Maślak trydencki

8 października 2023 Wyłączono przez admin

Jest to dosyć mało znany gatunek maślaka, głównie z powodu jego rzadkości. Posiada on pomarańczowobrązową kolorystykę oraz charakterystyczną biologię, rośnie bowiem tylko pod modrzewiami na wapiennych siedliskach górskich i podgórskich. To właśnie z powodu specyficznego i bardzo rzadkiego siedliska gatunek ten odnotowano tylko w kilku miejscach w Polsce. Wraz z dwoma innymi maślakami został objęty ochroną.

Omawiany w artykule maślak trydencki (Suillus tridentinus) przynależy do rodziny maślakowatych (Suillaceae), gdzie jest jednym z najrzadszych przedstawicieli rodzaju maślak Suillus w Polsce. Do samego rodzaju przynależy około 90-100 gatunków rozsianych niemal na wszystkich kontynentach. Nazwa rodzajowa pochodzi od słowa Sus oznaczającego świnię, podczas gdy nazwa gatunkowa odnosi się do miasta Trydent leżącego na północy Włoch. Po raz pierwszy gatunek został rozpoznany w 1881 r. przez włoskiego mykologa Giacopo Bresàdola jako Boletus tridentinus, dopiero w 1945 r. gatunek przeniesiono do rodzaju maślak. Polską nazwę nadała mu Alina Skirgiełło w 1960 r. Jest to jeden z niewielu grzybów rurkowych, którego ominęła rewolucja nomenklaturowa, podobnie jak w przypadku niemal wszystkich maślaków, i jego polska nazwa jest niezmienna odkąd została nadana.

Wygląd: Jest to średniej wielkości grzyb osiągający wysokość w granicach 6-10 cm. Maślak trydencki ma duże zróżnicowanie pod względem rozmiarów i mogą trafiać się także osobniki bardzo małe (3-4 cm) jak i bardzo okazałe, jednak chodzi tutaj bardziej o szerokość kapelusza aniżeli wysokość samego owocnika.

Kapelusz jest średnicy 5-10 cm, wyjątkowo dorasta do 12-15 cm. Skórka jest przylegająco-włókienkowata, jednak lepka w czasie wilgotnej pogody. Powierzchnia w barwie od bladożółtej po pomarańczowobrązową, bez zbytnich przebarwień ale z promieniście rozłożonymi paskami. Brzeg kapelusza początkowo podwinięty, z wiekiem ulega wyprostowaniu. Posiada niewielki stożkowaty garb na środku. Młode owocniki mają kapelusz połączony z trzonem poprzez białawą osłonkę, która szybko pęka.
Hymenofor stanowi najbardziej charakterystyczny element budowy, który wyróżnia rzadkiego maślaka trydenckiego od pospolitych gatunków. Rurki są długie i przyrośnięte, lekko błyszczące o kanciastym kształcie w kolorze pomarańczowym lub pomarańczowobrązowym. Ciemnieją po zgnieceniu lub uszkodzeniu.
Trzon osiąga wysokość 4-8 cm i szerokość 1-2 cm, zwężony przy kapeluszu, często może być łukowato wygięty. Jest w kolorze zbliżonym do koloru kapelusza za wyjątkiem jaśniejszej podstawy. Mniej więcej na 2/3 wysokości występuje nietrwały, białawy pierścień (cecha rozpoznawcza), który u starszych owocników niemal całkowicie zanika. Powyżej pierścienia na trzonie występuje drobna, czarna siateczka.
Miąższ w kapeluszu jasny, cytrynowożółty, ciemniejszy pod skórką kapelusza, natomiast w trzonie brązowawy. Praktycznie pozbawiony smaku lub zapachu. Nie zmienia zabarwienia po uszkodzeniu.
Zarodniki w kształcie elipsoidalne, gładkie, o wymiarach 9–11,5(14) × 4,5–5,5 µm. Kolor oliwkowobrązowy.

Występowanie: Gatunek znany wyłącznie z Europy, gdzie najwięcej udokumentowanych stanowisk występuje w Europie Środkowej (Niemcy, Austria, Czechy) oraz na terenach alpejskich Włoch, Szwajcarii i Francji. Pojedyncze stanowiska odnotowano także w pozostałych krajach jak Wielka Brytania, Norwegia, Belgia, Holandia, Polska, Czechy i Węgry. Na terenie Polski jest to gatunek rzadki, gdzie do 2020 r. oficjalnie odnotowano zaledwie kilku stanowisk obejmujących województwa dolnośląskie, śląskie (Goleszów na Śląsku Cieszyńskim), świętokrzyskie (Góry Miechowskie) i małopolskie (obszary Pienińskiego i Tatrzańskiego Parku Narodowego). Na Dolnym Śląsku odnaleziony dotychczas tylko z dwóch stanowisk w Sudetach obejmujących Sudety Zachodnie (okolice miejscowości Mysłów w Górach Kaczawskich) oraz Sudety Wschodnie (okolice miejscowości Mielnik w Paśmie Krowiarek).

