny Wodonośne stanowią najcenniejszy pod względem florystycznym obszar miasta, zlokalizowany w wschodniej części pomiędzy dolinami Odry i Oławy. Obszar obejmuje całą mozaikę siedlisk, głównie nieleśnych, z których najważniejsze to cenne łąki trzęślicowe i łąki selernicowe z kilkunastoma chronionymi gatunkami roślin (goryczka wąskolistna, mieczyk dachówkowaty, czosnek kątowy, konitrut błotny). Dodatkowo miejsce to stanowi jedną z najważniejszych ostoi ptactwa wodno-błotnego w tej części kraju.

Większość obszaru znajduje się w zarządzie Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Spółka S.A. we Wrocławiu, które wykorzystuje teren do poboru wody dla potrzeb produkcji i dostaw wody do miejskiej sieci wodociągowej. Obszar obejmuje mozaikę siedlisk na terenie osiedli Opatowice, Rakowiec, Bierdziany, Świątniki, Książę Wielkie i Małe, sięgając na tereny sąsiedniej gminy przy miejscowościach Trestno, Mokry Dwór, Blizantowice i Radwanice aż po miasto Siechnice. Nie ma oficjalnych granic Terenów Wodonośnych. Dla celów opisowych zostało przyjęte, że obejmują one następujące obszary:

tereny pomiędzy Odrą i Oławą na długości ulicy Międzyrzeckiej, włączając w to osiedla Siedlec, Bierdziany oraz Las Rakowiecki
całe osiedle Świątniki, wg osiedlowego podziału geodezyjnego miasta
zachodnią część Opatowic rozciągających się pomiędzy Oławą a wałem Opatowickim Zachodnim, włączając w to niewielkie osiedle Nowy Dom, sięgając do administracyjnych granic miasta
rozległy fragment gminy Święta Katarzyna rozpościerający się pomiędzy rzeką Oława i wałem Radwanice-Siechnice na odcinku od Mokrego Dworu do Siechnic.

Wg powyższych granic przyjmuje się, że obszar Terenów Wodonośnych obejmuje około 14 km², z czego tylko około 5 km² przypada na administracyjne granice miasta Wrocław. Pozostała część leży na terenie gminy Święta Katarzyna oraz w niewielkim stopniu na terenie miasta Siechnice. Należy tu także zaznaczyć, że nasze pojęcie „Tereny Wodonośne” obejmuje całość terenu o zbliżonych parametrach i siedliskach. Powyższe granice nie są tożsame z terenami pod zarządem MPWiK, których obszar pokrywa się w dużej części z Terenami Wodonośnymi ale nie w całości.

Na większości cennych środowisk utworzono sieć Natura 2000 Grądy w Dolinie Odry, chroniąca ekosystemy łąk, grądów i licznych biotopów wodnych. Największe powierzchniowo są zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion). Na ich terenie występują liczne rzadkie lub chronione rośliny jak: kosaciec syberyjski, konitrut błotny, czosnek kątowy, mieczyk dachówkowaty, przetacznik kłosowy, goryczka wąskolistna, zimowit jesienny i czarcikęs łąkowy. Duże płaty tego siedliska zostały stwierdzone m.in. na terenach gminy Święta Katarzyna w granicach administracyjnych miejscowości Mokry Dwór i Radwanice a także na zachodnim fragmencie wrocławskiego osiedla Opatowice. Tereny leśne obejmują głównie zadrzewienia wzdłuż rzek i kanałów na osiedlach Bierdziany, Rakowiec i Świątniki, które porastają łęgi składające się przede wszystkim z topoli, olchy i licznych gatunków wierzb oraz w mniejszej ilości z dębu szypułkowego, jesionu wyniosłego i klonu zwyczajnego. Wzdłuż kanałów, rowów melioracyjnych i innych cieków wodnych liczne populacje posiadają rzadkie i chronione rośliny: groszek błotny, fiołek mokradłowy, wilczomlecz błotny i selernica żyłkowana. W Oławie i jej licznych starorzeczach występuje salwinia pływająca, żabiściek pływający, grzybieńczyk wodny, grążel żółty i grzybienie białe.

