Geologiczne Perły w Gminie Pogórzyn
18 października 2019Gmina Pogórzyn leży u stóp Karkonoszy obejmując jednocześnie fragment tych najwyższych sudeckich gór wraz z tamtejszym odcinkiem parku narodowego. To właśnie ów park przyćmiewa wszelkie inne obiekty występujące w gminie, powodując że wiele osób nawet o nich nie wie. A jest w czym wybierać. Pogórzyn obejmuje całą serię geologicznych perełek, głównie granitowych form skalnych a także wodospadów, jaskiń, ostańców skalnych a nawet pozostałości po rozstąpieniach ziemi w czasach prehistorycznych.
Omawiana gmina obejmuje rozległy obszar rozciągający się na południe od szczytowych partii Karkonoszy pomiędzy Smogornią i Ptasim Kamienień aż po miejscowość Staniszów i tamtejszą górę Witosza na północy. Od zachodu obejmuje dolne partie góry Chojnik i wieś Zachełmie aż po miejscowości Miłków i Ściegny na wschodzie. Pomiędzy tymi skrajnymi punktami rozpościera się kilka mniej i bardziej znanych miejscowości jak Borowice, Głębock, Marczyce, Przesieka, Sosnówka i oczywiście Pogórzyn. Gmina ulokowana jest w większości na terenie Karkonoszy i Pogórza Karkonoskiego oraz częściowo w obrębie Kotliny Jeleniogórskiej. Wiele miejscowości pełni rolę ośrodków typowo turystycznych i letniskowych, gdzie wiele osób przyjeżdża aby móc udać się do parku narodowego i pomija bardzo wiele atrakcji tejże gminy. A jest w czym wybierać albowiem w gminie Pogórzyn występuje przeogromne nagromadzenie rożnego rodzaju tworów geologicznych. Część z nich została opisana w osobnych artykułach, jednak pozostałe zostały wspólnie umieszczone w poniższym zestawieniu.
Szachownica
Pod tą nazwą kryje się najmniejszy obiekt w naszym zestawieniu, którym jest pojedynczy blok ulokowany przy zakręcie drogi pomiędzy Borowicami i Przesieką w malowniczej dolinie Kaczej, gdzie został częściowo zagrzebany w zwietrzelinie i pokrywie stokowej. Blok o długości 1,5 m i wysokości 1,3 m zbudowany jest z granitu porfirowego przynależnego do bloku izersko-karkonoskiego. Jego najbardziej charakterystyczną cechą jest wzór przypominający kostkę brukową lub planszę do szachów ukształtowaną na wierzchniej warstwie. Kostki na wzorze mają wymiary w granicach 7-18 cm, które rozdzielone są przez spękania żyły aplitowej o szerokości 5 cm. Dawniej Szachownicy towarzyszył drugi blok o znacznie większym i lepiej zaznaczonym wzorze. Niestety pewnego dnia znikną w niewyjaśnionych okolicznościach i los jego pozostaje nieznany. Istnieją spekulacje iż uległ zniszczeniu lub przeniesieniu w czasie modernizacji drogi w czasie II wojny światowej. Do samej Szachownicy nie prowadzą żadne szlaki ani tablice. Położona jest przy drodze, gdzie występuje jedno z najostrzejszych zakrętów na owej szosie. Na szczęście miejscami występuje szerokie pobocze umożliwiające zaparkowanie samochodu i podejście pod sam obiekt.
Skała z Dziurą
Obiekt zwany także jako Dziurawa Skała, położony jest na prawym brzegu Podgórnej w miejscu skrzyżowania ulicy Bukowy Gaj z Żołnierską, na zachodnich stokach góry Bukownej (540 m n.p.m.). Stanowi niemal 20 m wysokości ścianę zbudowaną z granitu karkonoskiego o dobrze widocznych spękaniach równoległych do stoku. Ściana powstała poprzez erozję i usunięcie miększych warstw skalnych oraz pozostawienie twardszego, odporniejszego granitu. Sama nazwa obiektu pochodzi od niewielkiej i wąskiej jaskini przelotowej ulokowanej w górnej części. Dawniej było to popularne miejsce turystyczne z niewielkim zagospodarowaniem terenu. Po wojnie obiekt został zapomniany i w większości przysłonięty przez wyrosłe u podnóża drzewa świerkowe. Dopiero po 2008 r. zaczęto rewitalizować teren poprzez odsłonięcie ściany, wyremontowanie niewielkiego parkingu w sąsiedztwie i ustawienie tablic informacyjnych. Dojście jest utrudnione albowiem ściana ulokowana jest po przeciwnej stronie rzeki niż parking. Jednak podejście pod sam obiekt nie jest konieczny albowiem prezentuje się on bardzo dobrze od strony ulicy. Miejscami pomiędzy szczelinami i spękaniami występują płaty roślinności w postaci młodych brzózek i świerków, zakrzaczeń borówki i wrzosu oraz kęp traw, paproci i dzwonków.
