Zimowit jesienny

ZIMOWIT  JESIENNY  (Colchicum autumnale)

Zimowitowate (Colchicaceae)

Okres kwitnienia: VIII-IX

Występowanie: W Polsce rośnie głównie na południu (Dolny i Górny Śląsk, Małopolska, Lubelszczyzna), osiągając północną granicę w Wielkopolsce. Największa koncentracja stanowisk obejmuje tereny górskie (Sudety, Karpaty) a także Śląsk (Dolny, Górny i Opolski), Rzeszowszczyznę i Kotlinę Sandomierską. Na północy nie był notowany (Mazowsze, Mazury, Pomorze).

Na Dolnym Śląsku występuje przede wszystkim w Sudetach, gdzie posiada szereg stanowisk na niemal wszystkich pasmach górskich. Najliczniej rośnie w Kotlinie Kłodzkiej i okalających je pasmach górskich (Góry Stołowe, Masyw Śnieżnika, Krowiarki) a także w Sudetach Zachodnich (Górach Kaczawskie, Rudawy Janowickie). Poza tym notowany na rozproszonych stanowiskach we wszystkich pozostałych pasmach Sudetów. Chroniony w kilku rezerwatach przyrody m.in. Łąka Sulistrowicka na Masywie Ślęży i Buki Sudeckie w Górach Kaczawskich. Na nizinie jest znacznie rzadszy, gdzie posiada pojedyncze stanowiska m.in. w dolinie Odry i Widawy, gdzie chroniony jest na użytku ekologicznym Zimowitowa Łąka. Wiele nizinnych stanowisk jest prawdopodobnie pochodzenia antropogenicznego (uciekinierzy z ogrodów), zwłaszcza w okolicach miast i dawnych terenów pałacowych.

Środowisko: Gatunek światłolubny występujący głównie na terenach nieleśnych, silnie nasłonecznionych. Preferuje wilgotne, kośne łąki zarówno na otwartych przestrzeniach jak i śródleśne murawy oraz polany o niskiej runi. Źle znosi stanowiska cieniste oraz łąki o ekspansywnych gatunkach, takich jak nawłoć kanadyjska i barszcz. Wymaga gleb świeżych, gliniasto-piaszczystych i gliniasto-ilastych.

Opis ogólny: Gatunek podlegający ochronie ścisłej, ze względu na zanikające populacje. Największymi zagrożeniami dla zimowita jest zarastanie łąk, głównie poprzez odejście od ekstensywnego wypasu zwierząt, które regularnie przycinały ruń łąkową, a także zaorywanie i osuszanie terenów jego występowania. Dawniej zimowita masowo zbierano do celów leczniczych, dzisiaj często zrywa się kwiaty lub wykopuje całe rośliny z powodu jego walorów ozdobnych.

Roślina silnie trująca. Wszystkie jej części zawierają trującą kolchicynę (0,02g jest dawką śmiertelną dla człowieka). Pierwsze objawy zatrucia pojawiają się po 4-6 godzinach, m.in. mdłości, wymioty, pieczenie i drętwienie w ustach, trudności w przełykaniu oraz biegunka. Śmierć następuje w skutek paraliżu układu oddechowego. Co ciekawe kolchicyna nie szkodzi zjadającym je owcom i kozom, które jednak dają wtedy zatrute mleko nienadające się do spożycia.

Roślina lecznicza. Stosowana od zamierzchłych czasów w lecznictwie ludowym, obecnie stanowi skład preparatów cytostatycznych stosowanych w leczeniu nowotworów oraz skazy moczanowej. W homeopatii stosuje się bulwy, których wyciągi i maści koją bóle mięśni szyi oraz karku. Ziele wykorzystuje się także podczas reumatycznych chorób stawów oraz w przy padaczce. Należy jednak przestrzec, że ze względu na silnie trujące właściwości, należy go stosować tylko za zaleceniem i pod opieką lekarza.

Popularna roślina ozdobna, którą sadzi się pod koniec lata. Obecnie wyhodowano szereg odmian m.in. pełną „Water Lily”, białą „Album”, ciemnoróżową „Rubrum”.