Zabór

Zabór

3 maja 2018 Wyłączono przez admin

Niewielki i wybitnie cenny fragment Pradoliny Wrocławskiej o wyglądzie pierwotnych mokradeł z bogatą populacją chronionych płazów i ptactwa wodnego. Licznie występujące tu martwe drzewa nadają temu miejscu wyjątkowy charakter, co ma swoje odzwierciedlenie w powołaniu na tym obszarze rezerwatu przyrody z ciekawą i rzadką florą jak wilczomlecz błotny, okrężnica bagienna, kruszczyk szerokolistny i psianka słodkogórz. 



Typ ochrony: leśny

Data utworzenia: 1959

Powierzchnia: 35.23 ha

Powiat: Średzki

Gmina: Miękinia

Nadleśnictwo: Miękinia


Położenie i budowa: Rezerwat położony jest na Nizinie Śląskiej, w jej zachodniej części określanej jako Pradolina Wrocławska. Teren zajmuje obszary bagienne pomiędzy kanałami melioracyjnymi na południowy-zachód od miejscowości Zabór Wielki, w nadleśnictwie Miękinia, na oddziałach leśnych: 162cdef, 163cdef, 169bcdf i 170a. Sam rezerwat nie posiada dobrze widocznych granice. Częściowo są one oznaczone na granicznych drzewach w postaci namalowanych znaków.

Pierwotnie ochroną objęto teren o powierzchni 33,91 ha, następnie w 2011 r. dokonano powiększenia do obecnych 35,23 ha. Całość znajduje się w obrębie tzw. Miękińskich Bagien, które zostały włączone do obszaru Natura 2000 Łęgi Odrzańskie. Rezerwat obejmuje wybitnie płaski teren rozciągający się wzdłuż dopływów Czarnej Strugi, gdzie występują gleby bagienne powstałe na wskutek stałej wilgotności gruntu. Jest to obszar poprzecinany siecią kanałów, w większości silnie zarośniętych o stosunkowo znikomej przepustowości, co powoduje zatrzymanie i podniesienie poziomu wody na całym terenie.

Roślinność: Stosunkowo zróżnicowana, gdzie inwentaryzacje przyrodnicze wykazały 139 gatunków roślin należących do 49 rodzin. Rezerwat obejmuje głównie siedliska wodno-błotne oraz bagienne, z czego największe powierzchniowo jest zbiorowisko olsu porzeczkowego (Ribeso nigri-Alnetum) porastające większą część rezerwatu oraz jego najbliższe otoczenie. Drzewostan charakteryzuje się rzadkim rozmieszczeniem drzew, wśród których dominuje olsza czarna. Poza nią spotykane są pojedyncze okazy jesionu wyniosłego, lipy drobnolistnej, brzozy omszonej, dębu szypułkowego i wierzby kruchej. Las cechuje bardzo dobre zachowanie warunków wodnych, będące najbardziej podmokłą formą lasu na terenach Europy Środkowej. Jest to szczególnie rzadkie i cenne siedlisko na obszarze Dolnego Śląska, którego cechuje silne przekształcenie przez działalność ludzką. Warstwa podszytu i runa charakteryzuje się dużą bujnością roślin. Do ciekawszych gatunków zaliczyć można porzeczkę czarną, kosaćca żółtego, turzycę błotną, turzycę długokłosą i wilczomlecza błotnego, objętego ścisłą ochroną gatunkową. Poza tym licznie występują tutaj pospolite gatunki zaroślowe jak pokrzywa zwyczajna, trzcina pospolita, psianka słodkogórz, zachylnik błotny i kielisznik zaroślowy oraz pospolite gatunki krzewów: głóg dwuszyjkowy, kruszyna, kalina koralowa, czeremcha zwyczajna. Ols w obszarze rezerwatu charakteryzuje się wysokim stopniem naturalności oraz wysoką bioróżnorodnością stanowiąc ważną ostoję dla zachowania naturalnych lasów olsowych w dolinie Odry.

