Rozpadlisko
15 października 2019Wielu zwiedziło ciasne skalne wąwozy na Szczelińcu i w Błędnych Skałach. Każdy zna je także z ogromnych tłumów. Mało kto jednak wie lub tym bardziej był w skalnym wąwozie na Pogórzu Karkonoskim. Mowa tu o Rozpadlisku będącym pozostałością po ruchach tektonicznych w tym regionie. Jest to miejsce pełne geologicznych ciekawostek jak tafoni, żyły aplitowe i lustro tektoniczne wskazujące miejsce przebiegania uskoku.
Typ: geologiczny
Data utworzenia: –
Powierzchnia: ok. 1,5 ha
Powiat: Jeleniogórski
Gmina: Pogórzyn
Nadleśnictwo: Śnieżka
Położenie: Obiekt położony jest u podnóża Karkonoszy, na Pogórzu Karkonoskim w Sudetach Zachodnich. Dokładniej na prawobrzeżnej części rzeki Podgórnej w południowej części miejscowości Pogórzyn, na wysokości budynków zlokalizowanych pod adresem ul. Karkonoska 48. Rozpadlisko stanowi północno-zachodnią część stoków odchodzących od góry Pogórzynka (485 m n.p.m.). Obszar leży w otulinie Karkonoskiego Parku Narodowego, poza jurysdykcją Lasów Państwowych w bezpośrednim sąsiedztwie oddziału leśnego 102 iz, z którym graniczy od południa.
Budowa: Rozpadlisko stanowi efekt ruchów tektonicznych, które mały miejsce na tych terenach w okresie orogenezy alpejskiej, kiedy to całe Karkonosze zostały wydźwignięte w stosunku do dna Kotliny Jeleniogórskiej. Jednymi z bardziej znanych śladów owych ruchów tektonicznych są pionowe ściany skalne na pobliskim Chojniku, które są pozostałością po dopadniętych zboczach góry w wyniku tychże ruchów. W Rozpadlisku możemy zaobserwować miejsce rozstąpienia się podłoża w postaci długiej i głębokiej rozpadliny o długości 30 m i wysokości około 7 m w najwyższym punkcie. Zjawisko wystąpiło w grupie skalnej zbudowanej z granitu porfirowatego będącego odmianą granitu karkonoskiego. Samo powstanie granitu miało miejsce w okresie orogenezy waryscyjskiej (późny karbon) około 300-330 mln lat temu. Został on zaklasyfikowany do bloku karkonosko-izerskiego.
W miejscu tym możemy zaobserwować liczne formacje i twory geologiczne. Do najważniejszych należą długie na kilka metrów żyły aplitowe. Są to przeważnie kwaśne skały magmowe, które przeciskają się przez inne skały (w tym przypadku przez skały granitowe) tworząc wąskie pasy o kształcie żył lub rzadziej gniazd. Wyraźne formy żył można zaobserwować na zewnętrznych fragmentach ścian rozpadliska od strony rzeki. Innymi formacjami geologicznymi znajdującymi się w dolnej części są lustra tektoniczne będące bezpośrednim dowodem na występujący w tym miejscu uskok. Lustra tworzą się w miejscach przesuwania się skał, gdzie dochodzi do długotrwałego procesu ścierania aż do uzyskania gładkiej, ślizgowej struktury. Z ich orientacji można wyczytać kierunek przemieszczania się skał, a w przypadku wyjątkowo dużych luster kierunek wskazuje orientację całego uskoku. Dodatkowo przesunięcia skał powodują iż granit ulega silniejszemu spękaniu a tym samym zwiększa swoją podatność na czynniki erozyjne jak wietrzenie.
Efektem wzmożonego wietrzenia są stosunkowo duże struktury geologiczne określane jako tafoni, które przeważnie spotykane są w skałach osadowych, dzięki czemu ich występowanie w granitach karkonoskich czyni Rozpadlisko jeszcze bardziej wyjątkowym. Są to zagłębienia w skałach powstające na wskutek nierównomiernej erozji granitu, w miejscach gdzie skała jest bardziej podatna na wietrzenie. W efekcie niektóre fragmenty są szybciej wymywane niż sąsiednie fragmenty skały tworząc coraz większe zagłębienia. Tafoni występują w kilku miejscach ścian Rozpadliska, jednak najwięcej jest ich w dolnej części od strony rzeki.
