Paprotka zwyczajna

Paprotka zwyczajna

26 maja 2020 Wyłączono przez admin

Paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare)


Paprotkowate (Polypodiaceae )

Dojrzewanie zarodników: VIII-IX

Jest to gatunek szeroko rozpowszechniony na półkuli północnej, obejmując swoim areałem większą część Europy (za wyjątkiem terenów północno-wschodnich i południowo-wschodnich), wschodnią i północną część Ameryki Północnej, Północą Afrykę (Maroko, Algieria, Tunezja, Wyspy Kanaryjskie) oraz wyspowo w Azji (Ural, Kaukaz, Kirgistan, Wyspy Japońskie, Sachalin, Daleki Wschód, Ałtaj).

W Polsce gatunek występuje w rozproszeniu na niemal całym terytorium, z czego największe zagęszczenie stanowisk przypada w rejonach południowych (Karpaty, Kotlina Sandomierska, Wyżyna Śląska, Wyżyna Małopolska, Wyżyna Lubelska, Sudety) oraz północno-zachodnich (Pomorze, Wielkopolska, Kujawy). Gatunek jest znacznie rzadszy w Polsce Centralnej oraz północno-wschodniej (Podlasie, Mazury, Suwalszczyzna). Występuje w niemal wszystkich parkach narodowych oraz bardzo wielu leśnych rezerwatach przyrody.

Na Dolnym Śląsku jest to gatunek częsty, spotykany przede wszystkim w Sudetach, gdzie stanowiska rozlokowane są we wszystkich pasmach górskich, od Gór i Pogórza Izerskiego na zachodzie po Masyw Śnieżnika i Góry Bialskie na wschodzie. Poza tym występuje także w Borach Dolnośląskich oraz rzadziej na nizinie, gdzie najwięcej stanowisk notuje się w obrębie Wału Trzebnickiego, Niziny Oleśnickiej oraz w Dolinie Jezierzycy i Dolinie Baryczy. Gatunek chroniony w obu dolnośląskich parkach narodowych oraz w bardzo wielu górskich i leśnych rezerwatach przyrody. Część stanowisk chroniona jest także w obrębie pomników przyrody jak Czerwone Skałki, Krucze Skały, Małe Organy Myśliborskie, Porwaki czy Skała Porfirowa.


Gatunek posiada bardzo szerokie spektrum siedliskowe. Występuje przeważnie na terenach półcienistych i cienistych, jednak rośnie także w miejscach o bezpośredniej wystawie na słońce. Przeważnie zasiedla różnego rodzaju siedliska skalne, m.in. szczeliny, półki skalne, zagłębienia w których gromadzi się nawet niewielka warstwa próchnicy lub o grubej warstwie mszystej utrzymującej wilgoć. Może rosnąć także bezpośrednio na ziemi, na podłożu umiarkowanie wilgotnym lub suchym, piaszczystym o odczynie obojętnym lub kwaśnym, rzadziej zasadowym, często w miejscach o dużym nagromadzeniu się rumoszu skalnego (głazowiska, gołoborza). Notowany m.in. w borach sosnowych i świerkowych, zboczowych lasach klonowo-lipowych, kwaśnych buczynach i dąbrowach a także na bardzo wielu zbiorowiskach roślinności naskalnej, w tym zbiorowiska antropogeniczne na murach i ruinach oraz zbiorowiska występujące na ścianach skalnych i urwiskach krzemianowych. Jest to gatunek charakterystyczny dla siedliska naskalnego z klasy Asplenietea rupestria.

W latach 2001-2014 roślina objęta była ścisłą ochroną gatunkową. Obecnie niechroniona ze względu na dużą liczbę stanowisk oraz ogólną powszechność. Do głównych zagrożeń należą zmiany siedliskowe m.in. wycinki lasów i powstające w efekcie luki drzewne, na które wkraczają gatunki porębowe wypierające pierwotną roślinność. Do tego dochodzi także odsłonięcie leśnych skał, które są wystawione na promienie słoneczne i tym samym znacznie szybciej wysychają oraz słabiej gromadzą wodę. Przyczynia się to do zamierania roślinności naskalnej przyzwyczajonej do chłodu i wilgoci. Ze względu na występowanie w niemal wszystkich parkach narodowych oraz w bardzo wielu rezerwatach, pula genowa paprotki jest dobrze zabezpieczona.

Paprotka zwyczajna jest złożonym gatunkiem, gdzie wyróżnia się liczne mniejsze taksony. Do głównych cech rozróżniających należy ploidalnością, jednakże dość niepewnie rozróżnia się je po cechach mikroskopowych. W Polsce stwierdzono dotychczas trzy gatunki:

  • Paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare s.str), omawiany tu gatunek, który jest diploidalny 2n-148.
  • Paprotka przejściowa (Polypodium interjectum), występuje jedynie na Pogórzu Kaczawskim. Ze względu na ograniczony zasięg została umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii EN (zagrożony). Jest to gatunek triploidalny 2n=222. Charakteryzuje się m.in. znacznie większymi liśćmi oraz różnicą w budowie zarodni.
  • Polypodium ×mantoniae, jest to krzyżówka paprotki zwyczajnej i przejściowej. Pentaploid o 2n=185. Notowana głównie na Pogórzu i Przedgórzu Sudeckim (Wzgórza Strzegomskie, Wzgórza Oleszańskie, Pogórze Kaczawskie) oraz na wyspie Wolin. Pełna wiedza o rozmieszczeniu w Polsce wymaga dalszych badań.