Dąbrowy Nad Siedmicą

21 października 2023 Wyłączono przez admin

Stosunkowo mało znany teren przez który przewijają się tabuny ludzi i turystów. Wszyscy oni udają się do znanych i popularnych obiektów Parku Krajobrazowego Chełmy, nie wiedząc że tuż obok występuje jedno z piękniejszych i cenniejszych przyrodniczo miejsc parku. Mowa tu o cennych lasach dębowych pełnych storczyków, lilii, miodowników, dzwonków i wszelkiego kwiecia. W ostatnich latach miejsce to zasłynęło z odkrycia rzadkich borowików. Kto wie co jeszcze kryją w sobie bezimienne dębowe lasy wokół Siedmicy.

Całość obejmuje serię wzgórz na Pogórzu Kaczawskim, w środkowo-wschodniej części tamtejszego Parku Krajobrazowego Chełmy. Dokładniej wzgórza rozpościerające się od niewielkiej miejscowości Siedmica na zachodzie po Bazaltową Górę na wschodzie. Nie tworzą one jednolitej całości lecz serię wzgórz rozdzielonych mniejszymi i większymi dolinami. Niemal wszystkie wzgórza wokół Siedmicy zostały zaklasyfikowane do kompleksu kaczawskiego jednostki Jakuszowa. Dominującą formą geologiczną stanowią ordowickie metawulkanity (powstałe 488-444 mln. lat temu) charakteryzujące się ciemnozieloną barwą. Są to zieleńce zaliczane do tzw. serii zieleńcowej. Ich całkowita miąższość wynosi nawet 2 km. Seria jest przykryta zmetamorfizowanymi osadami ordowiku i syluru (fyllity oraz łupki serycytowe, chlorytowe i kwarcowe) Skały zieleńcowe, złożone są z diabazów oraz łupków zieleńcowych. Tutejsze skały są produktem złożonych procesów wulkanicznych. Szczególnie interesujące są rzadko spotykane formy tzw lawy poduszkowe, powstające w wyniku erupcji podmorskich wulkanów w paleozoiku (Góry Kaczawskie i Pogórze pełne są wygasłych wulkanów oraz śladów wulkanicznych erupcji).

Do najcenniejszych fragmentów opisywanego terenu należy:

Dębowa (375 m n.p.m.), najważniejsza i prawdopodobnie najcenniejsza góra z wymienionych na tym terenie. Jest to rozległe wzgórze o stromych stokach zachodnich i południowych oraz stokach wschodnich i północnych o łagodnym nachyleniu, całość obejmuje oddziały leśne 251 i 261 nadl. Jawor. Zachodnia część wzgórza posiada bogatą rzeźbę w postaci trzech niewielkich dolinek oraz licznych wychodni skalnych i stromizn. Wzgórze porośnięte jest niemal w całości lasami dębowymi, przy czym na stokach zachodnich i w partiach szczytowych dominuje kwaśna dąbrowa podgórska, podczas gdy łagodniejsze zbocza oraz tereny położne niżej porośnięte są przez ciepłolubną dąbrowę. Miejscami występuje także zubożony grąd środkowoeuropejski z dużą domieszką świerka i modrzewia europejskiego. Występuje tutaj wiele gatunków rzadkich i chronionych jak buławnik mieczolistny, czarcikęs łąkowy, jarząb brekinia, koniczyna długokłosowa, kruszczyk szerokolistny, kukułka bzowa, mieczyk dachówkowaty, naparstnica zwyczajna, podkolan biały i przylaszczka pospolita. Dawniej obszar planowana objąć ochroną w formie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, jednak propozycja została usunięta w kolejnych programach zagospodarowania gminy.