Skałka nad Tramwajem
Jeden z najbardziej rzucających się obiektów na trasie Pogórzyn-Przesieka-Karpacz, który ulokowany jest zaraz przy drodze obok skrzyżowania Żołnierskiej i Mieszczańskiej, w dolinie Przesieki na południowo-wschodnich stokach odchodzących od góry Studnik (505 m n.p.m.). Powszechnie uważa się iż skała znajduje się u wlotu do Przesieki, jednak teren ten jeszcze administracyjnie podlega pod Pogórzyn, dokładniej osiedle Pogórzyn Górny. Sama skała zbudowana jest podobnie jak reszta tutejszych tworów z granitu karkonoskiego. Osiąga wysokość około 15 m i charakteryzuje się licznymi poziomymi spękaniami. Jej najbardziej rozpoznawalną cechą jest towarzyszący czerwono-biały, zabytkowy tramwaj. Został on umiejscowiony w ramach pamiątki po istniejącej w tym miejscu linii łączącej Przesiekę z Jelenią Górą, która została zawieszona w 1964 roku. W jej miejscu uruchomiono połączenia autobusowe. Dojazd do skały jest bardzo łatwy, albowiem ulokowana jest tuż przy głównej drodze, gdzie znajduje się także niewielki parking. Sama skała najlepiej prezentuje się w godzinach południowych, kiedy to jest w pełni oświetlona przez słońce.
Rozpadlisko
Położony na prawym brzegu Przesiek obiekt jest najbardziej oryginalny w gminie, albowiem obejmuje rozerwane skały w miejscu uskoku tektonicznego. Utworzone tu rozpadlisko o długości 30 m i głębokości 7 m zbudowane jest ze skał granitowych. W obiekcie występuje wiele geologicznych struktur, takich jak żyły aplitowe, tafone, lustra tektoniczne i spękania. Dawniej teren był dobrze zagospodarowany turystycznie, gdzie istniała gospoda oraz kładka nad rzeką kierująca do obiektu. Po wojnie Rozpadlisko zostało zapomniane i pozostawione same sobie. Obecnie jedyne dojście prowadzi słabo oznakowanym szlakiem od strony ulicy Nowej. Szczelina na pierwszy rzut oka wygląda na bardzo wąską, jest to jednak złudzenie spowodowane lekkimi zakrętami zwężającymi optycznie szerokość. Panuje tu wyraźny chłód, nawet w gorące letni dni. Taki klimat obiekt zawdzięcza zarówno zacienieniem skał przez drzewa jak i bliskością górskiej rzeki nanoszącej wilgoć. Miejsce mimo niewielkich rozmiarów jest bardzo widowiskowe. Niestety dojście do niego może nastręczać problemów albowiem poza jednym niewielkim znakiem w połowie drogi nie ma tutaj innych dobrych kierunkowskazów. Mówiąc szczerze, gdyby nie pomoc lokalnego mieszkańca poszedłbym do obiektu naokoło. Więcej o Rozpadlisku w osobnym artykule: LINK
Kaskada Myi
Jeden z dwóch głównych wodnych obiektów na terenie Przesieki, który został przyćmiony sąsiednim i znacznie okazalszym wodospadem Podgórnej. Kaskada położona jest około 500 m od miejsca połączenia Myi z Podgórną, na południe od mostu i parkingu, w tzw. Karkonoskim Padole rozdzielającym Pogórze Karkonoskie od właściwych Karkonoszy. Jest to czwarty co do wysokości wodospad w polskich Karkonoszach o wysokości spadku wynoszącym około 5 m, który obejmuje pionowy kamienny spadek oraz trzy progi skalne w dolnej części. O jej ostatecznym kształcie oraz rozlokowaniu bardzo licznego rumoszu granitowych głazów zdecydowało czwartorzędowe zlodowacenie. Poniżej kaskady występują liczne twory w postaci płyt skalnych, niewielkich kotłów eworsyjnych i progów wodnych. Do obiektu nie prowadzi żaden szlak, jest jednak wytyczona ścieżka wraz z oznakowaniem i tablicami dydaktycznymi. Wokół potoku rosną monokultury świerkowe z wieloma bardzo dorodnymi okazami świerków o wymiarach pomnikowych. Obiekt ten jest często mylony z położonymi 2,7 km w górę potoku Kaskadami Myi, które znajdują się na wysokości Szwedzkich Skał. Jest to ciąg kilku małych wodospadów w górnej części Myi, gdzie wstępuje szereg pionowych spadków.