Roślinność: Tereny rozpadlisko nie były badane pod względem roślinności, z tego też powodu nie ma zbyt wielu informacji na ten temat. Górne partie stoków opadających do rozpadliska porasta kwaśna buczyna górska (Luzulo-nemorosae-Fagetum) stanowiąca większość tutejszego drzewostanu i składająca się głównie z licznych okazów buka. Poza tym występuje także klon jawor, brzoza brodawkowata, dąb szypułkowy i sztucznie nasadzona świerczyna. W niektórych miejscach, ze względu na surowy klimat (ubogie, skaliste podłoże, odsłonięte, wietrzne stoki), część drzewostanu bukowego przybrała skarłowaciałe formy o poskręcanych i powyginanych konarach, czasem wręcz pokładających się po ziemi, stanowiąc bardzo efektowny widok. Runo leśne jest stosunkowo ubogie i nie posiadające wybitnie rzadkich lub cennych gatunków. Występują tu stosunkowo pospolite taksony typowe dla acydofilnych podgórskich buczyn jak kosmatka gajowa, borówka czarna, wrzos zwyczajny, przenęt purpurowy, siódmaczek leśny, starzec Fuchsa oraz liczne paprocie, mchy i wątrobowce. Ze względu na bliską obecność potoku oraz wąskość szczeliny panuje tu chłodny i wybitnie wilgotny klimat. Dzięki temu powierzchnie i spękania głazów utrzymują wysoki poziom wilgotności, co umożliwia bujny rozwój licznych naskalnych gatunków. Na skałach i w ich szczelinach wytworzyły się siedliska roślinności naskalnej, wśród której można wyróżnić bogatą florę mszaków i wątrobowców a także niektóre gatunki paproci jak paprotka zwyczajna, zachyłka oszczepowata, nerecznica samcza i wietlica. W górnych, dobrze nasłonecznionych partiach występują także liczne kępy kostrzewy, której towarzyszą wrzosy oraz rozchodniki.
Wzdłuż rzeki wytworzyły się wąskie pasy siedliska sklasyfikowanego jako zboczowe lasy klonowo-lipowe (Aceri-Tilietum) obejmujące strome stoki opadające ku bystrym wodom Podgórnej. Drzewostan jest stosunkowo młody, prawdopodobnie z powodu wycinek. Składa się w większości z dwóch gatunków: lipa szerokolistna i klon zwyczajny z domieszką dębu szypułkowego, klonu jawora i lipy drobnolistnej. Runo leśne jest stosunkowo bogate, gdzie występują liczne gatunki paproci oraz płaty konwalii majowej, kokoryczki wonnej, zawilca gajowego, gajowca żółtego oraz dzwonka pokrzywolistnego. Siedlisko to nie rośnie w bezpośredniej bliskości obiektu, znajduje się około 100 m w górę rzeki przy innym tworze geologicznym zwanym jako Skała nad Rzeką.
Fauna: Teren nie był inwentaryzowany pod względem fauny, jednak ze względu na budowę i charakterystykę terenu, jego względną dzikość oraz odizolowanie od zwartej miejskiej zabudowy powoduje, że Rozpadlisko jest chętnie odwiedzane przez pospolite gatunki ssaków jak sarny, dziki, lisy, jeże czy drobne ssaki. Ze względu na niewielką powierzchnię oraz sąsiedztwo rozległych kompleksów leśnych w okolicy, zwierzęta nie są tutaj stałymi bywalcami a jedynie tymczasowymi gośćmi.
Inne: W czasach niemieckich obszar posiadał bardzo dobrze rozwinięte zaplecze turystyczne. W górnej części istniał punkt widokowy, z którego rozpościerała się panorama na Karkonosze oraz Przesiekę. Obecnie teren ten jest w większości porośnięty drzewami zasłaniającymi wszelkie widoki. Dodatkowo rozpoczęto inne prace umożliwiające lepsze zwiedzanie tego miejsca jak stworzenie kamiennych schodów prowadzących w dół rozpadliny oraz drewnianą kładkę nad Podgórną prowadzącą od ulicy Karkonoskiej wprost do dolnego wejścia na obiekt. Oprócz tego istniały tu drewniane ławki oraz gospoda, z której podziwiać można było skalne ściany (ówcześnie region Rozpadliska nie był zarośnięty drzewami i w pełni eksponował swoje walory krajobrazowe). Obecnie żadne z powyższych udogodnień nie funkcjonują. Kładka jest w stanie agonalnym i stanowiącym zagrożenie. Z tego powodu umieszczono na niej taśmy oraz tabliczki z zakazem wejścia. Dodatkowo kładka prowadzi obecnie nie do gospody a na teren prywatny, którego właściciel nie życzy sobie aby osoby postronne naruszały jego prywatność. Nawet kamienne schody obecnie nie spełniają swojej roli albowiem na ich środku wyrosło potężne drzewo uniemożliwiające swobodne przejście. Drzewo wprawdzie zostało wycięte jednak pozostał pień. W miejscu tym zamontowano drewnianą drabinę umożliwiającą ominięcie przeszkody. Warto też wspomnieć iż w okolicy Rozpadliska nie przebiegają ścieżki dydaktyczne czy też szlaki turystyczne.