Dobrze rozwinięte olsy występują w północnej i zachodniej części rezerwatu, gdzie zachowane są najbardziej zabagnione fragmenty, często z całorocznymi zastoinami wody i gęstą roślinnością w warstwie runa oraz podszytu, która charakteryzuje się strukturą kępkowo-dolinkową. Oznacza to, że pomiędzy zalanymi fragmentami lasu występują liczne niewielkie „wyspy” roślinności. Zjawisko to powstaje dzięki specyficznemu wzrostowi drzew olchowych tworzącym pędy odroślowe i korzenie przybyszowe. Część z nich rośnie ukośnie wynosząc drzewa w górę i nadając im formę określaną jako szczudlastą. Dzięki temu pod pniem powstaje swego rodzaju komora, która zarasta roślinnością, podczas gdy korzenie są pokryte cienką warstwą rozkładającej się materii organicznej stwarzając dogodne warunki do występowania gatunków acidofilnych.

Miejscami olsy przechodzą w łozowiska z wierzbą szarą (Salicetum pentandro-cinereae), które są jednym z początkowych stadiów rozwojowych jakie występują na terenie zamarłych olsów. Są to zarośla krzewów i niewysokich drzew porastających nadrzeczne szuwary. Siedlisko charakteryzuje dobrze rozwinięta warstwa podszytu, na którą składają się liczne okazy wierzby uszatej, wierzby pięciopręcikowej, kruszyny pospolitej oraz wierzby szarej, porzeczki czarnej oraz młodych okazów olszy czarnej i brzozy omszonej. Łozowiska są miejscem bardzo nieprzyjaznym do zwiedzania. Oprócz podmokłej gleby, tutejsze krzewy i drzewa osiągają duże zwarcie tworząc gęste i mocno poplątane zarośla. Dodatkowo w warstwie runa licznie występują turzyce, trawy i inna roślinność zielna przenikająca głównie z sąsiednich siedlisk wodno-błotnych, m.in. kosaciec żółty, trzcina pospolita, knieć błotna i wilczomlecz błotny.

Na brzegach kanałów i w pozostałościach po dawnych rowach rozwijają się liczne siedliska szuwarowe z klasy Phragmitetea, stanowiące trawiaste szuwary, wielkoturzycowe szuwary a także siedliska z udziałem okazałych bylin dwuliściennych, które występują w strefach przybrzeżnych i nadbrzeżnych, głównie na mulistym podłożu. Wśród tej klasy w rezerwacie wyróżnia się kilka zespołów:

  • szuwar mannowy (Glycerietum maximae). Jest to syntakson porastający płytkie i okresowo wysychające wody stojące na podłożu mulistym lub torfowym, gdzie dominuje tytularny gatunek, manna mielec. Wśród innych roślin spotkać można skrzyp bagienny, szczaw lancetowaty, przytulię bagienną, żabieńca babkę wodną oraz rzęsę drobną.
  • szuwar tatarakowy (Acoretum calami). Siedlisko tworzą wysokie rośliny zielne o wysokości do 1-1,2 m zarastając płytkie strefy przybrzeżne zbiorników eutroficznych i innych wód stojących na podłożu mineralnym. W szuwarze dominuje tytularny tatarak zwyczajny, któremu towarzyszą inne pospolite gatunki nadbrzeżne jak knieć błotna, pałka szerokolistna, jaskier jadowity oraz liczne sity i turzyce.
  • szuwar kropidła wodnego i rzepichy ziemnowodnej (Oenantho-Rorippetum), jest to niski szuwar osiągający do 1 m wysokości, który zasiedla stosunkowo płytkie fragmenty przybrzeżne o szybko nagrzewającej się wodzie w eutroficznych zbiornikach. Siedlisko jest słabe konkurencyjnie w stosunku do innych siedlisk szuwarowych i przez to ma charakter efemeryczny (krótkotrwały). Może pojawiać się i zanikać w ciągu jednego sezonu.
  • szuwar kosaćcowy (Iridetum pseudacori), zespół tworzący niewielkie płaty w strefach przejściowych pomiędzy płytką wodą i strefą brzegową, porastając ciepłe i eutroficzne wody. W siedlisku dominuje kosaciec żółty, któremu towarzyszą inne gatunki charakterystyczne dla zbiorowisk szuwarowych jak manna mielec, szczaw lancetowaty, krwawnica pospolita i tojeść pospolita.