Wodospad Podógórnej
Jest to najbardziej znany i najchętniej odwiedzany obiekt w gminie Pogórzyn, obejmujący widowiskowy wodospad o wysokości 10 m. Wodospad ulokowany jest w bezimiennej dolinie na terenie Karkonoskiego Padołu Śródgórskiego. Sama dolina została wyrzeźbiona przez bystry potok Podgórna, który wcina się pomiędzy stoki opadające z gór Płonik (682 m n.p.m.) oraz Mostowa (715 m n.p.m.) odchodzące od Śląskiego Grzbietu. Woda spływa dwustopniowym progiem 10 m w dół, dzięki czemu wodospad jest uważany za trzeci co do wysokości w Karkonoszach. Górny próg jest wyższy (ok. 6 m) a woda spływa lekko skręcając. U podstawy obu progów na wskutek ruchów wirowych utworzyły się kotły eworsyjne. Jest to charakterystyczna struktura o wyglądzie zaokrąglonego basenu, która powstała w litym granitowym podłożu dzięki procesom erozyjnym. Duża popularność sprawia iż w miejscu tym przechodzą trzy szlaki turystyczne oraz występuje niewielkie zaplecze turystyczne, w tym barierki i schodki prowadzące w górne partie. Więcej o wodospadzie można przeczytać w osobnym artykule poświęconemu obiektowi: LINK
Grodna z Zamkiem Henryka
Jeden z kilku obiektów położonych po drugiej stronie gminy w Kotlinie Jeleniogórskiej, na północny-wschód od zbiornika Sosnówka. Góra Grodna (504 m n.p.m.) stanowi część Wzgórz Łomnickich i zbudowana jest z granitu karkonoskiego. Występuje tu wiele tworów geologicznych w postaci ścian skalnych, granitowych ostańców i grup skał powstałych i uformowanych na wskutek selektywnego wietrzenia. Do najbardziej znanych i rozpoznawalnych należy grupa zwana Urwiskiem i 30 m wysokości Skalna Ściana, na których występują kociołki wietrzeniowe oraz poziome i pionowe spękania. Stoki w większości porasta mozaika siedlisk leśnych oraz upraw, głównie kwaśna buczyna podgórska i monokultury świerkowe. Najbardziej charakterystycznym i rozpoznawanym obiektem jest wzniesiona na szczycie budowla będąca wieżą widokową na kształt ruin gotyckiego zamku, która jest bardzo dobrze widoczna z wielu miejsc kotliny. Nazwana została jako zamek ks. Henryka. Ze szczytu wieży rozpościera się panorama na całe Karkonosze i Kotlinę Jeleniogórską ze zbiornikiem Sosnówka na pierwszym planie, a także częściowo na Góry Kaczawskie, Góry Izerskie i Rudawy Janowickie. Jest to stosunkowo popularne miejsce do którego prowadzą dwa szalki (żółty i niebieski). Niestety większość form skalnych znajduje się poza szlakami.