Jak wszystkie maślaki jest to gatunek mikoryzowy towarzyszący drzewom szpilkowym, konkretnie drzewom z rodzaju modrzew (Larix). W przeważającej części stanowisk owocniki rosną w odległości 2-4 m od pnia drzew, często nawet dalej, zależnie od wielkości systemu korzeniowego. Maślak nie został stwierdzony pod innymi gatunkami drzew, rośnie tylko pod modrzewiami. W wielogatunkowym lesie o gęstym drzewostanie, owocniki mogą wyrastać pod innymi drzewami dając złudne przekonanie o mikoryzie z tymże gatunkiem. Jednak w takim przypadku należy szukać w pobliżu modrzewi, które po prostu swoim systemem korzeniowym dosięgnęły sąsiednich drzew. Maślak trydencki rośnie głównie na terenach górskich i podgórskich, na glebach wapiennych. Często nie są to tereny typowo leśne a dopiero kształtujące się zadrzewienia na terenach nieczynnych kamieniołomów, w których modrzewie pojawiają się jako jedne z pierwszych drzew kolonizujących.

Rozwój: Grzyb ektomykoryzowy, który wyrasta jedynie w okolicy drzewa z którym żyje w mikoryzie, przeważnie 1-5 m od pnia, zależnie od rozpiętości systemu korzeniowego, często więcej. Owocniki przeważnie pojawiają się od późnego lata do pierwszych przymrozków, tj. sierpień-październik. Zarówno pojedynczo jak i w niewielkich grupkach po 2-6 owocników. Początkowo z ziemi wyrasta okrągławy kapelusz z widocznym garbikiem, który jest błoniasto zrośnięty z trzonem. Jest to osłonka, która szybko pęka a jej resztki pozostają na trzonie. Wraz z upływem czasu brzegi kapelusza unoszą się i wyprostowują tworząc spłaszczony, parasolowaty kształt, często z wklęśnięciem na środku. W tej fazie rozwoju rurki mogą zmieniać kolor ciemniejąc. Skórka na wierzchu kapelusza stopniowo traci swoją charakterystyczną strukturę i staje się filcowata oraz miejscami spękana. Trzon także rośnie wydłużając się i nabierając bardziej kolumnowego kształtu a pierwotnie występujący pierścień może niemal całkowicie zaniknąć. Jednak kolor pozostaje niezmienny. W końcowej fazie u starych owocników brzegi kapelusza ulegają wygięciu tworząc kielichowaty kształt z dobrze wyeksponowanymi (wybałuszonymi) rurkami. Przeważnie okazy takie są już silnie zarobaczone z początkami pleśnienia i zupełnie nienadające się do konsumpcji.

Inne: W Polsce występuje kilkanaście gatunków maślaków, wśród których każdy posiada wyróżniające go cechy budowy lub fizjologii. Należy pamiętać, że każdy gatunek wchodzi w związki mikoryzowe z konkretnymi drzewami.

Przez początkujących grzybiarzy maślak trydencki może być mylony z następującymi grzybami:

Maślak żółty (Suillus grevillei), pospolity gatunek, który rośnie pod modrzewiami, jednak posiada jaśniejsze zabarwienie oraz jasnożółte rurki. Może rosnąć na wielu siedliskach, nie tylko wapiennych.
Maślak (borowiec) dęty (Suillus cavipes), rzadki i chroniony gatunek, który rośnie pod modrzewiami, jednak wyróżnia się kapeluszem o łuseczkowatej powierzchni oraz jaśniejszymi rurkami o innym układzie.
Maślak rdzawobrązowy (Suillus collinitus), podobny gatunek, który rośnie pod sosnami dwuigielnymi oraz posiada jaśniejsze rurki. Nie występuje u niego pierścień.
Maślaczek pieprzowy (Chalciporus piperatus), tworzy dużo mniejsze owocniki, może rosnąć pod wieloma gatunkami drzew, gdzie pasożytuje na grzybni muchomorów. Nie posiada pierścienia, a jego miąższ ma ostry posmak.

Jest to jeden z kilku maślaków objętych ochroną. Dokładniej gatunek podlega ochronie ścisłej (poz. I.38 wg aktualnego rozporządzenia). W jego przypadku nie są stosowane wyłączenia spod ochrony uzasadnione względami gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej (§7.1). W latach 1995–2004 objęty był ochroną częściową, a od roku 2004 ochroną ścisłą. Nowelizacja ustawy o ochronie z 2014 podtrzymała dotychczasowych stopień ochrony. W opracowaniu Czerwonej listy roślin i grzybów Polski grzyb został zaliczony do kategorii gatunków wymierających (E). Do głównych zagrożeń należy mała liczba stanowisk. Generalnie drzewostany modrzewiowe na podgórskich glebach wapiennych nie są częste w Polsce. Dodatkowo owocniki maślaka trydenckiego nie wyróżniają się aż tak bardzo i mogą być potencjalnie zbierane przez słabo wyedukowanych grzybiarzy. Nie posiada on wybitnych walorów smakowych, jednak nawet jakby był to wybitny grzyb, to jednak jest on objęty ochroną i nie wolno zbierać ani niszczyć jego owocników.

Bibliografia:

https://grzyby.pl/gatunki/Suillus_tridentinus.htm
Andreas Gminder: Atlas grzybów jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008
Chachuła P., Gierczyk B., Kałucka I.L., Kujawa A., Ławrynowicz M., Łuszczyński J., Okrasińska A., Pawłowska J., Piskorski S., Ronikier A., Ruszkiewicz-Michalska M., Stasińska M., Szczepkowski A., Ślusarczyk D., Ślusarczyk T. 2020. Grzyby objęte ścisłą ochroną gatunkową. In: A. Kujawa, M. Ruszkiewicz-Michalska, I. Kałucka (eds.). Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne. Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, Poznań: 43–236.
Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006
Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2014 — z dnia 9 października 2014r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów