Narożnik i Skalna Czaszka

8 kwietnia 2022 Wyłączono przez admin

Jest to malowniczy fragment parku narodowego znany głównie z ponurej historii. Dodatkowo od kilku lat następuje popularyzacja tego miejsca w związku z nietypową formą skalną przypominającą w wyglądzie ludzką czaszkę. Popularność i systematycznie rosnąca liczba turystów spowodowały, iż władze parku utworzyły krótki szlak normalizujący dojście do Skalnej Czaszki. Jest to obszar ubogi przyrodniczo, jednak posiadający wysoki potencjał dla geoturystyki, szczególnie w związku z najnowszą atrakcją.

Typ ochrony: ochrona czynna

Data utworzenia: w 1993 r. włączony do parku narodowego

Powierzchnia: ok. 200 ha

Powiat: Kłodzki

Gmina: Radków, Szczytna

Nadleśnictwo: brak

Położenie: Narożnik położony jest w obrębie Stoliwa Narożnika w środkowo-zachodniej części Gór Stołowych w Sudetach Środkowych. Jego granica jest ciężka do określenia albowiem płaskowyż ten rozciąga się na długości kilku kilometrów i obejmuje takie obiekty jak Białe Skały, Urwisko Batorowskie i Dziczy Grzbiet. Na potrzeby artykułu skupiamy się wyłącznie na jego najatrakcyjniejszej i najbardziej znanej części, gdzie poprowadzono niebieski szlak turystyczny. W takim przypadku opisywany fragment rozpościera się od Lisiej Przełęczy po Skały Puchacza na odcinku około 2 km. Całość wchodzi w skład Parku Narodowego Gór Stołowych. Sam próg skalny stanowi granicę administracyjną pomiędzy gminami Radków i Szczytna.

Budowa: Stoliwo Narożnika stanowi rozległy i płaski teren rozciągający się na długości około 7 km, od Lisiej Przełęczy na zachodzie po dolinę Czerwonej Wody i zabudowania Batorowa na wschodzie. Kształt całego stoliwa jest dosyć nietypowy albowiem jego najwyższy kulminacyjny punkt (tzw. geograficzna pozycja) nie znajduje się w centralnym miejscu lecz jest umiejscowiony na zachodnim krańcu. Mowa tu oczywiście o tytularnym Narożniku osiągającym 851 m wysokości n.p.m. Ową nietypowość widać gdy porównamy różnicę wysokości skrajnych punktów stoliwa i ich odległość od kulminacyjnego punktu. Pomiędzy Lisią Przełęczą a Narożnikiem różnica wynosi około 60 m wysokości przy odległości zaledwie 230 m, podczas gdy po wschodniej stronie różnica wysokości wynosi wprawdzie 200 m, jednak przy niemal 7 km odległości. Tak duży dystans sprawia, że opadanie w kierunku wschodnim jest bardzo stopniowe i niemal niedostrzegalne ludzkim okiem. Takie nieregularne ułożenie kulminacji spowodowane jest ruchami tektonicznymi w okresie kenozoiku, kiedy to doszło do nierównomiernego podniesienia płyty Gór Stołowych. Część zachodnia pomiędzy Lisią Przełęczą a Narożnikiem została, wraz z sąsiednim stoliwem Skalniaka, dźwignięta wyżej niż wschodnie fragmenty. Następnie liczne procesy erozji ukształtowały obecną formę Narożnika i Kopy Śmierci.

