Użytki ekologiczne – Wrocław

Użytki ekologiczne – Wrocław

7 kwietnia 2019 Wyłączono przez admin

Miasto Wrocław posiada obecnie zaledwie trzy użytki ekologiczne, które są zlokalizowane na terenie Praczy Odrzańskich i jego niewielkiego, wyludnionego osiedla Janówek. Powołano je dla ochrony ekosystemów wodno-błotnych, które charakteryzują się wysoką bioróżnorodnością oraz są miejscem sezonowego bytowania i rozrodu licznych chronionych gatunków zwierząt.


Starorzecze Łacha Farna

Typ ochrony: użytek ekologiczny

Data utworzenia: 2000

Powierzchnia: 1,8 ha

Powiat: Wrocław

Gmina: Wrocław

Nadleśnictwo: Miękinia (oddział 12 k)


Użytek chroni niewielkie lewobrzeżne starorzecze Odry w Pradolinie Wrocławskiej, położone w północno-zachodniej części osiedla Janówek, wzdłuż bezimiennego wału przeciwpowodziowego, około 750 m na zachód od ul. Janowskiej. Sam zbiornik ma esowaty kształt z szerszą częścią południową. Północne fragmenty zbiornika ulegają zwężeniu, gdzie kończą się na wąskim, częściowo wyschniętym rowie. Zbiornik charakteryzuje wysoki poziom naturalności o silnie zróżnicowanej linii brzegowej, która jest porośnięta licznymi siedliskami roślinności brzegowej i nadwodnej, w tym liczne szuwary z kosaćcem żółtym, trzciną pospolitą  trzciną pospolitą. Oprócz nich notuje się tutaj typowe gatunki roślin wodno-błotnych jak jeżogłówka, psianka słodkogórz, łączeń baldaszkowy, strzałka wodna oraz rogatek krótkoszyjkowy. Łącznie zinwentaryzowano 173 gatunki roślin, głównie gatunków pospolitych, w tym gatunki synantropijne i ruderalne.

Starorzecze jest miejscem rozrodu kilku gatunków płazów, m.in.  żaba jeziorkowa, wodna, moczarowa oraz ropucha szara i traszka zwyczajna. Bogata ornitofauna liczy 52 gatunki ptaków, w tym chronione: trzciniak i turkawka. Poza tym stwierdzono występowanie kilku innych chronionych zwierząt, m.in. gadów (zaskroniec zwyczajny, jaszczurka zwinka) i ssaków: rzęsorek rzeczek, ryjówka malutka, ryjówka aksamitna, zębielek karliczek i  nietoperze (borowiec wielki, karlik większy, karlik malutki, nocek rudy, nocek Natterera, gacek brunatny i mopek). Bogatą faunę nietoperzy użytek zawdzięcza sąsiedztwu większego kompleksu leśnego, stanowiącego miejsce nocowania zwierząt oraz obecnością innych zbiorników wodnych otoczonych starodrzewiem.


