Zagórzyckie Łąki
23 czerwca 2018Rozległy teren obejmujący liczne siedliska leśne i łąkowe rozwijające się na falistych wzgórzach opadających ku Pradolinie Odry. Miejsce występowania licznej i rzadkiej flory (goryczka wąskolistna, konitrut łąkowy, selernica żyłkowana, róża francuska, mieczyk dachówkowaty, podkolan biały) oraz licznej grupy owadów naturowych, w tym przeplatka aurinia, mająca tu jedyne izolowane stanowisko w całym regionie.
Typ ochrony: Natura 2000
Kod: PLH020053
Data utworzenia: 2006
Powierzchnia: 359,8 ha
Powiat: Wołowski
Gmina: Wołów
Nadleśnictwo: Wołów
Położenie: Stosunkowo duży obszar rozpościera się pomiędzy miejscowościami Zagórzyce, Prawików i Grodzanów w południowo-wschodnim fragmencie gminy Wołów na obszarze Wysoczyzny Rościsławskiej będącej składową Niziny Śląskiej. Granice wyznaczają głównie polne i leśne drogi. Część powierzchni obejmuje obręby leśne w leśnictwie Mojęcice i Prawików (Obr. Dębno: 312A a-c;313 a-f,h-l,n-x;318 g-i;319 a-j,p-r).
Budowa: Teren obejmuje stosunkowo płaskie lub lekko faliste wzgórza będące efektem ostatniego zlodowacenia (morena martwego lodu późnej fazy deglacjacji zlodowacenia odrzańskiego), których wysokości wahają się pomiędzy 103-125 m n.p.m. i stopniowo opadają ku dolinie Odry. Gleby zbudowane są głównie z piasków i glin będących efektem przemieszczania się lądolodu.
Roślinność: Stosunkowo bogata. Obszar obejmuje mozaikę siedlisk, poprzedzielanych rozległymi terenami rolniczymi, głównie pół żyta, pszenicy i kukurydzy a także pastwisk. Do najcenniejszych ekosystemów należą liczne łąki trzęślicowe (Molinion), które występują na wschodnich, najbardziej płaskich i najniżej położonych terenach, głównie pomiędzy fragmentami lasów. Jest to najwilgotniejszy obszar, w którym koncentrują się liczne cieki wodne tworzące dopływy prawobrzeżnej części Odry. Na łąkach można wyróżnić szereg rzadkich lub chronionych gatunków roślin, takich jak goryczka wąskolistna, mieczyk dachówkowaty, kosaciec syberyjski, konitrut błotny, czosnek kątowy, bukwica lekarska, nasięźrzał pospolity, przytulia pospolita, koniopłoch łąkowy, olszewnik kmnikolistny, czarcikęs łąkowy, oman wierzbolistny, wiązówka bulwkowata, krwiściąg lekarski oraz kilka storczykowatych (kukułka szerokolistna, podkolan biały, listera jajowata). Stwierdzono tutaj także taksony rzadkie dla regionu dolnośląskiego czyli gorysz siwy, głowienka wielkokwiatowa, róża francuska, tarczyca oszczepowata, wężymord niski i pięciornik biały. Część łąk uległa silnemu zniekształceniu, głównie z powodu intensywnego rozwoju gatunków obcych (nawłoć kanadyjska) oraz sukcesji leśnej. Dotyczy to głównie zachodnich i północnych połaci łąk trzęślicowych.
Drugim co do wielkości siedliskiem są niżowe i górskie łąki świeże użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), których płaty rozpościerają się w zachodniej i środkowej części obszaru, na falistych wzgórzach na południe od Zagórzyc. Znacząca część płatów powstała w wyniku przeprowadzenia melioracji osuszających wilgotne siedliska, które zachowały się już głównie tylko wzdłuż kanałów oraz w południowej części obszaru. Ze względu na różne etapy osuszania łąk spotyka się tu często mozaikę siedlisk wilgotnych i świeżych. W granicach kośnych łąk świeżych na obszarze Łąk Zagórzyckich znajdują się liczne powierzchnie wilgotniejsze, nawiązujące składem roślinnym i charakterystyką do siedlisk łąk zmiennowilgotnych, selernicowych, a w miejscach najwilgotniejszych nawet do zbiorowisk szuwarowych i trzcinowisk. Część płatów jest regularnie wykaszana w odpowiednich dla tego siedliska terminach. Dominującymi gatunkami w typowych łąkach świeżych są trawy (rajgras wyniosły, kupkówka pospolita, konietlica łąkowa, stokłosa miękka, tymotka łąkowa), którym towarzyszą liczne byliny i rośliny jednoroczne takie jak bodziszek łąkowy, dzwonek rozpierzchły, jaskier ostry, jastrun właściwy, koniczyna łąkowa, kozibrody, przytulia pospolita, skalnica ziarenkowata, świerzbnica polna, szczaw rozpierzchły. Szczególnie częste są tutaj rośliny z rodziny baldaszkowatych (selerowatych), głównie barszcz zwyczajny, biedrzeniec wielki, kminek zwyczajny, pasternak zwyczajny i rzadka selernica żyłkowana.. Wśród gatunków chronionych i rzadkich na Dolnym Śląsku notowane są: centuria pospolita, głowienka wielkokwiatowa, selernica żyłkowana i czosnek kątowaty.