Las Kłonicki, mało znany teren o niesprecyzowanych granicach, obejmujący prawdopodobnie oddziały leśne 280-282 i 285 nadl. Jawor. Nazwa ta jednak widnieje na większości map Pogórza Kaczawskiego i przeważnie jest umiejscawiana pomiędzy miejscowością Grobla i Kłonice. Całość obejmuje rozległy jednak stosunkowo płaski teren wyniesiony ponad okolicę. Obejmuje kilka bezimiennych wzgórz o obłym kształcie i łagodnych stokach. Całość porośnięta kwaśnymi dąbrowami oraz lasami gospodarczymi z dominacją dębów, świerków i lip. Środkiem lasu biegnie ścieżka dydaktyczna „Nad Groblą”, wzdłuż której rośnie szpaler pomnikowych daglezji. W północno-wschodniej części zlokalizowane jest źródło Cesarskie.

Karczmarz (393 m n.p.m.), wzgórze położone na północny-wschód od zabudowań wsi Grobla, które posiada specyficzne ukształtowanie szczytowych partii na wzór półksiężyca lub rogala. Obejmuje oddział leśny 292 i 294 nadl. Jawor. Występują tu liczne wychodnie oraz luźny rumosz skalny. Środkiem biegnie płaska dolina, która ze względu na łagodne stoki została zagospodarowana pod użytki rolne. Teren zdominowany jest przez dąbrowę brekiniową i kwaśną dąbrowę podgórską. Wśród gatunków rzadkich i chronionych występuje dzwonek szerokolistny, jarząb brekinia, miodownik melisowaty, podkolan biały, przylaszczka pospolita i wawrzynek wilczełyko. Na łące stwerdzono populację centurii pospolitej. Południowym stokiem poprowadzono czerwony szlak turystyczny, gdzie zlokalizowana jest także turystyczna chatka zwana Chatką Poganka.

Wzgórza wzdłuż Paszówki, jest to seria kilku bezimiennych wzgórz o stromych zboczach opadających w kierunku potoku Paszówka wzdłuż drogi Jakuszowa-Paszowice obejmując oddziały leśne 257-258. Występuje tu bogata rzeźba w postaci kilku drobnych dolinek o stromych zboczach i wąskim przebiegu, gdzie miejscami widoczne są liczne wychodnie skalne. Wzdłuż dwóch dolinek biegną bezimienne potoki uchodzące do Paszówki. Całość porośnięta jest kwaśną dąbrową i ciepłolubną dąbrową. Miejscami występuje także grąd środkowoeuropejski oraz lasy gospodarcze o mieszanym drzewostanie. Wśród gatunków cennych i chronionych stwierdzono takie rośliny jak jarząb brekinia, miodownik melisowaty, naparstnica zwyczajna, podkolan biały i przylaszczka pospolita.

Roślinność: Centralna część parku krajobrazowego stanowi najbogatszy fragment, gdzie dominują przede wszystkim siedliska leśne oraz roślinność naskalna. Najważniejszym siedliskiem jest ciepłolubna dąbrowa (Quercetalia pubescenti-petraeae), która występuje na łagodniejszych stokach południowych i zachodnich. Drzewostan zdominowany jest przez dęby bezszypułkowe z domieszką sosny zwyczajnej i brzozy brodawkowatej. Jest to las o luźnym zwarciu drzewostanu, dzięki czemu do niższych pięter docierają duże ilości światła umożliwiające rozwinięcie się bujnej roślinności. Runo leśne lasów dębowych w centralnej części parku należy do najbogatszych pod względem liczby gatunków, gdzie występują taksony typowe dla siedliska m.in. ciemiężyk białokwiatowy, groszek czerniejący, kłosownica pierzasta, konwalia majowa, lepnica zwisła, lnica pospolita, naparstnica zwyczajna, przetacznik leśny, rozchodnik wielki, smółka pospolita a także pięciornik biały, poziomka pospolita czy przytulia pospolita. Wśród gatunków rzadkich lub chronionych odnotowano takie rośliny jak buławnik mieczolistny, koniczyna długokłosowa, kukułka bzowa, lilia złotogłów, miodownik melisowaty, podkolan biały oraz przylaszczka pospolita. Interesującą cechą ciepłolubnej dąbrowy z tego miejsca jest występowanie gatunków światłożądnych, które bardziej kojarzą się z łąkami aniżeli lasami, dotyczy to czarcikęsu łąkowego, róży francuskiej i mieczyka dachówkowatego, których kępy rosną m.in. w lesie nad Siedmicą.