Zagrożenia: Umiarkowane. Obiekt nie jest cenny ze względu na przyrodę ożywioną, która to jest najbardziej podatna na różnego rodzaju zagrożenia. Twory skalne podlegają znacznie mniejszej presji związanej z działalnością człowieka i ta sama zasada tyczy się Rozpadliska. Obiekt położony jest na uboczu przez co odwiedza go niewiele osób. Powoduje to znikomy wpływ presji turystycznej w postaci zaśmiecania czy celowego niszczenia. W planach gmin i innych środowisk nie ma planów ingerencji w ten twór geologiczny, dzięki czemu może on dalej cieszyć oko odwiedzających go osób.
Wrażenia osobiste: Umiarkowane. Rozpadlisko wyglądało na znacznie bardziej okazałe na zdjęciach niż w rzeczywistości. Mimo wszystko twór dalej robi wrażenie, szczególnie w momencie schodzenia po drabince i przeciskaniu się przez szczeliny. Samo rozpadlisko na pierwszy rzut oka wygląda na bardzo wąskie, jest to jednak złudzenie spowodowane lekkimi zakrętami zwężającymi optycznie szerokość. Panuje tu wyraźny chłód, nawet w gorące letni dni. Taki klimat obiekt zawdzięcza zarówno zacienieniem skał przez drzewa jak i bliskością górskiej rzeki nanoszącej wilgoć. Miejsce mimo niewielkich rozmiarów jest bardzo widowiskowe. Niestety dojście do niego może nastręczać problemów albowiem poza jednym niewielkim znakiem w połowie drogi nie ma tutaj innych dobrych kierunkowskazów. Mówiąc szczerze, gdyby nie pomoc lokalnego mieszkańca poszedłbym do obiektu naokoło.
Informacje praktyczne:
- brak dojazdu, obiekt znajduje się około 200 m od głównej drogi. Najdogodniejsza trasa obejmuje zostawienie samochodu przy okazałym dębie będącym pomnikiem przyrody, który rośnie przy skrzyżowaniu ul. Żołnierskiej i Nowej. Naokoło niego znajduje się niewielki parking skąd należy udać się w górę ulicy Nowej. Po przejściu ok. 50-60 m trzeba szukać niewielkiej drewnianej tabliczki z nazwą obiektu, która kieruje nas na łąkę i udeptaną ścieżkę. Będąc na łące widać już tablicę informacyjną o obiekcie. Dojście od strony rzeki poprzez kładkę jest obecnie niemożliwe.
- w bezpośrednim sąsiedztwie nie ma obszarów objętych ochroną nie licząc Karkonoskiego Parku Narodowego (Rozpalisko znajduje się w strefie otuliny parku), jedyne obiekty chronione w sąsiedztwie to pomniki przyrody, w tym wspomniany dąb szypułkowy a także dwie lipy drobnolistne i Waloński Kamień w Przesiece oraz aleja klonowa na granicy Pogórzyna i Jeleniej Góry
- w okolicy istnieje bardzo wiele ciekawych tworów geologicznych, dotyczy to przede wszystkim tworów z granitu karkonoskiego na terenie sąsiedniej miejscowości Przesieka jak skała Chybotek, Skała z Dziurą, Szachownica, kaskady Myi oraz najważniejszy twór Przesieki jakim jest wodospad Podgórnej.
- teren o średnim stopniu trudności, głównie ze względu na trudne wejście obejmujące poruszanie się po drewnianej drabinie. Mimo wszystko nadaje się do zwiedzania dla osób początkujących, jednak o dobrej sprawności w poruszaniu się po trudnym terenie
- najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: jesień, kiedy to obiekty geologiczne prezentują się najładniej w krajobrazie jesiennych drzew