Liczną grup stanowią zbiorowiska słodkowodnych makrofitów w mezotroficznych i eutroficznych zbiornikach wód śródlądowych z klasy Potametea. Stanowią one jeden z najbogatszych gatunkowo ekosystemów, tworząc gęste kobierce roślinności w wielu podmokłych miejscach rezerwatu. Występuje tu kilkanaście związków i zespołów tworzących bogate mozaiki, gdzie z powodu nakładania się gatunków, w większości przypadków ciężko wyodrębnić dokładne granice pomiędzy siedliskami. W podtopionych olsach oraz fragmentarycznie wzdłuż brzegów wykształciły się siedliska ze związku Hottonion. Jest to stosunkowo pospolite zbiorowisko obejmujące rośliny zakorzeniające się na dnie płytkich zbiorników wodnych, gdzie dominuje okrężnica bagienna w towarzystwie rzęśli, rzęsy oraz innych drobnych roślin zielnych przenikających z sąsiednich siedlisk jak niezapominajka błotna, żabieniec babka wodna moczarka kanadyjska i liczne rdestnice. Siedlisko występuje głównie w formie mozaiki w towarzystwie łozowisk wierzbowych i olsów, gdzie zajmuje najbardziej doświetlone fragmenty płytkich wód stojących. Do wybitnie charakterystycznych elementów należą intensywnie rozwijające się wiosną niewielkie ale dobrze widoczne kwiatostany okrężnicy z białymi lub jasnoróżowymi kwiatami.

Fauna: Zróżnicowana, obejmująca głównie gatunki związane ze środowiskiem bagiennym i wodnym. Licznie występują tutaj płazy, gdzie stwierdzono m.in. żaby zielone, żabę moczarową, rzekotkę drzewną, ropuchę szarą, traszkę zwyczajną oraz osobliwość na skalę Polski – żabę dalmatyńską (ż. zwinkę), która miała tutaj jedyne znane stanowisko w zachodniej części kraju. Niestety gatunek prawdopodobnie wyginął w regionie z powodu powodzi z 1997 roku, która zalała większość nadodrzańskich lasów. Obecnie w literaturze można znaleźć wiele sprzecznych ze sobą lub nieaktualnych informacji. Status żaby dalmatyńskiej na terenie rezerwatu jak i generalnie w dolinie Odry jest niejasny.

Oprócz płazów liczna jest tutaj także awifauna, wśród której najciekawsze gatunki to m.in. bielik, bocian czarny, muchołówka białoszyja, samotnik, kowalik, dzięcioł czarny oraz dzięcioł średni.

Grzyby: Mykoflora rezerwatu nie została nigdy dobrze zinwentaryzowana, jednak teren obfitujący w wodę oraz liczne butwiejące kłody i pnie drzew liściastych dają odpowiednie warunki wegetacji dla licznej grupy grzybów i śluzowców. Stwierdzono tutaj występowanie m.in. samotka zmiennego, czarki szkarłatnej oraz różnego rodzaju hub. Do najbardziej ciekawych grzybów w obrębie rezerwatu należy twardziak tygrysi (Lentinus tigrinus). Jest to gatunek występujący na martwym i butwiejącym drewnie drzew liściastych, przeważnie olchy czarnej, brzozy, topoli lub drzew owocowych. Posiada stosunkowo duże owocniki w postaci kapelusza o średnicy 2-10 cm o lejkowatym kształcie i jednolicie siwobrązowej lub czarniawej barwie z koncentrycznie ułożonym wzorkiem z popękanej wierzchniej warstwy skórki. Owocniki wyrastają przeważnie wiosną i jesienią, gdy w siedlisku występują największe zasoby wody. Twardziak należy do gatunków rzadkich, gdzie na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski posiada status R (gatunek potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych). W obrębie rezerwatu występuje stosunkowo pospolicie na martwych kłodach.

