Borowik sosnowy

27 września 2021 Wyłączono przez admin

Jest to bardzo smaczny grzyb o rudawym lub kasztanowym kapeluszu, który wybitnie polubił sosny i buki bowiem w Polsce można go spotkać niemal wyłącznie pod tymi drzewami. Jest to grzyb rzadki, a przynajmniej rzadko odróżniany od prawdziwka i stąd tak mało doniesień. Jeden z kilku gatunków jakie wciąż ostały się w rodzaju borowik (Boletus). Więcej o tym grzybku w dalszej części artykułu.

Borowik sosnowy (Boletus pinophilus) należy do rodziny borowikowatych (Boletaceae), gdzie jako jeden z niewielu rodzimych borowików pozostał w rodzaju Boletus. Mowa tu o wielkiej rewolucji jaka przetoczyła się w systematyce grzybów. Dawniej do omawianego rodzaju przynależała większość grzybów, które w polskim nazewnictwie zaczynały się na słowo „borowik”. W ostatnich latach przeprowadzono szereg badań genetycznych, które doprowadziły do rozbicia rodzaju na wiele nowych. Borowika sosnowego ominęła ów rewolucja systematyczna. Jego nazwa rodzajowa w wersji polskiej i łacińskiej jest wciąż spójna. Jego nazwa gatunkowa „pinophilus” pochodzi od łacińskiego słowa „pinus” oznaczającego sosnę i „philus” znaczącego tyle co „lubić”, więc dosłowne tłumaczenie nazwy naukowej oznacza „sosnolubny”. Borowika sosnowego po raz pierwszy wyróżnił włoski naukowiec Carlo Vittadini w 1835 r. uznając go za podgatunek prawdziwka. Następnie w 1863 r. wyniesiono go do rangi osobnego gatunku. Obecnie do rodzaju Boletus należy w Polsce jeszcze sześć innych gatunków, w tym borowik szlachetny, z którym omawiany gatunek jest często mylony. Jest on podobny do tego stopnia iż w dawnym pracach nawet klasyfikowany jest jako podgatunek lub odmiana prawdziwka o nazwie borowik szlachetny odm. sosnowa.

Wygląd: Jest to jeden z większych grzybów borowikowatych, którego wysokość może wynosić nawet 25-30 cm, jednak przeważnie waha się pomiędzy 15-20 cm. Posiada typowy dla borowików kapelusz o dosyć dużych różnicach w średnicy wynoszącej pomiędzy 5-30 cm. Wierzchnia warstwa tworzona jest przez zamszową skórkę w ciemnych barwach od czerwonobrązowej do kasztanowobrązową, często z rudymi lub nawet purpurowymi odcieniami. U niektórych osobników kapelusz z wiekiem traci rudawy kolor na rzecz żółtego. Powierzchnia kapelusza jest delikatnie pilśniowata, pokryta wieloma garbkami i generalnie dosyć silnie pomarszczona. Pod spodnią stroną występują białe rurki, które z wiekiem nabierają żółtego lub oliwkowego koloru. Trzon gruby, u osobników młodych wręcz beczułkowaty, osiąga wysokości 5-15 cm i grubość do 7 cm, przeważnie w kolorach od pomarańczowobrązowego, poprzez brązowy po szarobrązowy. Cechą charakterystyczną jest występowanie białej siateczki, która u podstawy nabiera ciemniejszych kolorów. Miąższ jest zwarty, u osobników młodych niemal czysto biały, z wiekiem żółknący, jedynie pod skórką kolor jest czerwonobrązowy. W kontakcie z powietrzem atmosferycznym nie zmienia barwy. Świeży miąższ zawiera aż 91% wody. Wysyp zarodników w kolorze oliwkowobrązowym. Są one gładkie, pozbawione pory rostkowej i osiągają 15-20 × 4,5–5,5 µm. Jego zapach jest przyjemny, lekko grzybowo-orzechowy a smak łagodny. Jest to grzyb jadalny, określany przeważnie jako bardzo smaczny.

