Kukułka bzowa

KUKUŁKA  BZOWA (Dactylorhiza sambucina)

Jest to najwcześniej zakwitający dolnośląski storczyk, który we wczesności zakwitania ustępuje jedynie niewystępującemu w województwie storczykowi blademu. Od innych kukułek wyróżnia ją żółta nasada warżki oraz brak plamek na liściach. Dodatkowo niemal każda populacja składa się z dwubarwnych osobników, tzw. Adama i Ewy. 

Storczykowate (Orchidaceae)

Okres kwitnienia: IV-V

Występowanie: Gatunek europejski, notowany głównie w górach i na terenach wyżynnych Europy Zachodniej, Środkowej i Południowej, m.in. Pireneje, Masyw Centralny, Alpy, Apeniny, Masyw Czeski, zachodnie Karpaty, Góry Dynarskie i Sudety. Poza tym na rozproszonych stanowiskach także w południowych i środkowych Niemczech, na pozostałej części płw. Iberyjskiego, we Francji, wschodniej części Bałkanów (Rumunia, Bułgaria), na Ukrainie oraz w południowej Skandynawii (Dania, południowa Norwegia i Szwecja, Gotlandia, Wyspy Alandzkie). Pojedyncze stanowiska notowane są także w Azji Mniejszej, w Grecji, na Kaukazie oraz na wybrzeżu Morza Kaspijskiego.

W Polsce areał obejmuje wyłącznie południową część, głównie Dolny Śląsk oraz pasmo Karpat, gdzie odnotowano ją m.in. w Tatrach, Gorcach, Pieninach, na Pogórzy Cieszyńskim, Beskidzie Śląskim i Żywieckim, w Bieszczadach oraz pojedyncze stanowiska w Beskidzie Wyspowym, Sądeckim i Niskim. Stanowiska na Wyżynie Miechowskiej, Śląskiej i Małopolskiej prawdopodobnie wyginęły. Część populacji objęta jest ochroną w parkach narodowych: Tatrzańskim, Pienińskim, Bieszczadzkim i Gorczańskim, oraz w parkach krajobrazowych: Śnieżnickim, Chełmy i Rudawskim.

Na Dolnym Śląsku obecnie potwierdzona wyłącznie w Sudetach, na nizinie prawdopodobnie wyginęła. W górach stwierdzona w kilkunastu pasmach, zarówno w Sudetach Zachodnich, Środkowych, Wschodnich jak i na Pogórzu i Przedgórzu Sudeckim. Najliczniejsza populacja była odnotowana w latach 90 XX wieku w okolicy miejscowości Chwalisław koło Złotego Stoku. Liczyła ona wtedy nieco ponad setkę kwitnących okazów. Poza tym niewielkie i rozproszone populacje odnotowano w paśmie Krowiarek, na Pogórzu Kaczawskim (Storczykowe Wzgórze koło Nowej Wsi Małej, Bazaltowa Góra koło Paszowic, Czartowska Skała koło Muchowa), Pogórzu Bolkowskim, Pogórzu Orlickim, w Górach Kamiennych, Rudawach Janowickich, na Masywie Śnieżnika i we wschodnich Karkonoszach (Lasocki Grzbiet, poza obszarem parku narodowego). Na chwilę obecną żadne stanowisko nie występuje na terenie rezerwatu przyrody.

Środowisko: Występuje głównie w reglu dolnym i górnym, na  stanowiskach słonecznych lub jasnych. Preferuje głownie słoneczne łąki o luźnej i niskiej runi, kwieciste murawy bliźniczkowe oraz widne lasy dębowe, bukowe lub grądowe o umiarkowanie suchej, kwaśnej i żyznej glebie brunatnej z bogatą warstwą próchnicy. Najczęściej na  południowej lub wschodniej stronie wzgórza. Poza tym, można ją spotkać na ekosystemach pośrednich pomiędzy lasem a łąką, głównie świetliste zarośla o niezbyt bujnej i ekspansywnej roślinności.

Opis ogólny: Gatunek podlegający ochronie ścisłej, który jest skrajnie zagrożony wyginięciem. Z około 170 stanowisk odnotowanych w XX wieku, do 2008 roku zachowało się jedynie 40-45 potwierdzonych obszarów. Głównymi zagrożeniami dla kukułki bzowej jest niszczenie jej naturalnych siedlisk z powodu zaprzestania koszenia łąk. Takie działania powodują rozrastanie się gatunków ekspansywnych, które zagłuszają kukułkę (np. nawłoć kanadyjska, barszcz kaukaski). Storczyk nie jest w stanie poradzić sobie z agresywniejszymi roślinami. Poza tym, kwitnące okazy mogą być zrywane lub wykopywane przez turystów i kolekcjonerów.