Tojad sudecki
10 stycznia 2018Tojad sudecki (Aconitum plicatum)
Rzadki gatunek będący endemitem Masywu Czeskiego, który charakteryzuje się wysokimi kwiatostanami o niebiesko-fioletowych kwiatach. Jego kwiaty łatwo rzucają się w oczy nie tylko ze względu na wysokość ale także ze względu na jaskrawą barwę, dobrze wyróżniającą tojady pośród górskich traworośli lub źródliskowych ziołorośli.
Jaskrowate (Ranunculaceae)
Okres kwitnienia: VII-IX
Gatunek będący endemitem środkowoeuropejskich gór hercyńskich (Masywu Czeskiego), którego areał obejmuje górskie i podgórskie tereny w Europie Środkowej. Notowany m.in. w południowo-zachodniej Polsce (Sudety), Czechach (Szumawa, Góry Izerskie, Góry Orlickie, Karkonosze, Jesioniki, Góry Zdziarskie) i w południowych Niemczech (Alpy Bawarskie, Las Bawarski, Góry Fichtel, Rudawy w Saksonii).
W Polsce gatunek stwierdzony tylko w wyższych partiach Sudetów, gdzie występuje na pojedynczych stanowiskach w Sudetach Zachodnich (Karkonosze i Góry Izerskie), Sudetach Środkowych (Góry Orlickie, Góry Bystrzyckie) a także w Sudetach Wschodnich na Masywie Śnieżnika (Dolina Kleśnicy, Polana pod Śnieżnikiem). Wiele stanowisk chronionych jest na obszarze Karkonoskiego Parku Narodowego (m.in. młaki wokół kotłów polodowcowych) a także w rezerwacie Jaskinia Niedźwiedzia i Śnieżnik Kłodzki. Poza tym niektóre populacje znajdują się na obszarach Natura 2000.
Jest to wysoka bylina osiągająca do 150 cm, u której w Polsce wyróżniono dwa podgatunki i jedną odmianę:
- tojad sudecki typowy (Aconitum plicatum ssp. plicatum var. plicatum), posiada nieogruczolone i owłosione szypułki kwiatów a także miodniki z główkowatą ostrogą i owłosione pręciki. Występuje głównie w Karkonoszach i Górach Izerskich.
- tojad sudecki Kluzjusza (Aconitum plicatum ssp. plicatum var. clusianum), odmiana tojadu sudeckiego typowego, która posiada nieogruczolone i nagie szypułki kwiatów.
- tojad sudecki gruczołowy (Aconitum plicatum ssp. sudeticum), u którego szypułki dolnych kwiatów odchodzą prostopadle i są z domieszką włosków gruczołowych, słupki nagie lub owłosione. Endemit Sudetów Wschodnich, w Polsce notowany wyłącznie na Masywie Śnieżnika.
Gatunek występuje głównie na terenach otwartych lub w widnych zaroślach terenów górskich, w miejscach występowania wilgotnych i kwaśnych gleb, często o charakterze torfowym z warstwą próchnicy. Preferuje miejsca o wysokiej runi łąkowej, głównie wysokogórskie traworośla, nadrzeczne lub źródliskowe ziołorośla górskie, zakrzewienia kosodrzewiny, młaki niskoturzycowe a także śródleśne polany i obrzeża dróg. Jest to gatunek charakterystyczny dla ziołorośli ze związku Adenostylion.
Roślina objęta jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową, która została w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin umieszczona w kategorii VU (narażony). Do głównych zagrożeń należą zmiany stosunków wodnych oraz zarastanie ziołorośli przez gatunki drzewiaste. Wiele stanowisk tojadu jest chronione w ramach parku narodowego i dwóch rezerwatów przyrody. Badania morfologiczne i genetyczne sugerują iż tojad sudecki jest reliktem glacjalnym, który powstał w wyniku hybrydyzacji dwóch innych gatunków. Proces ten zaszedł w czasie trwania któregoś z pleniglacjałów (maksymalnych zlodowaceń), kiedy to dwa wysokogórskie gatunki występowały na tym samym terenie na przedpolu gór w rejonie Bramy Morawskiej oddzielającej Karpaty i Sudety.