Storczyk trójzębny

Storczyk trójzębny (Neotinea tridentata, Orchis tridentata)

Storczykowate (Orchidaceae)

Okres kwitnienia: VI-VII

Gatunek europejsko-azjatycki, którego zwarty areał występowania obejmuje środkowe i wschodnie obszary śródziemnomorskiej części Europy (południowo-wschodnia Francja, Włochy, płw. Bałkański, greckie wyspy), tereny Kotliny Panońskiej, południowe Karpaty, wybrzeża Azji Mniejszej, Kaukaz oraz tereny Lewantu (Liban, Izrael, zachodnia Syria, Jordania). Rozproszone stanowiska występują w Europie Środkowej (południowe Czechy, środkowe Niemcy, Pomorze Zachodnie w Polsce) oraz w innych regionach Europy (Sardynia, Korsyka, płw. Krymski).

W Polsce jest to gatunek skrajnie rzadki. Pierwotnie notowany na kilkudziesięciu stanowiskach rozproszonych na Śląsku, Pomorzu, w Wielkopolsce i pasie wyżyn środkowopolskich. Pod koniec XX wieku uznany był za wymarły na terenie całego kraju. Dopiero w 2012 r. odkryto dwie populacje w powiecie gryfickim na Pomorzu Zachodnim. Na Dolnym Śląsku notowany za administracji niemieckiej w kilku regionach, m.in. dolina Odry w okolicach Wrocławia i Oławy oraz w Karkonoszach. Obecnie na wszystkich dolnośląskich stanowiskach uznany za wymarły.

Gatunek terenów otwartych, preferujących silnie nasłonecznione siedliska nieleśne na glebach ubogich (oligotroficzne) lub średnio żyznych (mezotroficzne), gleby gliniaste z warstwą próchnicy, często z dużą ilością rumoszu skalnego, wilgotne ale nie mokre, o odczynie od lekko kwaśnym do zasadowego. Występuje na niskich murawach i pastwiskach takich jak górskie łąki użytkowane ekstensywnie, murawy bliźniczkowe (psiary) a także wrzosowiska i obrzeża lasów. W Europie Środkowej jest gatunkiem typowym dla oceanicznych muraw kserotermicznych z zespołu Mesobromion oraz murawy piaskowe z rzędu Festuco-Sedetalia. Na południu Europy jest składnikiem makii, widnych lasów sosnowych i muraw kserotermicznych. W Polsce gatunek notowany na suchej murawie kserotermicznej częściowo porośniętej laskiem sosnowym.

Jest to jeden z najrzadszych rodzimych storczyków, który jeszcze do niedawna był uznawany za wymarły na terenie kraju (Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006): Ex (wymarły); Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (2001): EX (wymarły). W nowszych wydaniach obu list został przeniesiony do kategorii CR (krytycznie zagrożony). Obecnie do głównych zagrożeń dla tego gatunku należy przede wszystkim niewielka populacja oderwana od zwartego zasięgu. Powoduje to, że każda, nawet najmniejsza zmiana w środowisku może znacząco uszczuplić liczbę osobników. Dotyczy to m.in. pożaru murawy, intensywnego przerycia podłoża przez dziki lub wykopywania osobników przez kolekcjonerów roślin. Stanowiska nie są objęte żadną formą ochrony.