Obszar na Terenie Nowej Karczmy

Typ ochrony: użytek ekologiczny

Data utworzenia: 2004

Powierzchnia: 12,3 ha

Powiat: Wrocław

Gmina: Wrocław

Nadleśnictwo: Miękinia


Użytek chroni niewielkie zbiorniki wodne na lewobrzeżnej części Odry w Pradolinie Wrocławskiej, gdzie obejmuje także fragmenty dobrze zachowanych zadrzewień. Całość zlokalizowana jest na niewielkim, prawie bezludnym osiedlu Nowa Karczma w północnej części Praczy Odrzańskich, ciągnąc się wzdłuż ul. Karczemnej, mniej więcej w połowie drogi pomiędzy zabudowaniami Praczy a przysiółkiem. Przez środek przebiega niewielki potok Rogożówka, który w suchszych sezonach niemal całkowicie wysycha pozostawiając stosunkowo szerokie koryto wypełnione błotnistymi osadami. Zadrzewienia występujące na użytku są pozostałością dawnego starorzecza Odry oraz porzuconej żwirowni. Na terenie użytku zlokalizowane są dwa małe oczka wodne (w okresie większych susz ulegają niemal całkowitemu wyschnięciu) oraz większy zbiornik we wschodniej części o podłużnym, półkolistym kształcie. Na północ od chronionego terenu znajdują się także inne zbiorniki, które jednak nie objęto ochroną w ramach użytku. Obecnie pełnią rolę łowisk. Jeziorka posiadają umiarkowanie bogatą linię brzegową, która jest porośnięta szerokim pasem roślinności brzegowej składającą się głównie na szuwary trzciny pospolitej i pałki szerokolistnej z pojedynczymi wystąpieniami kęp kosaćca żółtego, wiązówki błotnej, krwawnicy pospolitej, jeżogłówek, łączenia baldaszkowatego oraz roślin chronionych (grążel żółty, salwinia pływająca).

Drzewostan zalesień budują gatunki głównie grądowe jak dąb szypułkowy, grab pospolity i lipa drobnolistna z niewielkim udziałem gatunków łęgowych (wiąz pospolity). Wiele drzew cechuje się sędziwym wiekiem, w tym występują okazy o wymiarach pomnikowych. Warstwa runa leśnego jest bardzo dobrze rozwinięta, o dużym bogactwie gatunków, głównie pospolitych jak gwiazdnica wielkokwiatowa, przytulia leśna, fiołek leśny, miodunka ćma, zawilec gajowy, zawilec żółty i ziarnopłon wiosenny. Z gatunków rzadkich lub chronionych stwierdzono m.in. czosnek niedźwiedzi, konwalię majową i kruszczyka szerokolistnego. Na terenach otwartych, głównie przydrożnych pasów muraw i niskiej roślinności, występują pojedyncze stanowiska goździka kropkowanego i szafirka drobnokwiatowego. Drugi gatunek dawniej objęty był ochroną, jednak obecnie uznawany jest za uciekiniera z ogrodów, przez co zdjęto z niego ową ochronę. Ze względu na rozbudowaną sieć zbiorników (także poza obszarem użytku) notuje się tutaj bogate populacje płazów (ropucha szara, żaba wodna, żaba śmieszka) oraz gadów (zaskroniec zwyczajny). Dodatkowo zbiorniki stanowią ważną ostoję ptactwa, albowiem naliczono tutaj 62 gatunki, w tym 12 gatunków wodno-błotnych oraz 35 typowo leśnych. Trzy gatunki są na liście ptaków potencjalnie zagrożonych na Dolnym Śląsku, tzn. o ograniczonym areale lub silnym spadku liczebności (turkawka, dzięcioł średni i gąsiorek). Ze względu na występujące tu duże zróżnicowanie siedlisk o wysokich walorach przyrodniczych, użytek jest często wykorzystywana edukacji poprzez odbywające się tu zajęcia terenowe dla studentów biologii Uniwersytetu
Wrocławskiego.


Dwa zbiorniki wodne wraz z otaczającym obszarem leśnym położnym na terenie Janówka

Typ ochrony: użytek ekologiczny

Data utworzenia: 2002

Powierzchnia: 7,4 ha

Powiat: Wrocław

Gmina: Wrocław

Nadleśnictwo: Miękinia (oddział 12 i, j)


Użytek o długiej nazwie położony jest na lewobrzeżnej części Odry w Pradolinie Wrocławskiej, w północnej części osiedla Janówek, przy granicy administracyjnej miasta (północna granica użytku, przebiegające wzdłuż leśnej drogi, jest jednocześnie granicą Wrocławia). Obiekt obejmuje dwa zbiorniki wodne będące pozostałością po dawnym korycie Odry (tzw. starorzecza) o stosunkowo urozmaiconej linii brzegowej z bogatą roślinnością brzegową. Większy zbiornik położony w południowej części jest podłużny o lekko półkolistym kształcie i długości ok. 450 m. Drugi zbiornik położony jest w północno-wschodnim fragmencie, w odległości ok. 80 m od pierwszego starorzecza i ma kształt małego, śródleśnego oczka o średnicy niecałych 40 m. Linia brzegowa jest stosunkowo urozmaicona, występują pasy szuwarów z trzciną pospolitą, pałką szerokolistną i turzycami, którym towarzyszą kępy kosaćca żółtego, strzałki wodnej, krwawnicy pospolitej, wiązówki błotnej i psianki słodkogórz. W strefie przybrzeżnej notuje się zbiorowiska z zespołu osoki aloesowatej i żabiścieku pływającego wraz z rzadkimi gatunkami roślin jak salwinia pływająca, grążel żółty i rdestnice.

Zbiorniki stanowią ważne miejsce rozrodu okolicznych płazów (liczna populacja ropuchy szarej oraz żaba trawna i żaba wodna) oraz stanowią miejsce gniazdowania i żerowania ptactwa wodno-błotnego. Wśród ssaków wyróżniają się tutaj odnotowane populacje bobra europejskiego, którego ślady są licznie widoczne w postaci powalonych do wody przybrzeżnych drzew. Takowe butwiejące kłody i pnie sprawiają iż miejsce to zbiorniki oraz las nabierają dużej naturalności. Tereny leśne charakteryzowane są jako mozaika nadodrzańskich lasów grądowo-łęgowych ze stosunkowo młodym drzewostanem budowanym przez dąb szypułkowy, klon zwyczajny, grab pospolity i lipę drobnolistną. Występuje tu umiarkowanie bogate runo leśne, składające się głównie na pospolite gatunki eutroficznych i mezotroficznych lasów liściastych jak fiołek leśny, miodunka ćma, przytulia leśna, gwiazdnica wielkokwiatowa, zawilec gajowy, zawilec żółty, ziarnopłon wiosenny. Dodatkowo w okolicy użytku stwierdzono występowanie ostatniego dobrze zachowanego fragmentu grądu kokoryczowego na terenie miasta. Z ciekawszych gatunków roślin należ wymienić: śnieżyczka przebiśnieg, kokorycz wątła, konwalia majowa i kalina koralowa.


Zagrożenia: Umiarkowane. Za wyjątkiem zbiorowisk na Nowej Karczmie, pozostałe użytki nie niosą śladów poważniejszej ingerencji ludzkiej w postaci zaśmiecania, niszczenia siedlisk lub roślin. Nowa Karma znajduje się najbliższej siedzib ludzkich i posiada liczne miejsca przeznaczone do wędkowania naokoło zbiorników. Wpływa to negatywnie na tutejsze ptactwo (płoszenie, niepokojenie w okresie lęgowym) oraz może powodować negatywne skutki dla okolicznej przyrody w postaci pozostawiania licznych śmieci. Z tego powodu na terenie użytku zamontowano monitoring mający częściowo niwelować proceder zaśmiecania. Pozostałe dwa użytki zlokalizowane na Janówku nie są objęte planem ochrony przed zaśmiecaniem, prawdopodobnie głównie z powodu dużego odizolowania od siedzib ludzkich, dzięki czemu występuje tu mniejszy napływ turystów czy okolicznych mieszkańców. Mimo wszystko miejscami widoczne są ślady bytowania ludzi w postaci śmieci lub wygasłych ognisk. Są one w ilościach mniejszych niż na Nowej Karczmie jednak występują nawet tutaj, pomimo sporej izolacji od terenów mieszkalnych.

Dodatkowo obszary nie są odpowiednio oznaczone albowiem na żadnym z użytków nie odnotowałem tablic informacyjnych lub zawierających nazwę obszaru. Na zalesieniach użytków widać stopniowo zachodzące procesy grądowienia łęgów, które są powszechnym zjawiskiem na terenie Wrocławia i w wielu miejscach wzdłuż Odry. Lasy łęgowe są odcinane od sezonowych zalewów wodami Odry co powoduje zatrzymanie nanoszenia żyznych mułów i stopniowe wycofywanie się gatunków łęgowych na rzecz roślinności grądów. Efekt ten jest widoczny m.in. w drzewostanie Nowej Karczmy, który w większości stanowią już gatunki grądowe. Ostatnim i stosunkowo zauważanym zagrożeniem są gatunki inwazyjne, dotyczy to zarówno obszarów leśnych kolonizowanych przez niecierpka drobnokwiatowego oraz okrajków i innych fragmentów z dużym dostępem światła, gdzie występują liczne kępy nawłoci kanadyjskiej. Na koniec warto dodać, iż w celu zapewnienia większej ochrony przed niekorzystnymi czynnikami oraz zapewnienie lepszej ochrony, dwa użytki na Janówku objęte są dodatkowo siecią Natura 2000 w obrębie obszaru Dolina Widawy.

Wrażenia ogólne: Umiarkowanie pozytywne. Wszystkie trzy użytki charakteryzują się dobrze zachowanymi siedliskami wodno-błotnymi oraz lasami łęgowymi i grądami środkowoeuropejskimi. Mimo tego, runo leśne nie należy do specjalnie urozmaiconych, gdzie dominują pospolite gatunki wiosennych geofitów jak zawilce, przytulie, miodunki czy fiołki. Jedynym rzadszym i ciekawszym gatunkiem jest czosnek niedźwiedzi i goździk kropkowany oraz gatunek uważany dawniej za rodzimy, czyli szafirek drobnokwiatowy Same użytki pełnią bardziej rolę ostoi dla zwierząt aniżeli miejsce z bogatą i cenną roślinnością. Generalnie wrocławskie lasy nadodrzańskie wyglądają wszędzie bardzo podobnie. Zarówno zalesienia na Praczach Odrzańskich jak i rosnące po przeciwnej stronie Odry Las Rędziński, Las Osobowicki i Las Strachociński wyglądają podobnie. Wszędzie rosną pospolite gatunki, bez stanowisk rzadkich lub cennych roślin. Choć runo leśne usiane jest kwiatami, to jednak są to gatunki pospolite spotykane często nawet w parkach i przy ogródkach działkowych. Mimo wszystko cieszmy się, że owe użytki istnieją, albowiem są to jedyne formy ochrony (poza Naturą 2000) na terenie całego miasta.


Informacje praktyczne:

  • dobry dojazd (Nowa Karczma), gdzie można podjechać pod sam użytek. W przypadku pozostałych dwóch użytków, jest możliwość podjazdu pod nie, jednak droga prowadzi przez nieutwardzone polne/leśne drogi o różnym stopniu powierzchni. Stąd zalecane jest tylko w wypadku aut terenowych. Pieszo najlepiej jest poruszać się wałem przeciwpowodziowym odchodzącym na wysokości oczyszczalni pod same użytki
  • tereny nie są w żaden sposób zagospodarowane turystycznie. Nie istnieją tutaj szlaki, miejsce do wypoczynku czy ścieżki i tablice edukacyjne. Same użytki obejmują tereny płaskie i łatwe do zwiedzania, jednak w większości obejmują zwiedzanie na dziko poruszając się wydeptanymi ścieżkami lub wprost przez runo leśne
  • w przypadku użytków na Janówku, warto wcześniej dobrze zapoznać się z terenem i rozmieszeniem dróg. Do obiektów nie prowadzą oznaczone szlaki czy ścieżki, nie ma też żadnych tablic z nazwą informujących o istnieniu danego obiektu
  • w najbliższej okolicy nie istnieją inne użytki ekologiczne czy rezerwaty. Najbliższe tego typu formy ochrony zlokalizowane są w odległości 10-12 km na zachód w gminie Męcinka (rezerwat Zabór i użytek chroniący stanowisko sasanki łąkowej). Poza tym wzdłuż Bystrzycy zlokalizowane są bardzo liczne pomniki przyrody
  • najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: wiosna (wczesnowiosenne i wiosenne geofity)