Przy kanałach melioracyjnych ciągnących się wzdłuż licznych grobli oraz na starorzeczach i zakolach Oławy stwierdzono liczne siedliska szuwarowe z dominacją trzciny pospolitej i siedliska bagienne porośnięte turzycami z bardzo bogatą populacją wilczomlecza błotnego, rośliny skrajnie zagrożonej wyginięciem. Poza tym notuje się tutaj rozproszone stanowiska chronionych roślin jak włosienicznik wodny i salwinia pływająca, a brzegi są obficie porośnięte przez typowe rośliny nadbrzeżne jak firletka poszarpana, jeżówka gałęzista, żabieniec babka wodna, psianka słodkogórz i pałka szerokolistna. Na zboczach wałów przeciwpowodziowych, będących terenem antropogenicznym notuje się kępy kruszczyka szerokolistnego, dzwonka szerokolistnego a także dwóch gatunków goździków (kropkowany i lśniący). Warto także wspomnieć, że Tereny Wodonośne są miejscem, gdzie stwierdzono występowanie skrajnie rzadkiego na terenie kraju pszeńca grzebieniastego, który do niedawna był uznany za gatunek wymarły. Występuje on m.in. na terenie przydrożnych wałów, które są często koszone przez MPWiK w szczycie kwitnienia tej rośliny, co stanowi poważne zagrożenie dla utrzymania stabilnej i zdrowej populacji.

Obszar pomiędzy Odrą i Oławą należy do najcenniejszych pod względem występowania licznego ptactwa. Stwierdzono występowanie licznej ornitofauny, m.in. żuraw krzykliwy, bocian biały, kropiatka, czajka, perkoz rdzawoszyi, cyranka, płaskonos, bączek, kszyk, brodziec piskliwy, zimorodek, dziwonia, łozówka i trzmielojad. Poza tym odnotowuje się inne rzadkie lub chronione gatunki zwierząt jak kumak nizinny, żaba trawna, żaba moczarowa, rzekotka drzewna, ropucha szara, zaskroniec zwyczajny, paź królowej i tygrzyk paskowany. Nad Oławą liczne populacje posiadają gatunki ssaków związane ze środowiskiem wodnym: bóbr i wydra. Oprócz zwierząt, występują te także bogata mykoflora rzadkich i chronionych grzybów, przede wszystkim gatunki preferujące tereny trawiaste, mokradła i łęgi. Głównie liczne czernidłaki, kołpaczki, kruchaweczki, drobnołuszczaki, płomiennica, czyrenie, a także tęgoskór, uszak bzowy, koźlarz grabowy, czarka szkarłatna oraz gatunki rzadkie lub chronione, m.in. purchawica olbrzymia, twardzioszek przydrożny, świecznica rozgałęziona, koźlarz topolowy, boczniak łyżkowaty i pieczarka Agaricus fuscofibrillosus.

Większość terenów wodonośnych należy do MPWiK i stanowi tereny bezpośredniej ochrony wód stąd nie ma tutaj zagrożeń ze strony rozbudowy infrastruktury miejskiej ani nawet turystycznej albowiem na większości terenów obowiązuje jakikolwiek zakaz wstępu. Inwestycje prowadzone przez miejskie wodociągi ograniczają się do niewielkich obszarów i nie wpływają negatywnie na całość ekosystemów. Większą szkodą są prace pielęgnacyjne polegające głównie na koszeniu wielu hektarów łąk zmieniając je w ogromne, pozbawione bioróżnorodności trawniki. Dotyczy to głównie obszarów w bliskim sąsiedztwie budynków i dróg, głównie w okolicach ulicy świątnickiej, starodworskiej i międzyrzeckiej. Poza tym regularne wycinanie roślinności w rowach melioracyjnych i na wałach powoduje duże szkody w bioróżnorodności. Na tych terenach występuje wiele chronionych roślin jak pszeniec grzebieniasty, kruszczyk szerokolistny, wilczomlecz błotny i goździk siny. Koszenie wałów i rowów należy do ważnych zabiegów poprawiających ochronę przeciwpowodziową, jednak zabiegi te mogłyby być przeprowadzane w okresach poza szczytem sezonu wegetacyjnego chronionych roślin, np. późnym latem lub jesienią.

