Pszeniec leśny

Pszeniec leśny (Melampyrum sylvaticum)

Zarazowate (Orobanchaceae)

Okres kwitnienia: VI-IX

Gatunek borealno-górski rozprzestrzeniony w Europie o dosyć nierównym areale występowania. Stwierdzony został na terenach górskich obejmujących góry Wysp Brytyjskich (Grampiany, Góry Kambryjskie), Pireneje, Masyw Centralny, Alpy, górskie tereny Bałkanów (za wyjątkiem wybrzeży Adriatyku i Grecji), Masyw Czeski oraz środkowe Niemcy. Poza terenami górskimi występuje także w Europie Północnej: północna Dania, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Litwa, Łotwa, Estonia oraz północno-zachodnia Rosja sięgając po góry Ural na zachodzie i Karelię na północy. Najwyższe znane stanowiska stwierdzono w norweskich górach Jotunheimen na wysokości 1350 m n.p.m.

W Polsce jest to gatunek lokalnie częsty, jednak ograniczony tylko do regionów południowo-zachodnich i Pomorza Gdańskiego na północy. Areał rozpościera się poprzez Dolny i Górny Śląsk, zachodnią Małopolskę, południowo-zachodnią część województwa łódzkiego oraz zachodnie fragmenty Karpat (Beskid Żywiecki, Beskid Makowski). Na Dolnym Śląsku występuje jedna z głównych koncentracji stanowisk w kraju, gdzie najwięcej jest ich w paśmie Sudetów Zachodnich i Środkowych (Karkonosze, Rudawy Janowickie, Góry Kamienne, Góry Wałbrzyskie, Góry Orlickie) oraz na Pogórzu Zachodniosudeckim. Lokalnie notowany także w Sudetach Wschodnich (wyższe partie Masywu Śnieżnika) oraz na terenach nizinnych (Obniżenie Ścinawskie, Wysoczyzna Średzka, Bory Dolnośląskie, Ziemia Oławska). Chroniony w obu dolnośląskich parkach narodowych oraz niektórych rezerwatach przyrody (Kruczy Kamień, Torfowisko pod Zieleńcem, Śnieżnik Kłodzki).

Gatunek notowany we fragmentach ektonowych (okrajki), na stanowiskach w rozproszonym świetle lub lekkim półcieniu, rzadziej w pełnym słońcu. Przeważnie rośnie w cieniu drzew, gdzie panuje mniejsza konkurencja ze strony ekspansywnych i światłolubnych traw. Preferuje podłoże ubogie lub średnio żyzne (mezotroficzne), suche do lekko wilgotnego, świeże o odczynie lekko kwaśnym, na glebach piaszczystych, bielicowych, torfowych lub torfowo-glejowych, często z warstwą igliwia lub warstwą ściółki, bardzo rzadko na nagim podłożu. Notowany w szerokim spektrum siedliskowym obejmującym niskie, acydofilne murawy (głównie murawy bliźniczkowe), wrzosowiska, górno- i dolnoreglowe zbiorowiska lasów świerkowych oraz sosnowych a także termofilne warianty kwaśnej buczyny, obrzeża kosodrzewiny, wysokogórskie skarlałe lasy i borówczyska. W Polsce jest to gatunek charakterystyczny dla górnoreglowej świerczyny sudeckiej z zespołu Calamagrostio villosae-Piceetum oraz dla acydofilnych, oligotroficznych zbiorowisk borów szpilkowych z klasy Vaccinio-Piceetea. Na Wyspach Brytyjskich tworzy swój własny związek Holco–Melampyretum sylvatici.

W Polsce występuje kilka gatunków pszeńców, z których dwa są bardzo podobne:

• pszeniec Herbicha (Melampyrum herbichii), który wyróżnia się rombowymi lub wąsko-trójkątnymi przysadkami posiadającymi zwykle 2 lub większą parę ząbków. W Polsce jego zasięg pokrywa się z zasięgiem pszeńca leśnego wyłącznie na Masywie Śnieżnika. Występuje także w Tatach i Bieszczadach.
• pszeniec zwyczajny (Melampyrum pratense), który wyróżnia się rurką korony znacznie dłuższą od kielicha. Jest to gatunek pospolity w niemal całym kraju, w efekcie jego zasięg pokrywa się niemal całkowicie z areałem występowania pszeńca leśnego. Często oba gatunki występują obok siebie.