Drugim istotnym siedliskiem jest kwaśna podgórska dąbrowa (Luzulo luzuloidis-Quercetum) obejmująca strome stoki oraz fragmenty północnych zboczy. Rosnące tutaj drzewa muszą zmagać się z trudnymi warunkami środowiska w postaci skalistych zboczy o dużym nachyleniu oraz ubogim i stosunkowo suchym podłożem. Drzewostan buduje przede wszystkim dąb bezszypułkowy z domieszką buka pospolitego i brzozy brodawkowatej. Ze względu na skrajnie ciężkie warunki wiele drzew charakteryzuje skarlały wzrost z nisko osadzonymi koronami o silnie poskręcanych konarach. Miejscami licznie występują sosny i świerki będące efektem dawnych nasadzeń. Warstwa podszytu jest umiarkowanie rozwinięta jak na siedlisko, w którym występuje trzmielina zwyczajna, jarząb pospolity, jeżyna bezkolcowa, głóg jednoszyjkowy, dzika róża i młode okazy dębów, brzóz oraz sosen. Warstwa runa leśnego cechuje się ubogą roślinnością, w której dominują płaty traw, borówki czarnej, wrzosu zwyczajnego i konwalii majowej a także pojedyncze kępy janowca barwierskiego, pszeńca gajowego, dziurawca zwyczajnego, jastrzębca sabaudzkiego, jastrzębca leśnego i poziomki pospolitej.

Ostatnim z leśnych siedlisk notowanych w dolinkach wokół Siedmicy jest podgórski klonowo-lipowy las stokowy (Aceri platanoidis-Tilietum platyphylli) porasta on strome zbocza opadające w kierunku potoków. W miejscach takich występuje chłodny i wilgotny mikroklimat oraz żyźniejsze podłoże, któremu towarzyszy niezliczony rumosz skalny. Drzewostan jest bardzo różnorodny, składający się na mozaikę gatunków liściastych, m.in. lipa drobnolistna, klon jawor, klon zwyczajny, dąb bezszypułkowy oraz buk zwyczajny. W warstwie podszytu występuje czeremcha, trzmielina, bez, szakłak i głóg, natomiast w runie leśnym spotkać można typowe gatunki dla jaworzyny tj. czerniec gronkowy, czworolist pospolity, fiołek leśny, kopytnik pospolity, przytulia wonna, żankiel zwyczajny, chroniona listera jajowata oraz liczne paprocie (wietlica samicza, nerecznica samcza).

Do bardziej charakterystycznych gatunków występujących w obrębie omawianych lasów należy:

Buławnik mieczolistny (Cephalanthera longifolia), najczęstszy z buławników występujących na Dolnym Śląsku oraz jedyny notowany na siedliskach kwaśnej i ciepłolubnej dąbrowy. Na Pogórzu Kaczawskim występuje niemal pospolicie na wielu wzgórzach oraz zagajnikach dębowych.
Bukwica zwyczajna, czyściec lekarski (Stachys officinalis), bylina osiągająca 30-90 cm wysokości, która posiada długie łodygi zakończone gęstymi kwiatostanami w formie nibykłosów z jasnopurpurowymi kwiatami. Gatunek należy do stosunkowo pospolitych, rosnących w wielu fragmentach lasu.
Czarcikęs łąkowy (Succisa pratensis), bylina tworząca wysokie łodygi kwiatowe osiągające 30-80 cm wysokości, które są zakończone półkolistym koszyczkiem pełnym niebieskofioletowych kwiatów o długich, jasnych słupkach. Gatunek kojarzony jest głównie z łąkami, jednak stosunkowo liczna populacja rośnie także w lasach dębowych wokół Siedmicy, głównie wzdłuż leśnych dróg zapewniających wystarczającą ilość światła.
Jarząb brekinia (Sorbus torminalis), niskie drzewo stanowiące swoisty symbol Pogórza Kaczawskiego, gdzie posiada największe krajowe populacje oraz tworzy swoje własne siedlisko (dąbrowy brekiniowe). W omawianych lasach rośnie w dużym rozproszeniu zarówno w siedlisku kwaśnej jak i ciepłolubnej dąbrowy, gdzie miejscami pojedyncze osobnik osiągają spore rozmiary.
Koniczyna długokłosowa (Trifolium rubens), gatunek rzadki w Sudetach, który tworzy luźne kępy z licznymi purpurowymi kwiatostanami o walcowatym kształcie. Występuje pojedynczo w świetlistych miejscach oraz na obrzeżach lasu.
Kukułka bzowa (Dactylorhiza sambucina), jedna z najrzadszych kukułek, mająca na terenie Pogórza Kaczawskiego wiele stanowisk o różnej wielkości. Na omawianym terenie występują pojedyncze osobniki w obu formach barwnych.
Lilia złotogłów (Lilium martagon), jeden z efektowniejszych gatunków roślin leśnych, która w obrębie Siedmicy występuje w kilku siedliskach (grąd, dąbrowa, las klonowo-lipowy) tworząc miejscami populacje liczące kilkadziesiąt osobników. Lilie rosnące w bezpośredniej bliskości szlaków są narażone na zrywanie przez turystów.
Mieczyk dachówkowaty (Gladiolus imbricatus), wysoka roślina bulwiasta tworząca wąskie, mieczowate liście spomiędzy których wyrasta kwiatostan w formie jednostronnego grona złożonego z różowofioletowych kwiatów. Pojedyncze osobniki występują w świetlistych fragmentach dąbrowy wokół Siedmicy.
Miodownik melisowaty (Melittis melissophyllum), średniej wielkości bylina leśna o różowych kwiatach pojawiających się w maju i jasnozielonych liściach pokrytych delikatnym meszkiem. Występuje w rozproszeniu jednak w wielu miejscach, szczególnie z luźniejszym drzewostanem zapewniającym dużą ilość światła słonecznego.
Naparstnica zwyczajna (Digitalis grandiflora), dzięki rozległym lasom stanowi stosunkowo częsty gatunek w obrębie omawianego terenu. Duże kępy tej rośliny rozsiane są na niemal całej powierzchni, gdzie jednak najliczniej notowana jest w granicach ciepłolubnej dąbrowy.
Podkolan biały (Platanthera bifolia), storczyk o białych i pachnących kwiatach występuje głównie w umiarkowanie wilgotnych i żyznych fragmentach lasu, często na jego obrzeżach lub na śródleśnych polanach.

Grzyby: Obszar nigdy nie był miejscem większych inwentaryzacji pod względem grzybów, jednak w rozległych obszarach lasów dębowych odnaleźliśmy wraz z innymi grzybiarzami kilka rzadkich gatunków, takich jak:

Borowik ciemnobrązowy (Boletus aereus), stosunkowo rzadki borowik, który na pierwszy rzut oka może być pomylony z pospolitym borowikiem szlachetnym. Pojedyncze populacje zostały odnotowane w okolicach Kłonic i Siedmicy a także w innych miejscach parku krajobrazowego.
Masłoborowik królewski (Butyriboletus regius), chroniony gatunek, którego pierwsze stanowisko odnaleziono w 2022 r. Kolejne stanowiska odnaleźliśmy my w ciepłolubnym wariancie grądu oraz kwaśnej dąbrowie. Niestety część osobników była zerwana i rozrzucona na okolicznej ściółce.
Kolczatek strzępiasty (Creolophus cirrhatus), bliski krewny soplówki, który tworzy kremowobiałe owocniki zbudowane z wielu muszlowatych, nieregularnych i pofałdowanych płatów. Jest to gatunek rzadki, który został ujęty na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski.
Krwistoborowik purpurowy (Rubroboletus rhodoxanthus), gatunek skrajnie rzadki, nienotowany do tej pory z tej części kraju. Odkryliśmy niewielką populację w okolicach Kłonic, która niestety także była mocno zniszczona przez wcześniejszą wizytę bliżej nieznanej osoby.

Fauna: Lasy wokół Siedmicy stanowią fragment rozległego kompleksu leśnego, stanowiącego miejsce bytowania niezliczonej ilości zwierząt, zaczynając na dużych ssakach typu jeleń europejski, sarna, dzik lis a na drobnych kończąc. W miejscu tym inwentaryzacje przyrodnicze wykazały liczną ornitofaunę, m.in. bociana czarnego, dzięcioła średniego, kobuza, muchołówkę białoszyją, muchołówkę żałobnicę, trzmielojada zwyczajnego i turkawkę zwyczajną. W świetlistych i ciepłolubnych typach lasów swoje miejsce bytowania znalazł także padalec zwyczajny i żmija zygzakowata.

Inne: Pomimo dużego bogactwa przyrodniczego ten obszar parku posiada umiarkowanie zagospodarowanie turystyczne, które to przejawia się w postaci dwóch szlaków oraz jednej ścieżki przyrodniczej, są to:

czarny szlak, łączący Wąwóz Siedmicki z Wąwozem Myśliborskim, który biegnie wzdłuż lokalnej drogi oraz przez aleję pomnikowych modrzewi.
zielony szlak, tzw. Szlak Doliną Nysy Małej, który biegnie od miejscowości Grobla, wzdłuż tytułowej rzeki w kierunku Wąwozu Siedmickiego i Nowej Wsi Wielkiej.
ścieżka przyrodnicza Nad Groblą, która tworzy pętlę poprowadzoną przez Las Kłonicki, rezerwat przyrody Nad Groblą, górę Karczmarz, Rataj i miejscowość Grobla.

Oprócz samych szlaków w ostatnich latach samorządy i organizacje zbudowały liczne obiekty małej infrastruktury turystycznej w postaci wiat, ławek, miejsc do biwakowania i odpoczynku oraz całą serię tablic dydaktycznych.

Okolice Siedmicy usiane są całą serią pomników przyrody (w całym parku powołano prawie setkę pomników), na omawianym terenie są to:

Lipa drobnolistna (Tilia cordata), o obwodzie wynoszącym 330 cm, wysokości około 28 m i rozpiętości korony w granicach 20 m, wiek szacowany jest na 160 lat. Drzewo rośnie w oddziale leśnym 283b nadleśnictwa, na wysokości zabudowań przysiółka Siedmica, pod drugiej stronie drogi niż budynki.
Lipa drobnolistna (Tilia cordata), o obwodzie wynoszącym 340 cm, wysokości około 25 m i szacowanym wieku 150 lat. Drzewo rośnie w oddziale leśnym 283j nadleśnictwa, przy drodze polnej za Siedmicą,
Szpaler 13 drzew z gatunku Daglezja zielona (Pseudotsuga menziesii) o obwodach w granicach 128-207 cm i wysokości 20-25 m. Rozpiętość korony waha się w granicach 6-7 m a wiek szacowany jest na ok. 100 lat (część daglezji była dosadzana na przestrzeni lat). Drzewa rosną w oddziale leśnym 292b.
Aleja 153 drzew z gatunku Modrzew europejski (Larix decidua), obecnie w terenie 141 modrzewi, o obwodach w granicach 70-170 cm i wysokości 20-25 m. Rozpiętość korony waha się w granicach 5-8 m. Drzewa rosną w oddziale leśnym 252h i 261a nadl. Jawor, przy leśnej drodze łączącej Siedmicę i Jakuszową na długości 750 m.