Występowanie: Gatunek notowany głównie w Europie, dokładniej w strefie umiarkowanej i śródziemnomorskiej, od Wysp Brytyjskich po Ukrainę oraz południową i środkową część Rosji (najdalej na wschód stwierdzony w Kraju Permskim). Pojedyncze stanowiska występują także w Azji Mniejszej i na Bliskim Wschodzie. Populacje północnoamerykańskie obecnie są uznawane za osobny gatunek, Boletus rex-veris. W niektórych rejonach świata jest to gatunek zawleczony, gdzie przybył wraz z transportami sadzonek sosny. W innych regionach uznawany jest natomiast za gatunek rzadki lub zagrożony, np. w Niemczech objętych jest ochroną. W Polsce liczba stanowisk, a więc i faktyczny stan populacji można uznać za nieznany. Grzyb ten bowiem jest bardzo często brany za borowika szlachetnego lub usiatkowanego i w efekcie dane o nim nie są publikowane. Prawdopodobnie borowik sosnowy posiada rozproszone stanowiska na terenie całego kraju, przy czym najwięcej doniesień pochodzi z części południowej i zachodniej. Na Dolnym Śląsku sytuacja jest podobna, a więc brakuje dokładnych danych. Najwięcej relacji o stanowiskach borowika notuje się z Borów Dolnośląskich oraz Sudetów, gdzie można go spotkać w Górach Sowich i na Pogórzu Wałbrzyskim.

Borowik sosnowy występuje przeważnie pod drzewami sosnowymi, w przypadku Polski jest to sosna zwyczajna, jednak w innych regionach świata spotykany także pod limbą, kosodrzewiną, sosną czarną, sosną nadmorską i sosną kalifornijską. Mimo swojej nazwy, gatunek ten rośnie także pod dębami, bukami, jodłami oraz kasztanem jadalnym. Przeważnie spotykany w świetlistych i ciepłych borach sosnowych, kwaśnych buczynach i kwaśnych dąbrowach. Owocniki pojawiają się zarówno na nagim podłożu, z występującą warstwą mchów lub z grubą warstwą butwiejących liści. Grzyb rzadko pojawia się w runie zdominowanym przez roślinność lub o gęstej runi traw, wrzosów lub innych roślin. Przeważnie występuje na glebach kwaśnych lub o pH obojętnym, piaszczystych lub piaszczysto-gliniastych z niewielką warstwą próchnicy. Jest to gatunek ciepłolubny i najczęściej rośnie w świetlistych lasach, a w przypadku terenów górskich woli nasłonecznione stoki od strony południowej i zachodniej.

Rozwój: Jest to grzyb mikoryzowy, pojawiający się jedynie w okolicy drzewa z którym żyje w mikoryzie, przeważnie 1-5 m od pnia, zależnie od rozpiętości systemu korzeniowego. Głównym drzewem mikoryzowym jest sosna zwyczajna (Pinus sylvestris), jednak w Polsce równie często spotykany także pod bukiem (Fagus sylvatica). Owocniki pojawiają się przez niemal cały okres wegetacyjny, tj. od kwietnia do pierwszych regularnych przymrozków. W Polsce jednak najczęściej jest notowany latem i w pierwszych tygodniach jesieni. Przeważnie borowiki wyrastają w okresie cieplejszym, który był poprzedzony obfitymi opadami deszczu. Owocniki występują pojedynczo lub w niewielkich grupach po 2-6 sztuk w odległości 0,5-2 m od siebie. W początkowej fazie wzrostu na powierzchnię wyrasta kulisty kapelusz o zamszowej skróce, który mocno przylega i częściowo zakrywa równie pękaty trzon. Wraz z upływem czasu brzegi kapelusza unoszą się tworząc parasolowaty kształt jednak cały czas zachowując grubość kapelusza, nie staje się on płaski lub cienki. Skórka stopniowo traci zamszową strukturę, jednak wciąż pozostaje guzkowata. W tym samym czasie trzon również rośnie wydłużając się i nabierając bardziej kolumnowego kształtu. Siateczka przez cały czas jest dobrze widoczna. W końcowej fazie u starych owocników brzegi kapelusza odginają się tworząc kielichowaty kształt z dobrze wyeksponowanymi (wybałuszonymi) rurkami. Przeważnie okazy takie są już silnie zarobaczone z początkami pleśnienia i zupełnie nienadające się do konsumpcji.

