Zawilec w Śliwicach

Zawilec w Śliwicach

9 kwietnia 2019 Wyłączono przez admin

Ta enigmatyczna nazwa obejmuje stare założenia parkowe z systemem kanałów gondolowych, które zlokalizowane są w południowej części wsi Śliwice. Miejsce pozostawione same sobie, gdzie dawny park stopniowo przekształca się w siedliska łęgowe i grądowe z licznymi populacjami wczesnowiosennych geofitów. 


Typ ochrony: brak

Data utworzenia: –

Powierzchnia: ok. 42 ha

Powiat: Wrocławski

Gmina: Długołęka

Nadleśnictwo: Oleśnica Śląska


Położenie: Dawne założenia parkowe zlokalizowane są w dolinie Widawy na zachodnim krańcu Pradoliny Wrocławskiej, przy granicy z Równiną Oleśnicką. Obejmują tereny leśno-łąkowe w południowej części wsi Śliwice, gdzie północną granicę parku wyznacza ulica lipowa, a w przypadku pozostałych granic, wyznaczane są one przez linię drzew. Całość zlokalizowana jest w oddziale leśnym 122 nadleśnictwa Oleśnica Śląska.

Budowa: Jest to teren wybitnie płaski (różnica poziomów wynosi ok. 5-6 m) z niewielkimi dołami lub wzniesieniami, często będącymi efektem działalności ludzkiej. Zlokalizowany jest na granicy bloku sudeckiego i monokliny przedsudeckiej. Podłoże w przeważającej części stanowią gleby ilaste oraz gleby gliniaste z okresu neogenu, które są przykryte młodszymi warstwami pochodzenia lodowcowego z okresu lądolodu skandynawskiego. Położenie w bezpośredniej bliskości rzek powoduje, że w wierzchnich warstwach występują bogate osady mad rzecznych z grupy gleb aluwialnych i gleby gruntowo-glejowe z grupy gleb zabagnionych.

Teren posiada gęstą sieć cieków wodnych, które w znacznej większości są pozostałościami po dawnych kanałach gondolowych. Do cieków pochodzenia naturalnego należą dwa bezimienne strumienie biegnące w środkowej i południowej części parku, stanowiące prawobrzeżny dopływ Widawy. W części północnej występuje sieć rowów o szerokości 6-7 m, tworzących kanały o regularnych kształtach. We wschodniej części, przy granicy kompleksu zlokalizowany jest także niewielki sztuczny zbiornik.

Roślinność: Stosunkowo bogata. Większość obszaru stanowią dawne założenia parkowe z XVIII-XIX wieku, które od dziesiątek lat pozostawione są same sobie, w skutek czego ulegają stopniowej naturalizacji. Można zaobserwować wykształcanie się tutaj siedlisk łęgu jesionowo-wiązowego (Ficario-Ulmetum minoris), którego drzewostan buduje głównie dąb szypułkowy, wiąz pospolity i jesion wyniosły. Wiek niektórych drzew szacowany jest na około 170 lat. W parku występują też 130-letnie buki i świerki pochodzące ze sztucznych nasadzeń, a także młodsze okazy innych gatunków jak robinia akacjowa, dąb czerwony, lipa drobnolistna i grab pospolity. Duża mozaika gatunkowa jest efektem istnienia tu dawnych założeń parkowych. Jednym z jego pozostałości są bardzo obite wystąpienia bluszczu pospolitego, który miejscami dominuje w krajobrazie lasu, pokrywając zarówno runo leśne jak i oplatając wszystkie okoliczne drzewa do wysokości koron. Warstwa podszytu kształtującego się łęgu jest dobrze wykształcona z licznie występującymi tu okazami bzu czarnego, derenia świdwy, czeremchy pospolitej, jeżyny popielicy i leszczyny zwyczajnej. W miejscach bez dominacji bluszczu występuje bogate runo leśne, w którym oprócz masowo występującego zawilca gajowego, notuje się także gatunki typowo łęgowe jak bluszczyk kurdybanek, bodziszek cuchnący, czosnaczek pospolity, gwiazdnica gajowa, gwiazdnica pospolita, miodunka ćma, podagrycznik pospolity, pokrzywa zwyczajna oraz szczyr trwały i zawilec żółty.


W zachodniej części wykształciły się płaty olsów jak ols porzeczkowy (Ribo nigri-Alnetum) oraz ols z turzycą długokłosą (Carici elongatae-Alnetum). obejmują one tereny najbardziej zabagnione w zachodniej i południowej części, często z całorocznymi zastoinami wody i gęstą roślinnością w warstwie runa oraz podszytu, która charakteryzuje się kępkowo-dolinkową strukturą. Oznacza to, że pomiędzy zalanymi fragmentami lasu występują liczne niewielkie „wyspy” roślinności. Zjawisko to powstaje dzięki specyficznemu wzrostowi drzew olchowych, które tworzą pędy odroślowe i korzenie przybyszowe. Część z nich rośnie ukośnie wynosząc drzewa w górę (w skrajnych przypadkach nawet 2 m na poziom gruntu) i nadając im formę określaną jako szczudlastą. Dzięki temu pod pniem powstaje swego rodzaju komora, która zarasta roślinnością, podczas gdy korzenie są pokryte cienką warstwą rozkładającej się materii organicznej stwarzając dogodne warunki do występowania gatunków acidofilnych. W olsie można spotkać liczne bagienne gatunki roślin jak karbieniec pospolity, kosaciec żółty, psianka słodkogórz i szczaw lancetowaty. Warstwa podszytu budowana jest przez czeremchę pospolita, porzeczkę czarną oraz młode okazy wierzb, brzóz i olch. Na brzegach olsy przechodzą w łozowiska z wierzbą szarą (Salicetum pentandro-cinereae), które są jednym z początkowych stadiów rozwojowych jakie występują na terenie zamarłych olsów.

Ciekawym elementem parku są liczne okazy drzew o wymiarach pomnikowych do których należy m.in. okazały 200-letni dąb szypułkowy rosnący w południowej części o obwodzie 340 cm i wysokości całkowitej ok. 26 m. Poza tym notuje się tutaj kilkanaście okazów topoli osiki, których obwody wynoszą ponad 400 cm. Drzewa te wykazują się dobrą kondycją, której objawem jest m.in. niewielki udział pasożytniczej jemioły w warstwie korony. Przeważnie jest od jednego do 3-4 okazów jemioły, podczas gdy na terenach miejskich często pojedyncza topola ma kilkadziesiąt jemiołowych kłębów.

Fauna: Brak jest dokładnych danych odnośnie występującej tu fauny. Prace inwentaryzacyjne wykazała istnienie bogatych populacji chronionych gatunków chrząszczy – kozioroga dębosza i pachnicy dębowej, które żerują na licznie występujących tu starych drzewach dębowych. Poza tym jest to ważna ostoja dla lokalnego ptactwa a także miejsce schronienia i rozrodu płazów, ze względu na bogatą sieć wodną. Występuje tu ropucha szara, żaba trawna, żaba moczarowa i kumak nizinny.

Zagrożenia: Ciężkie do oszacowania. Wizja terenowa nie wykazała cięć ani rębni. Wg opracowania nadleśnictwa tutejsze drzewostany zostały zaliczone do gospodarstwa specjalnego. W obecnym planie w oddziale 122a nie planuje się żadnych zabiegów, a w pozostałych wydzieleniach ewentualne zabiegi hodowlane wynikać będą jedynie z potrzeb sanitarnych. Potencjalnym zagrożeniem może być chęć ewentualnej rewitalizacji parku. Całość objęta jest ochroną zabytkową, jednak do tej pory nie podjęto żadnych działań w kierunku przywrócenia dawnych założeń parkowych na tym terenie. Wynika to prawdopodobnie z niewielkiego zainteresowania na tego typu inwestycję w małej, zapomnianej miejscowości. Założenia parkowe w Śliwicach są jednym z dziesiątek (jeśli nie setek) dawnych XVIII-XIX wiecznych parków, które po przejęciu ich przez administrację polską zostały pozostawione same sobie. Umożliwiło to ich powolną i systematyczną renaturalizację. Całość leży na obszarze sieci Natura 2000 Lasy Grędzińskie, stanowiąc najdalej na zachód wysunięty fragment tego kompleksu leśnego.

Dawniej planowano stworzyć na tym terenie rezerwat przyrody o nazwie Zawilec. W momencie powołania sieci Natura 2000 prace zostały zawieszone. Jest to zjawisko stosunkowo powszechne, kiedy powstanie obszaru Natury 2000 niweluje powoływanie innych form ochrony na danym terenie. Nie wiadomo czy i kiedy ruszyłyby ponowne prace na stworzeniem rezerwatu. Obecne plany zagospodarowania zarówno gminy jak i nadleśnictwa nic o tym nie wspominają, a jedyna istniejąca wzmianka o owym rezerwacie, znajduje się w standardowym formularzu danych Lasów Grędzińskich.


Wrażenia osobiste: Stosunkowo pozytywne. Jest to jeden z niewielu parków wokół Wrocławia, które tak dobrze przekształcają się w siedlisko o naturalnym charakterze. Inne zapomniane założenia parkowe przeważnie zmieniają się w chaszczowiska pełne gatunków inwazyjnych lub synantropijnych jak niecierpek drobnokwiatowy, nawłoć kanadyjska, czeremcha amerykańska i wiele innych. Tutaj natomiast można wyraźnie zauważyć kształtujący się drzewostan lasu łęgowego z gatunkami typowymi dla tego rodzaju siedliska jak bez czarny, czeremcha, zawilce, czosnaczek, ziarnopłon i wiele innych. W wilgotniejszych miejscach tworzą się olsy i łozowiska, które także wykazują duże bogactwo oraz stanowią ostoję dla ptactwa i herpetofauny. Teren dawnego parku jest szczególnie atrakcyjny wizualnie wczesną wiosną w okresie kwietnia, gdy duże połacie runa pokrywają tysiące rozkwitających zawilców gajowych oraz innych geofitów.


Informacje praktyczne:

  • dobry dojazd, park leży tuż przy zabudowaniach wsi oraz ciągnie się wzdłuż ul. lipowej, która posiada szerokie pobocze
  • na terenie istnieje kilka dróg oraz liczna sieć wydeptanych ścieżek
  • miejsce bardzo łatwe do zwiedzania, należy jedynie uważać na gęstą sieć rowów, które miejscami utrudniają swobodne przemieszczenia się pomiędzy fragmentami parku
  • w bezpośredniej bliskości brak obszarów chronionych, nie licząc Lasów Grędzińskich, do których przynależy park w Śliwicach. Najbliższe obszary naturowe to Grądy w Dolinie Odry (Las Strachociński, ok. 5,5 km w linii prostej) oraz Stawy w Borowej (ok. 6,5 km)
  • najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (zawilce i inne wczesnowiosenne geofity)