Zagrożenia: Bardzo duże. Omawiany teren nie posiada żadnej ochrony przed nieracjonalną gospodarką leśną. Wprawdzie wytyczono tutaj park krajobrazowy oraz obszar Natura 2000 Góry i Pogórze Kaczawskie, jednak obie te formy ochrony w praktyce nie chronią lasów przed wycinkami i dewastacją siedlisk naturowych oraz stanowisk gatunków chronionych. W I i II dekadzie obecnego wieku dokonano rębni gniazdowych w najcenniejszych fragmentach ciepłolubnych dąbrów na górze Dębowa (375 m n.p.m.) bezpowrotnie niszcząc tamtejsze siedliska. W efekcie powstały luki w zwartym drzewostanie mające także bezpośredni wpływ na sąsiednie zadrzewienia. W pozostałych lasach dokonywane są wycinki oraz prowadzi się nasadzenia gatunków iglastych. Efektem jest zubożenie bioróżnorodności oraz wycofywanie się gatunków rzadkich i chronionych. W planach samorządów i innych jednostek terytorialnych nie ma obecnie żadnych planów na powoływanie obszarów chronionych na tym terenie.

Innym zagrożeniem jest wzmożona penetracja lasów w sezonie grzybowym. W ostatnich latach okolice Paszowic stały się popularnym miejscem do zbierania grzybów, głównie borowika usiatkowanego. Szczyt „szaleństwa” przypadł na rok 2022, kiedy to ogromne ilości grzybiarzy masowo przeczesywały lasy mocno niszcząc ściółkę leśną i zrywając wszelkie grzyby, nawet te chronione lub niejadalne. W kulminacyjnym momencie dochodziło nawet do blokady głównej drogi przez masowo parkujące samochody.

Wrażenia osobiste: Stosunkowo pozytywne. Mimo że lasy wokół Siedmicy nie są objęte ochroną w ramach rezerwatu przyrody lub użytku ekologicznego to stanowią one jedno z ciekawszych i wartościowszych rejonów w parku krajobrazowym. Szczególnie warte zobaczenia są rozległe płaty lasów dębowych w wersji dąbrowy kwaśnej i ciepłolubnej, gdzie spotkamy cały wachlarz gatunków rzadkich lub chronionych. Na szczególną uwagę zasługują stanowiska koniczyny długokłosowej oraz leśne populacje mieczyków i czarcikęsów, które bardzo rzadko zasiedlają lasy. Do największych wad mogę zaliczyć słabą sieć szlaków, które w dużej mierze omijają lasy dębowe. W efekcie pozostaje chodzenie leśnymi traktami wspomagając się dokładną mapą.

Informacje praktyczne:

bardzo dobry dojazd, większość omawianego terenu rozciąga się wzdłuż lokalnej drogi Paszowice-Nowa Wieś Mała, gdzie występuje kilka niewielkich parkingów oraz cała seria zatoczek lub poboczy umożliwiających zaparkowanie
teren polecany głównie dla przyrodników, nie ma tutaj za dużo szlaków lub dogodnych, szerokich ścieżek. Z tego powodu zwiedzanie z dziećmi lub dla osób starszych może być trochę ciężkie. Dla nich polecam kilka dobrze przygotowanych ścieżek dydaktycznych w rejonie miejscowości Jakuszowa i Myślibórz
sam teren jest umiarkowanie łatwy w poruszaniu się, sieć dróg jest słabo rozwinięta i w efekcie pozostaje chodzenie na dziko przez las, gdzie występuje wiele mniej lub bardziej stromych zboczy
w bezpośrednim sąsiedztwie występują aż 4 rezerwaty przyrody: Nad Groblą, Wąwóz Lipa, Wąwóz Myśliborski i Wąwóz Siedmicki. Do tego jest tutaj cała seria pomnikowych drzew, których opisy zostały podzielone na kilka artykułów: część 1, część 2, część 3, część 4, część 5.
wschodnia część Pogórza Kaczawskiego należy do czołówki najcenniejszych przyrodniczo obszarów w całych Sudetach, gdzie w bezpośredniej okolicy omawianego terenu warto polecić takie obszary jak: Bazaltowa Góra, góra Rataj, góra Radogost, Storczykowe Wzgórze, Muchowskie Łąki, Żarnowiec i Lipska Góra, Biesówka i wiele innych.
najlepsze przyrodniczo terminy do zwiedzania: maj (kukułka bzowa, wiosenne geofity), czerwiec (koniczyny, naparstnice, lilie, storczyki), lipiec (mieczyki, naparstnice, goździki), sierpień-wrzesień (czarcikęs, borowiki)