Stoliwo Narożnika jest rozległym płaskowyżem składającym się na kilka mniejszych i większych jednostek, w skład których wchodzą także Białe Skały, Urwisko Batorowskie czy Góra Św. Anny. Do najbardziej spektakularnych i rozpoznawalnych elementów należą wysokie urwiska rozciągające się na zachodnich stokach od Lisiej Przełęczy po Skały Puchacza. Ich kulminacja występuje na Narożniku, gdzie uformowane zostały liczne progi skalne o różnym charakterze. Są to wysokie na 20-30 m zwarte ściany o zygzakowatym przebiegu, których układ nawiązuje do kierunku spękań piaskowca. W wielu miejscach spękania ulegają dużemu nasileniu tworząc głębokie wcięcia pomiędzy skałami i formując w ten sposób głębokie, wąskie przepaście a w skrajnych przypadkach nawet baszty i maczugi. Część z nich w procesie dalszej erozji (głównie wypłukiwania piasku u podstawy) ulegała przechyleniu lub nawet przewróceniu, co można zaobserwować w szczytowych partiach. Swoje obszary źródliskowe ma tutaj Kamienny Potok i Mostowa Woda.

Pod względem geologicznym dolne partie Narożnika zbudowane są z mułowców i margli, podczas gdy warstwy szczytowe tworzy piaskowiec ciosowy z okresu górnej Kredy zespolony krzemionką górnego turonu, jest to tzw. piaskowiec kwarcowy. Grubość serii piaskowcowej sięga prawdopodobnie 20-30 m, poniżej której zalega kompleks skał drobnoziarnistych, głównie margli, mułowców a także iłowców i piaskowców wapnistych. Pierwotnie całość wierzchowiny utworzona była z rozległego piaskowca o różnym stopniu twardości w zależności od jego pochodzenia. Miększe fragmenty zostały stopniowo wymyte pozostawiając najbardziej odporne skały, szczególnie duży wpływ na obecny kształt miało zlodowacenie bałtyckie w końcowym okresie plejstocenu (115-11,7 tys lat temu). Charakterystyczny kształt powstał z powodu warstwowej budowy piaskowców, która miała duże znaczenie w czasie procesów erozyjnych.

Ze względu na rozległość w obszarze wyróżniono kilka najważniejszych obiektów geomorfologicznych. Należą do nich:

Narożnik (851 m n.p.m.), najwyższy punkt całego stoliwa ulokowany w północno-zachodnim fragmencie, gdzie występują najbardziej widowiskowe formacje skalne, w tym liczne baszty i przechylone ostańce. Na niektórych skałach można zauważyć wyraźne przechylenie względem pozostałych co jest widocznie szczególnie w ułożeniu warstw piaskowca. Na skałach progu widoczne są liczne kawerny w postaci niewielkich zagłębień w pionowych ścianach. Jest tu także największy punkt widokowy, z którego rozpościera się panorama na Skalniak i Sawannę.
Kopa Śmierci (830 m n.p.m.), drugi szczyt zachodniego progu stoliwa umiejscowiony na południe od Narożnika, od którego oddzielony jest niewielką przełęczą wyróżniającą się tym, iż występuje tu krótka przerwa w ciągłości skalnego progu. Następna tego typu przerwa znajduje się w miejscu Trzmielowej Jamy. Progi powstałe na wysokości Kopy Śmierci miejscu są niższe, jednak wciąż posiadają bogatą rzeźbę, w tym liczne spękania i kawerny oraz głazy na wierzchowinie. Dodatkowo to w jej południowej części zlokalizowana jest Skalna Czaszka oraz dwa punkty widokowe określane jako Samotnik I i Samotnik II.
Trzmielowa Jama, obiekt położony jest w południowej części oddzielając progi Kopy Śmierci od Skał Puchacza. Jest to wąska dolinka o wysokich, pionowych ścianach w formie leju utworzona przez bezimienny ciek wodny uchodzący do Mostowej Wody. W trakcie procesów erozji płynące wody podmywały próg powodując spękanie i odpadanie przednich fragmentów ściany, która stopniowo „cofała” się w tym miejscu tworząc wąską dolinkę. Nie prowadzi tędy żaden szlak.
Skały Puchacza, kilkusetmetrowy próg skalny rozciągający się w końcowej (południowej) części omawianego obszaru, umiejscowiony pomiędzy Trzmielową Jamą a doliną Mostowej Wody. Obiekt posiada wyjątkowo strome ściany osiągające w najwyższym miejscu ponad 20 m wysokości. Taką formę nie zawdzięcza siłom natury tylko człowiekowi. Jest to bowiem efekt działalności dawnego kamieniołomu o nazwie Mogador. Ze względu na niemal płaski teren u podnóża progu panowały tu dobre warunki na rozpoczęcie eksploatacji, której efektem było wydobycie pasa o szerokości nawet 80 m w najszerszym miejscu i łącznej powierzchni ok. 3 ha.

Skalna Czaszka: obecnie jest to największa atrakcja Narożnika. O atrakcyjności świadczyć może nawet jej specjalne wyróżnienie w tytule artykułu. Obiekt ten do niedawna nie był tak dobrze znany, nawet nie oznaczano go na mapach turystycznych. Dopiero od kilku lat stał się prawdziwą mekką turystów udających się w Góry Stołowe, którzy schodzili ze szlaku po stromym zboczu aby odnaleźć czaszkę. Warto nadmienić, że w tamtym czasie nie było poprowadzonego szlaku do tego miejsca i każdy, kto odwiedzał to miejsce robił to nielegalnie narażając siebie na ewentualne kontuzje. Z powodu coraz bardziej rosnącej popularności władze parku poszły na rękę turystom i zamontowały schody prowadzące do czaszki. Od 2021 r. odwiedzanie tego miejsca jest bezpieczne i legalne. Jak jednak powstała sama czaszka? Jest to bowiem twór całkowicie naturalny, ludzie tego wizerunku nie wyrzeźbili, zrobiła to natura. „Oczodoły” to nic innego jak dwie kawerny uformowane na tej samej wysokości. Wg najbardziej prawdopodobnej hipotezy kawerny są pozostałością po bąblach gazowych powstających w trakcie przekształcania luźnego piasku w twardy piaskowiec. Zalegająca w piasku materia organiczna ulegając rozkładowi wytwarzała gazy, które formowały bąble nie mogąc uciec spod warstwy piasku. Następnie w trakcie procesów erozji stopniowo usuwane warstewki piaskowca „otworzyły” bąble tworząc dwie komory. Pomiędzy nimi doszło do typowego pęknięcia i oderwania skały tworząc „usta”. Oderwana skała zsunęła się kilkadziesiąt centymetrów do przodu. Ludzkie oko naturalnie szuka w krajobrazie twarzy i bardzo często nasz mózg widzi takowe twarze w każdym elemencie mającym trzy wyróżniające się punkty (para oczu i usta). Na samej Skalnej Czaszce widać dalsze efekty spękań albowiem od podstawy obiektu i dalej przez „prawe oko” biegnie długie pęknięcie. W trakcie kolejnych tysięcy lat dojdzie najprawdopodobniej do postępującej erozji i odpadnięcia bloku skalnego, który w formie głazowiska spocznie u podstawy progu.

Roślinność: Obszar stoliwa obejmuje głównie ubogie i kwaśne gleby, w dużej mierze także suche. W efekcie wykształciła się tutaj uboga roślinność zubożona dodatkowo w wyniku wielowiekowych działań człowieka, który skutecznie osuszał tutejsze tereny tworząc zbiorowiska zastępcze w formie monokultur świerkowych. Dawniej na stoliwu występowały rozległe bagna i torfowiska zachowane obecnie w formie szczątkowej. Niemal całą powierzchnię wierzchowiny porastają zubożone i acydofilne zbiorowiska z przewagą drzew szpilkowych oraz kwasolubna, oligotroficzna roślinność krzewiasta z klasy Vaccinio-Piceetea. W większości drzewostan jest nierównomiernie rozłożony pod względem gęstości zadrzewienia oraz wysokości drzew. Bory u podstawy stoliwa oraz na obszarach południowych tworzą gęsty i wysoki drzewostan, często z domieszką buka pospolitego i brzozy omszonej. W miarę przybliżania się do centrum wierzchowiny las ulega przerzedzeniu a drzewa cechują się silnym skarłowaceniem związanym z trudnymi warunkami siedliskowymi takimi jak uboga i cienka warstwa kwaśnego podłoża, krótki okres wegetacyjny, długo zalegająca pokrywa śnieżna oraz silne i częste wiatry na odsłoniętej równinie. Wszystko to spowodowało iż w górnych partiach występują liczne wiatrołomy i powalone drzewa. W drzewostanie przeważa świerk pospolity z niewielką domieszką modrzewi, sosen, skarlałych buków i krzewów jarzębiny. Miejscami dominuje brzoza, która tworzy niewielkie jednogatunkowe płaty skarłowaciałej brzeziny. W warstwie runa dominują liczne płaty borówki czarnej i wrzosu pospolitego z pojedynczymi kępami borówki brusznicy, pszeńca zwyczajnego i paproci naskalnych.

W niższych partiach na ubogim podłożu bielicowym występują płaty dolnoreglowego boru jodłowo-świerkowego (Abieti-Piceetum montanum). Bór ten cechuje się największym zagęszczeniem drzew w obrębie stoliwa Narożnika i jednocześnie występujące tu drzewa mają rozmiary typowe dla swojego gatunku bez efektu skarłowacenia lub zdeformowania jak to jest w przypadku bardziej odsłoniętych fragmentów stoliwa. W składzie gatunkowym drzewostanu dominuje świerk pospolity z domieszką jodły i buka. Runo leśne utworzone jest przez różne gatunki traw i turzyc z niewielkim udziałem paproci i innych roślin jak jastrzębiec leśny, liczydło górskie, paprotka zwyczajna, podbiałek alpejski i przenęt purpurowy. Do gatunków charakterystycznych należy jodła pospolita, stosunkowo rzadki gatunek drzewa, niemal wymarły na naturalnych stanowiskach w Sudetach. Dodatkowo wiele drzew jest gęsto porośniętych przez porosty co świadczy o niskim poziomie zanieczyszczenia powietrza i wody. Wśród cenniejszych gatunków odnotowano porosty z rodzajów pawężnica (Peltigera), kruszownica (Umbilicaria) i pustułka (Hypogymnia). Teren stoliwa pozbawiony jest rzadkich lub chronionych gatunków roślin, dla których zwyczajnie brakuje tutaj odpowiednich siedlisk. Najbliższe stanowiska należą do kukułki Fuchsa i ciemiężycy zielonej, które rosną w traworoślach wzdłuż dróg na Lisiej Przełęczy.

Fauna: Obszar nie należy do terenów wybitnie bogatych faunistycznie. Jednak inwentaryzacje przyrodnicze wykazały występowanie kilku rzadkich i chronionych gatunków ptaków, w tym dzięcioł czarny, sóweczka, włochatka oraz puchacz.

Inne: Teren posiada umiarkowanie dobre zagospodarowanie turystyczne w postaci jednego szlaku:

niebieski szlak Szklarska Poręba-Pasterka, biegnący wzdłuż progu, w tym odnoga prowadząca do Skalnej Czaszki. Na jego trasie zamontowano kilka tablic edukacyjnych opisujących geologię tego miejsca.

Teren Narożnika znany jest przede wszystkim z morderstwa dwojga studentów Akademii Rolniczej (obecnie Uniwersytet Przyrodniczy) dokonanego 17.VIII.1997 r. Sprawców tego nieludzkiego wydarzenia nie ujęto po dzień dzisiejszy. W międzyczasie z morderstwem wiązano wiele wątków, w tym wyjątkowo sensacyjnych jakoby miało dojść do rytualnego mordu dokonanego w trakcie neonazistowskiej inicjacji. Bliskość Kopy Śmierci i Skalnej Czaszki tylko napędzały nazistowskie teorie. My nie będzie wgłębiać i rozpisywać się o wydarzeniu albowiem jest to strona poświęcona przyrodzie. W intrenecie można znaleźć dziesiątki, jeśli nie setki, teorii i dokładnych opisów tamtych wydarzeń. Obecnie na szczycie widnieje tablica ku pamięci zamordowanych wraz z krzyżem.

Zagrożenia: Niewielkie. Jest to teren parku narodowego, gdzie prowadzona jest ochrona czynna w ramach renaturalizacji ekosystemów. Głównym zagrożeniem jest wzmożony ruch turystyczny, szczególnie po udostępnieniu Skalnej Czaszki. Presja turystyczna może prowadzić do zaśmiecania terenu wokół szlaku, a hałas i szum odstraszać dzikie zwierzęta, w tym gatunki bardzo wrażliwe na obecność człowieka jak puchacz.

Wrażenia Osobiste: Pozytywne. Teren Narożnika nie stanowi raczej miejsca dla miłośników przyrody ożywionej, brakuje tutaj gatunków rzadkich lub mówiąc nawet ironicznie, brakuje tu generalnie gatunków. Siedliska jakie wykształciły się na suchych, skalistych glebach to naturalnie ubogie ekosystemy, gdzie dominują pospolite rośliny jak wrzosy, borówki i turzyce. Jednak niska bioróżnorodność rekompensowana jest przez wysokie walory geologiczne i krajobrazowe. Narożnik ze Skalną Czaszką to typowe punkty na geoturystycznej mapie. Szlak prowadzi przez bardzo widowiskowe skalne progi, gdzie można podziwiać panoramę na Sawannę Łężycką oraz częściowo na Góry i Pogórze Orlickie. Panorama towarzyszy nam niemal przez całą trasę aż do Skał Puchacza. Miejsce to jest szczególnie atrakcyjne w sierpniu i wrześniu, kiedy to liczne kobierce wrzosów nabierają różowych barw a towarzyszące im borówki obfitują w piękne jagody. Nieliczne brzozy i buki przybierają jesiennych barw kontrastując z wiecznie zielonymi świerkami, u podstawy których wyrastają borowiki i podgrzybki. W pozostałych miesiącach obszar jest monotonny kolorystycznie. Jedyne co można utrudnić czerpanie przyjemności z wycieczki to wzmożony ruch turystyczny, który wyjątkowo wzrósł odkąd udostępniono Skalną Czaszkę, szczególnie problem ten dotyczy weekendów i wakacji.

Informacje praktyczne:

dobry dojazd, Narożnik położony jest przy Szosie Stu Zakrętów, gdzie zlokalizowanych jest kilka parkingów. Może tu jednak występować problem ze znalezieniem miejsca parkingowego, szczególnie w okresie wakacyjnym i weekendowym
obecnie przez wierzchowinę Narożnika przebiega jeden szlak, od którego rozchodzą się kolejne szlaki w stronę Fortu Karola, Białych Skał i Batorowa
teren stosunkowo łatwy do poruszania się, jedynie podejście na górę może wymagać większego wysiłku, jednak gdy już się wejdzie na wierzchowinę jest „z górki” albowiem teren jest niemal całkowicie płaski. Dojście do Skalnej Czaszki także nie nastręcza problemów albowiem poprowadzono po stoku wygodne schody
w bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się oba najważniejsze atrakcje parku (Błędne Skały, Szczeliniec Wielki) a także wszystkie inne obiekty jak Łężyckie Skałki, Skalniak, Dolina Dańczówki, Sawanna Pasterska, Białe Skały, Skalne Grzyby i leżący poza parkiem Świni Grzbiet
najlepszy termin przyrodniczy do zwiedzania: sierpień-wrzesień, kiedy to tamtejsza roślinność prezentuje się najatrakcyjniej (kwitnące wrzosy, owocujące borówki i jarzębiny)