Zagrożenia: Stosunkowo niewielkie. Teren obejmuje niedostępne, podmokłe bagna, na których poruszanie się jest praktycznie niemożliwe. Dzięki temu rezerwat jest poniekąd zabezpieczony przed penetracją ludzką. Potencjalnym zagrożeniem mogą być spontaniczne czynniki losowe, takie jak powodzie lub długotrwałe susze, które mogą znacząco wpłynąć na skład gatunkowy oraz na występujące tu siedliska.


Inne: Rezerwat jest jedną z ważniejszych atrakcji turystycznych gminy. Granicznymi drogami poprowadzono szlaki turystyczne:

  • czerwony pieszy, biegnący z Brzegu Dolnego do Miękini
  • czarny pieszy, biegnący z Miękini do rezerwatu
  • czarny rowerowy, biegnący południową granicą rezerwatu
  • oraz ścieżka edukacyjna „Zielone Łąki” rozpoczynająca się w południowo-zachodniej części rezerwatu. Ścieżka jest obecnie (2018 r.) bardzo zaniedbana, w większości zarośnięta lub nieodpowiednio oznaczona. Często trzeba poruszać się intuicyjnie.

Wartości przyrodnicze Zaboru były docenione już przez Niemców, którzy w 1941 roku powołali w tym miejscu rezerwat o powierzchni 36,72 ha. Po wojnie, w 1959 roku objęto ochroną nieco mniejszy obszar o powierzchni 33,91 ha, który został powiększony w 2011 r. do obecnych wymiarów.

Wrażenia osobiste: Pozytywne. Teren wprawdzie nie obfituje w rzadkie lub chronione gatunki roślin, jednak pomimo tego rezerwat cechuje niepowtarzalny urok pierwotnych mokradeł. Szczególnie widowiskowe są fragmenty we wschodniej części, które charakteryzuje duża ilość stojących martwych drzew. Obszar rezerwatu nie jest udostępniony do zwiedzania. Podziwiać go można tylko z drogi wyznaczającej jednocześnie granicę. Co ciekawe, Zabór jest jedynym jak dotychczas rezerwatem, który ma wymalowane granice. Są one oznaczone biało-zielonym pasem na drzewach informując zwiedzających, gdzie przebiega granica. Muszę przyznać, że dotychczas nie widziałem takiego zabiegu w żadnym z innych odwiedzanych rezerwatów.


Informacje praktyczne:

  • brak dogodnego dojazdu. Rezerwat położony jest w głębi terenów leśnych, gdzie najlepiej dostać się czerwonym szlakiem turystycznym, który wchodzi w las, mniej-więcej w połowie odległości między miejscowościami Zabór Wielki i Zabór Mały. Przy wejściu do lasu są niewielkie pasy pobocza umożliwiające zaparkowania auto
  • teren rezerwatu nie jest udostępniony do zwiedzania, szlak idzie zachodnią i południową granicą rezerwatu
  • obszar rezerwatu bardzo ciężki do zwiedzania ze względu na podtopienia, grząskie podłoże i gęstą roślinność. Dodatkowo w okresie letnim występują ogromne ilości komarów
  • w gminie zlokalizowany jest użytek ekologiczny koło Mrozowa oraz pojedyncze pomniki przyrody, głównie dęby szypułkowe
  • najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (gody płazów, kaczyńce), maj (wiosenne rośliny bagienne – okrężnica, wilczomlecz), jesień (grzyby, przebarwiające się liście).