Góra Witosza
Jest to ostatni obiekt na naszej liście, który obejmuje niewielką ale bardzo bogatą geologicznie górę Witosza (484 m n.p.m.) zlokalizowaną w południowej części Wzgórz Łomnickich na północnym krańcu gminy. Jest to skaliste, kopulaste wzgórze posiadające bardzo bogatą rzeźbę, zbudowaną z granitu karkonoskiego. Od podnóża na szczyt wiedzie ścieżka dydaktyczna poprowadzona granitowymi schodami. Na jej trasie występuje wiele tworów, w tym kilkudziesięciometrowe skalne ściany, granitowe głazowiska a także skalne komory, z których największa posiada olbrzymią granitową płytę o długości 30-35 m. Dalej występuje 8 m długości Ucho Igielne, 15 m długości wąska pustelnia oraz Skalna Uliczka prowadząca wąskim skalnym przesmykiem poprzez granitowe okapy, ściany i głazowiska. W podszczytowej i szczytowej części także występuje wiele granitowych skał oraz rozpościera się panorama na Karkonosze i Kotlinę Jeleniogórską. W dole widać także ruiny zamku na Grodnej. Przez teren przebiega żółty szlak oraz poprowadzona jest ścieżka dydaktyczna. Jest to jedno z ciekawszych miejsc w obrębie gminy, daleko poza obrębem Karkonoszy. Więcej w osobnym artykule poświęconym górze: LINK
Tereny gminy Pogórzyn stanowią jedno z piękniejszych i cenniejszych geologicznie miejsc w Sudetach, na które składa się kilkanaście znanych obiektów oraz setki jeśli nie tysiące mniejszych, mało znanych obiektów w postaci bezimiennych skał, kaskad, granitowych wychodni i ścian. W większości są one położone w karkonoskiej części gminy, gdzie niemal cały obszar stoków zajęty jest przez tysiące geologicznych tworów. Zaledwie kilka z nich posiada nazwy jak skały Dziki, Niedźwiadek, Skały nad Przesieką, Wiaternia, Ptasiak, Słup, Zamczysko i wiele innych. W większości ulokowane są one w leśnych odstępach, daleko od szlaków lub nawet leśnych dróg. W naszym zestawieniu umieściliśmy zaledwie nikły procent, który jednak jest najbardziej rozpoznawalny i najłatwiej dostępy. Oprócz tych ogólnodostępnych warto nadmienić także:
- Bażynowe Skały ulokowane na południowm-zachodzie gminy przy granicy z parkiem narodowym, obejmując wschodnie stoki Hutniczego Grzbietu opadającego do doliny potoku Czerwień.
- Czerwona Jaskinia, jedna z kilku większych jaskiń na obszarze gminy, która ulokowana jest na stokach góry Rudzianka w pobliżu czarnego szlaku
- Dolina Pięciu Potoków, seria kilku małych dolinek utworzonych pomiędzy zabudowaniami Borowic a Drogą Chomontową. Dnem dolin płyną potoki (licząc od zachodu) Granicznik, Borówka, Modrzyk, Jodłówka i Jeleni Potok. Występuje tu wiele tworów skalnych, w tym Koleba, Kaczarek i Jeleniec.
- Niedźwiedzie Skały, seria granitowych skał ulokowanych w szczytowej części góry Kopa (665 m n.p.m.) ulokowanej na zachód od zabudowań Zachełmia
- Skały Nadolne (S. Akademickie), obejmuje zgrupowanie skalne zlokalizowane po sąsiedzku ze Skałami Bażynowymi, z którymi graniczą od południa.
- Pieczara Liczyrzepy, niewielka jaskinia ulokowana na południe od Przesieki na stokach góry Płonik (682 m n.p.m.) opadających w kierunku doliny potoku Podgórnej
- Ptasie Skały, zgrupowanie granitowych skał położonych w podszczytowych partiach Ptasiaka (1035 m n.p.m.), w południowej części gminy pomiędzy doliną Myi i Podgórnej.
- Skały w dolinie Myi, które obejmują serię skał o nazwach Szwedzkie Skały, Wielka i Mała Turnia, Słup oraz Zamczysko. Ulokowane są na prawobrzeżnych stokach opadających do potoku Myi na odcinku występującej tu serii kaskad.
- Zamkowe Skały, obejmują kilka granitowych skał na południe od Borowic w górnej części Doliny Pięciu Potoków. Dochodzi do nich utwardzona droga, jednak z zakazem ruchu samochodowego
Informacje praktyczne:
- do większości obiektów istnieje dojazd (Góra Witosza, Grodna, Szachownica, Skała z Dziurą), jedynie w przypadku Rozpadliska oraz Wodospadów dojście jest możliwe tylko pieszo. W przypadku wodospadów, góry Grodna i Skały z Dziurą wyznaczone są także parkingi
- ilość obiektów sprawia, że jest tu różny stopień zagospodarowania turystycznego. Od obiektów z dużym zapleczem turystycznym (Grodna, Wodospad Podgórnej) po obiekty całkowicie zapomniane (Szachownica)
- tylko jeden obiekt posiada wyznaczoną w jego obrębie ścieżkę dydaktyczną (Góra Witosza), gdzie istnieje kilka przystanków z tablicami dydaktycznymi. W przypadku pozostałych obiektów, część także posiada tablice z opisami
- większość miejsc obejmuje tereny łatwe w poruszaniu się, które będą odpowiednie dla rodzin z dziećmi lub osób niewprawionych w poruszaniu się po górskim terenie
- w przypadku poruszania się samochodem, całość obiektów opisanych w gminie z łatwością można zwiedzić w jeden dzień
- najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: maj-czerwiec (Góra Witosza, Grodna), pozostałe obiekty najlepiej jest zwiedzać jesienią, kiedy otaczające lasy przybierają jesienne barwy