Wśród miejsc o szczególnych walorach przyrodniczych należą:

Łąki Trzęślicowe na Terenach Wodonośnych, ta długa robocza nazwa określa proponowany rezerwat przyrody, jaki miałby zostać powołany na najcenniejszym terenie miasta obejmującym siedliska łąkowe w zachodniej części Opatowic, które porasta mozaika łąk trzęślicowych, selernicowych, kaczeńcowych a także szuwarowisk i turzycowisk z bardzo liczną grupą chronionych roślin i ważnym miejscem lęgowym ptactwa wodno-błotnego.
Muraw na Opatowicach, obejmują pozostałe łąki, które nie znalazły się w granicach proponowanego rezerwatu. Obejmują murawy w północno-zachodniej części Opatowic, bezpośrednio w okolicach zabudowań małego osiedla Nowy Dom. Są to siedliska suchsze, gdzie wytworzyła się mozaika łąk trzęślicowych z murawami napiaskowymi i turzycowiskami. Ważne miejsce lęgowe czajki.
Muraw przy Międzyrzeckiej. Są to tereny pomiędzy ulicą a Odrą, które charakteryzują się bardzo silną presją człowieka. Są to obszary poza zarządem MPWiK, przez co w okresie letnim i weekendowym należą do miejsc licznie odwiedzanych przez Wrocławian poszukujących wypoczynku. Składem gatunkowym i siedliskowym są zbliżone do pozostałych łąk trzęślicowych i muraw napiaskowych, tyle że mocno zubożone.
Rzeka Oława, główne koryto rzeki a także jej zakola i starorzecza obejmują bardzo bogatą mozaikę siedlisk związanych ze strefą brzegową i przybrzeżną, gdzie występuje cały szereg rzadkich lub chronionych gatunków roślin. Notuje się tu m.in. takie gatunki jak salwinia pływająca, włosienicznik wodny, grążel żółty, osoka aloesowata, arcydzięgiel litwor nadbrzeżny, czosnek kątowy i grzybieńczyk wodny.
Siedliska na Mokrym Dworze, obejmują one kilka cennych ekosystemów występujących wokół miejscowości. Do najcenniejszych należy m.in. świetlista dąbrowa przy siedzibie MPWiK. Jest to jeden z niewielu płatów tego siedliska notowany na nizinnej części Dolnego Śląska. Poza tym występują tutaj także łąki trzęślicowe i zbiorowisko „lilii wodnych” (Nupharo-Nymphaeetum albae) z bogatą populacją grążela żółtego, grzybieni wodnych (w tym form barwnych), osoki aloesowatej i żabiścieku wodnego. Wokół miejscowości notuje się rzadkie i chronione gatunki, w tym pszeniec grzebieniasty, kruszczyk szerokolistny, kosaciec syberyjski i salwinia pływająca.

Tereny Wodonośne stanowią ważne i często odwiedzane miejsce rekreacyjne dla mieszkańców miasta, pomimo licznych zakazów i ograniczenia do poruszania się po zaledwie kilku ciągach komunikacyjnych, ograniczonych do dwóch dróg na Opatowicach łączących osiedle z resztą miasta i paru ścieżek na wałach przeciwpowodziowych. Większość ruchu obywa się wzdłuż ulicy międzyrzeckiej i opatowickiej oraz kilku wałów, które po modernizacji stanowią wygodny szlak komunikacyjny dla rowerzystów i biegaczy. Dzięki temu pozostała część obszaru jest rzadko odwiedzana przez ludzi, którzy niechętnie zapuszczają się na zarośnięte i pozostawione samemu sobie obszary, zwłaszcza, że wkraczanie na łąki skutecznie odstraszają liczne znaki zakazu wstępu, które są gęsto rozstawione na całym terytorium MPWiK. Zapuszczają się tutaj głównie wędkarze, skuszeni licznymi zakolami rzeki Oławy oraz bliskością Odry, przyrodnicy poszukujący dzikiej przyrody oraz tutejsi mieszkańcy, którzy doskonale znają okolicę. Niewielka presja turystyczna sprawia, że na tych terenach istnieje jedna z największych bioróżnorodności na dolnośląskim odcinku Odry, w skład której wchodzi kilkadziesiąt rzadkich gatunków roślin i drugie tyle rzadkich gatunków ptactwa wodno-błotnego. Jest to także bardzo ważna ostoja bobra, wydry i kilkunastu gatunków płazów i gadów.