Inne: Jest to grzyb jadalny, którego smakowitość określana jest jako wybitna, nawet wyższa do prawdziwka. Na płw. Iberyjskim, we Francji i na Bałkanach jest to popularny grzyb konsumpcyjny. Dawniej nawet traktowano borowika sosnowego jako podgatunek prawdziwka. Grzyby te jednak dzieli wiele subtelnych różnic zarówno w wyglądzie, rozwoju jak i siedlisku a nawet w genetyce. Najnowsze badania wykazują, że borowik sosnowy jest bliższy genetycznie do północnoamerykańskich gatunków z którymi tworzy wspólny kład oddzielony od pozostałych borowików około 5 mln lat temu. Mimo wszystko wielu grzybiarzy nawet nie próbuje odróżniać tych dwóch gatunków uznając to za mało istotne. Oba grzyby są równie smaczne i jadalne oraz żaden nie podlega ochronie. Jednak ze względu na stosunkową rzadkość odradzamy zbierać owocniki tego rzadkiego grzyba.

Populacje północnoamerykańskie zostały uznane za dwa osobne gatunki, dokładniej:

Boletus rex-veris, notowany w zachodniej części Ameryki Północnej, gdzie występuje pod lokalnymi gatunkami sosen i świerków.
Boletus pseudopinophilus, gatunek notowany we wschodniej części Ameryki Północnej, gdzie występuje pod sosną Elliotta i sosną długoigielną.

Do podobnych gatunków rodzimych należy:

borowik szlachetny (Boletus edulis), który przeważnie wyrasta, gdy panują niższe temperatury. Grzyb ten posiada jaśniejszy kolor kapelusza pozbawiony czerwonych przebarwień, dodatkowo powierzchnia kapelusza nie jest zamszowa. Często ciężko jest odróżnić gatunki gdy mamy do czynienia z owocnikami o nietypowym zabarwieniu.
borowik usiatkowany (Boletus reticulatus), podobnie jak prawdziwek, borowik usiatkowany ma jaśniejsze kolory zarówno kapelusza, trzonu jak i siateczki, która ma przeważnie bardziej skomplikowaną strukturę. Dodatkowo borowik usiatkowany przeważnie preferuje siedliska żyzne oraz o odczynie obojętnym lub zasadowym.
borowik ciemnobrązowy (Boletus aeurus), gatunek występuje głównie w dąbrowach i buczynach na glebach zasadowych lub obojętnych. Kapelusz pozbawiony jest czerwonych odcieni i nie jest tak mocno guzkowaty.

W przypadku innych grzybów, często borowika można pomylić z niejadalnym goryczakiem żółciowym (Tylopilus felleus), którego można rozpoznać po znacznie jaśniejszej barwie kapelusza oraz różowym zabarwieniu porów. Jednak dla niewprawnego oka najlepszą metodą jest metoda organoleptyczna. Polega ona zwyczajnie na spróbowaniu niewielkiego fragmentu poprzez naderwanie i przyłożenie do języka. Goryczak posiada gorzki (żółciowy) posmak, łatwo wyczuwalny. Dodatkowo rośnie on głównie w borach świerkowych, podczas gdy borowik preferuje ciepłe bory sosnowe oraz buczyny. Jednak ze względu na rzadkość występowania, lepiej pozostawić borowika sosnowego na miejscu i zwyczajnie nacieszyć oko jego pięknym wyglądem.