Ostatnim nieleśnym siedliskiem o wysokich wartościach przyrodniczych są ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae), których drobne płaty lokalizuje się w kilku miejscach, głównie w okolicy Zagórzyc. Obejmują one niewielkie pasy na łagodnych zboczach, ciągnące się wzdłuż polnych dróg oraz wokół bezimiennego wzgórza będącego czynną piaskownią „Prawików”. Teren porasta głównie kostrzewa owcza oraz liczne szczodrzeńce z niewielką liczbą gatunków wskaźnikowych. Występuje tu m.in. goździk kartuzek, koniczyna pagórkowa, szczotlicha siwa, rozchodnik ostry, wilżyna bezbronna i zawciąg nadmorski. Murawy w niektórych miejscach przechodzą naturalnie w inne siedliska łąkowe oraz krzewowiska z dużym udziałem tarniny, głogu, brzozy brodawkowatej, czeremchy amerykańskiej i kilku gatunków wierzb.
Wśród siedlisk leśnych wyróżnia się dwa siedliska o zubożonym składzie gatunkowym (grąd środkowoeuropejski, kwaśna dąbrowa), które cechuje mało zróżnicowane runo leśne oraz duży udział sosny. Drzewa iglaste miejscami dominują w drzewostanie, podczas gdy gatunki drzew wskaźnikowych występują jedynie w podszycie. Ów podszyt składa się m.in. z dębów, grabów, brzóz a także typowych gatunków krzewiastych jak jarzębina, leszczyna i inwazyjna czeremcha amerykańska. Runo leśne ubogie, w którym stwierdza się taksony stosunkowo pospolite (borówki, wrzosy, konwalia majowa, konwalijka dwulistna, pszeniec leśny) oraz jeden chroniony, podkolan biały.
Fauna: Stosunkowo bogata. Jest to duży obszar obejmujący liczne siedliska zarówno leśne jak i łąkowe, stąd notuje się tutaj liczną faunę ssaków i ptaków, a także bogatą faunę owadów i innych bezkręgowców. Stwierdzono m.in. rzadką poczwarówkę zwężoną, której niewielkie populacje występują na 2 stanowiskach w obrębie Zagórzyckich Łąk. Poza tym odnotowano inne gatunki naturowe jak modraszek telejus, modraszek nausitous, przeplatka maturna, barczatka katkas i przeplatka aurinia, dla której jest to jedyna populacja w południowo-zachodniej Polsce. Wśród innych rzadkich lub chronionych owadów inwentaryzacje wykazały: Acosmetia caliginos, Apatura ilia, Dicycla oo., długoskrzydlak i paź królowej.
Zagrożenia: Zróżnicowane. Do najpoważniejszych zagrożeń należy zarastanie terenów łąkowych, zarówno przez naturalną sukcesję leśną jak i gatunki inwazyjne (nawłoć). Jest to spowodowane głównie zaprzestaniem właściwej gospodarki rolnej, m.in. zaprzestanie obecnego ekstensywnego użytkowania rolniczego łąk z cennymi siedliskami, które będzie skutkowało wkraczaniem krzewów i nalotu drzew oraz gatunków obcych geograficznie. W części wydzieleń stwierdzono celowe zalesianie lub zmianę stosunków wodnych poprzez udrożnianie rowów melioracyjnych lub naturalną działalność bobrów. Zarastanie łąk stanowi zagrożenie nie tylko dla roślin ale także rzadkich gatunków motyli i poczwarówki, którym zanikną rośliny żywicielskie oraz miejsca bytowania i rozrodu.
Pozytywnym aspektem jest wyznaczenie na obszarze naturowym szeregu działań ochronnych mających zapobiegać wielu negatywnym czynnikom, głównie zarastaniu łąk trzęślicowych i polepszeniu warunków bytowania dla gatunków priorytetowych. Do tego typu procedur należy koszenie łąk w odpowiednich terminach. Np. koszenie w późnym okresie wegetacyjnym, umożliwiającym rozwój czarcikęsa łąkowego, będącego rośliną żywicielską dla przeplatki aurinia. Co ważniejsze, gatunek tego motyla posiada tutaj izolowane stanowisko, któremu zagraża chów wsobny osłabiający populację.
Wrażenia osobiste: Umiarkowane. Mimo rozległego obszaru, większość powierzchni zajmują uprawy rolne oraz mocno zdegradowane siedliska leśne. Najcenniejsze łąki trzęślicowe obejmują około 17,5%, z czego wiele powierzchni charakteryzuje silna sukcesja leśna oraz zarastanie przez liczne gatunki traw, wypierających rośliny typowe dla siedliska. Jedynie pojedyncze płaty w południowej i wschodniej części cechuje wysoka różnorodność z licznymi gatunkami łąk trzęślicowych. Obszarowi wybitnie brakuje odpowiedniego zagospodarowania w obrębie edukacji i turystyki, w skład których wchodziłyby ścieżki edukacyjne z tablicami informacyjnymi oraz szlaki turystyczne.
Informacje praktyczne:
- dobry dojazd, ze względu na rozległy teren w wielu miejscach przebiegają lokalne drogi. Najcenniejsze fragmenty obejmujące łąki trzęślicowe są ulokowane w odległości 0,5-1,5 km od najbliższych dróg udostępnionych do poruszania się samochodami
- teren jest bardzo łatwy do poruszania się, głównie ze względu na niewielkie różnice wysokości oraz gęstą sieć polnych i leśnych ścieżek
- w bezpośredniej okolicy brakuje obszarów chronionych w postaci rezerwatów przyrody lub użytków ekologicznych, najbliższe ulokowane są w odległości 15-20 km, m.in. Jodłowice, Odrzysko, Uroczysko Wrzosy i Zabór
- w okolicy występuje wiele cennych obszarów, w tym seria projektowanych użytków ekologicznych gminy Brzeg Dolny (m.in. nieczynne piaskownie, łąki trzęślicowe, nadodrzańskie skarpy i śródpolne oczka wodne)
- najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: wiosna (wiosenne geofity w grądach, kukułki), czerwiec (kosaćce, mieczyki, wilczomlecze, podkolany), lipiec (konitruty, czosnki, bukwice), sierpień (goryczki)
