Kruszczyk szerokolistny

KRUSZCZYK  SZEROKOLISTNY  (Epipactis helleborine)

Storczykowate (Orchidaceae)

Okres kwitnienia: VI-IX

Wygląd:

Występowanie: Gatunek euroazjatycki rozpowszechniony głównie w Europie o syberyjskiej części Azji. Zwarty zasięg obejmuje niemal całą Europę Zachodnią, Południową i Środkową a także Wyspy Brytyjskie, południową Skandynawię, Kaukaz oraz północno-zachodnią część Europy Wschodniej (kraje nadbałtyckie, Białoruś, zachodnia część europejskiej Rosji). Pojedyncze stanowiska rozlokowane są także w pozostałej części Skandynawii, Szkocji, Azji Mniejszej oraz Azji Środkowej, południowej Syberii (Buriacja, Ałtaj, Mongolia), Tybecie i na Dalekim Wschodzie (Wyspy Japońskie, Sachalin, Mandżuria). Gatunek został zawleczony do Ameryki Północnej, gdzie rozprzestrzenił się w obszarze Nowej Anglii i Krainie Wielkich Jezior.

Gatunek powszechnie występujący w całej Polsce, gdzie rzadziej notowany jest jedynie na Podlasiu, Kaszubach i Przedgórzu Sudeckim. W Tatrach rośnie w reglu dolnym, rzadziej w reglu górnym, głównie w dolinach rzecznych, otulinie parku oraz na okrajkach. W Tatrach, Pieninach i na Dolnym Śląsku może być mylony z niedawno wyodrębnionym nowym gatunkiem kruszczykiem ostropłatkowym (Epipactis leptochila), stąd też część stanowisk musi zostać ponownie zweryfikowana. Poza tym rozpowszechniony w we wszystkich pasmach Karpat i Podkarpacia. W Beskidzie Makowieckim i Górach Stołowych może być mylony z kruszczykiem Greutera (Epipactis greuteri), gatunkiem odkrytym na terenie kraju dopiero w 2012 roku.

Na Dolnym Śląsku bardzo liczny, szczególnie w Dolinie Odry. Liczne stanowiska notuje się na odcinku pomiędzy Wrocławiem a Oławą (tzw. Grądy w Dolinie Odry) oraz między Głogowem i Ścinawą. W Sudetach rośnie w większości pasm górskich, znacznie rzadszy na pogórzu. Ze względu na niedawne wyodrębnienie szeregu nowych dla kraju gatunków kruszczyków, w niektórych rejonach część stanowisk potencjalnie będzie można przypisać do innych gatunków, głównie w obrębie Gór Stołowych, Gór Orlickich i Gór Kaczawskich.

Chroniony we wszystkich parkach narodowych a także w wielu leśnych rezerwatach przyrody i parkach krajobrazowych.

Środowisko: Preferuje stanowiska półcieniste do cienistych, umiarkowanie wilgotne do mokrych, takie jak buczyny, grądy, lasy mieszane, lasy liściaste, świetliste zarośla, nasadzenia sosnowe, łąki, mokradła, nadmorskie wydmy. Spotykany także na terenach silnie przekształconych antropogenicznie, takich jak wały przeciwpowodziowe, rowy melioracyjne, ogródki działkowe, odkrywkowe kopalnie marmuru czy składy rumoszu skalnego. Ma bardzo szeroką skalę ekologiczną, stąd też jego powszechność. Można go spotkać głównie na glebach brunatnych, madach i rędzinach o pH lekko kwaśnym do obojętnego.

Opis ogólny: Gatunek objęty ochroną częściową (dawniej ścisłą), głównym zagrożeniem jest niszczenie siedlisk oraz wykopywanie kwitnących okazów. Wraz z kukułką szerokolistną i plamistą, należy do najpospolitszych krajowych storczyków, których egzystencja nie jest bezpośrednio zagrożona. Mimo, że jest rośliną okazałą jeśli chodzi o rozmiary, nie należy do często zrywanych lub wykopywanych storczyków ze względu na niezbyt barwne kwiaty, które są zielonkawe a nie czerwone, żółte lub w inny rzucających się w oczy kolorach.

W Polsce wyróżnia się dwa podgatunki, ssp. helleborine, którego kwiaty charakteryzują się lekko różowym zabarwieniem a guzki są duże i wyraźne, oraz spp. viridis, o kwiatach zielonożółtych, którego guzki są małe lub nie ma ich w ogóle. Poza krajem spotyka się cały szereg podgatunków i form, część z nich została uznana za osobne gatunki (m.in. kruszczyk Muellera, kruszczyk ostry, kruszczyk Greutera).

Gatunek bardzo zmienny. Tworzy mieszańce między innmi Epipactis x schmalhausenii (z kruszczykiem rdzawoczerwonym), Epipactis x reinekei (z kruszczykiem Muellera) i Epipactis x schulzei ( z kruszczykiem sinym). Rozpoznawanie podgatunków, mieszańców a nawet niektórych gatunków kruszczyków jest trudne i wymaga długoletniego doświadczenia i odpowiedniej wiedzy.

W 2012 roku odkyto nowego mieszańca na terenie Polski. Jest to Epipactis x breinerorum (hybryda E. heleborine i E. greuteri). Odkrycia dokonał Marek Mazur. Oznaczenia roślin dokonał Petr Batoušek, odkrywca tej hybrydy w Czechach. Obydwa stanowiska położone są w Beskidzie Makowskim na północnych stokach, w źródliskowej części potoków, na wysokości około 500-620 m.n.p.m. Optimum kwitnienia przypada na ostatni tydzień lipca. Łącznie na terenie odnaleziono około 300 ramet. Kruszczyk ten jest taksonem zimno i wilgociolubnym. W jego siedlisku panuje specyficzny mikroklimat, wilgoć i przyjemny chłód. Poza tym specyficznym siedliskiem nie występuje.