Jesion wyniosły „Bolko”

W malowniczej dolinie Bystrzycy Dusznickiej, na stokach Ptasiej Góry zlokalizowane jest schronisko turystyczne „Pod Muflonem”. Obiekt znany i odwiedzany przez rzesze turystów. Tuż obok rośnie najgrubsze drzewo jesionowe w województwie dolnośląskim. Jesion ten niestety nie jest pomnikiem przyrody mimo posiadania stosownej tabliczki oraz wzmiankowania na niemal każdej mapie turystycznej. Dlaczego? O tym w dalszej części artykułu. 

Typ: pomnik przyrody

Data powołania: x

Powiat: Kłodzki

Gmina: Duszniki-Zdrój

Nadleśnictwo: Zdroje

Akt powołujący: Brak, drzewo należy do tzw. „zapomnianych pomników”.

Dane lokalizacyjne: 50°23’29.6″N 16°23’51.4″E

Drzewo rośnie na północno-zachodnim skrawku Gór Bystrzyckich na stokach Ptasiej Góry (745 m n.p.m.) w granicach administracyjnych miasta Duszniki-Zdrój. Dokładniej w bezpośrednim sąsiedztwie schroniska PTTK „Pod Muflonem” na wysokości 705 m n.p.m. Jesion znajduje się w miejscu silnie przekształconym na wskutek zagospodarowania tego terenu pod turystykę krajoznawczą i wypoczynkową. W najbliższym otoczeniu rosną lasy scharakteryzowane jako górski bór świeży (BGśw) stanowiące monokultury świerkowe z domieszką brzozy, jarzębiny i jesionu. Dotarcie do drzewa nie nastręcza większych problemów, zwłaszcza że zlokalizowane jest ono przy schronisku górskim. Przebiegają tędy trzy piesze szlaki turystyczne:

• czerwony szlak, łączący schronisko z Polanicą-Zdrój przez górę Wolarz
• niebieski szlak, biegnący z Gór Stołowych w kierunku Gór Bystrzyckich i schroniska Jagodna
• żółty szlak, łączący Duszniki-Zdrój ze Szczytną przez Wzgórze Pustelnika i górę Druciarz

Drzewo mierzy w obwodzie około 642 cm (stan na 2013 r. wg pomiarów na blogu L.Paweł) przy czym pomiary te były mierzone w 2013 r. Od tego czasu obwód mógł ulec powiększeniu. Sam pomiar także jest kłopotliwy ze względu na bogatą rzeźbę na powierzchni pnia. Jesion charakteryzuje się bardzo nietypowym kształtem. W większości drzewa jesionowe posiadają pnie proste niczym zapałki o stosunkowo równej fakturze kory, bez wypukłości i grubizn. Jednak „Bolko” ze względu na wybitnie niesprzyjające warunki klimatyczne oraz sędziwy wiek nabrał niemal groteskowego wyglądu. Jesiony to drzewa ciepłolubne preferujące żyzne i wilgotne gleby. Takich warunków przy schronisku nie spotkamy. Obszar charakteryzują ubogie, kwaśne gleby oraz surowy górski klimat, gdzie często silne przymrozki mogą zdarzyć się nawet w czerwcu. Warunki takie sprawiły, że jesion posiada mocno zniekształcony pokrój. W dolnej części rozgałęzia się na dwa potężne konary, poniżej których pień jest wyjątkowo zgrubiały, pełny wypukłości i rakowych narośli nadających groteskowego wyglądu. Podwójny pień tworzy koronę dopiero 6 m nad ziemią, jest ona umiarkowanie rozwinięta z wieloma śladami po ułamanych gałęziach. Poniżej widać także blizny po cięciach sanitarnych. Drzewo rośnie obok schroniska, więc ochrona przed spadającymi konarami jest tutaj wyjątkowo ważna.

Czy Bolko bije rekordy? Tak i nie. Okaz jest zapewne najgrubszym jesionem na Ziemi Kłodzkiej oraz w województwie dolnośląskim, ale nie jest ani najwyższym ani najstarszym. Najwyższe polskie jesiony występują w Puszczy Białowieskiej i mierzą 45,2 m wysokości stanowiąc jednocześnie najwyższe krajowe drzewo liściaste. Nie jest też najgrubszym jesionem w Polsce, wg rankingu zajmuje dopiero miejsce 7, a najgrubszy okaz to podkarpacki jesion z powiatu przemyskiego o obwodzie 764 cm. Podobnie z wiekiem. Wydawać by się mogło, że jesion o tak masywnym pniu liczyłby sobie nawet ze 300 lat. Najstarsze dolnośląskie jesiony to Zagłoba z Rakowic (ok. 250 lat) i Przychodni ze Świebodzic (ok. 215 lat). Szacowany wiek Bolka to około 155 lat albowiem najstarsze zapiski mówią o posadzeniu drzewa dokładnie w 1866 r. Czyli kilkanaście lat po zbudowaniu pierwszego schroniska, które strawił pożar w 1959 r. omijając na szczęście rosnący po sąsiedzku jesion. Obok Bolka znajduje się także drugi okaz jesionu, znacznie skromniejszy ale wciąż o imponujących wymiarach. Oba drzewa w pełni zasługują na oficjalne objęcie ochroną jako pomnik przyrody.

Co ważne drzewo należy do tzw. „zapomnianych pomników przyrody„, czyli drzew objętych w przeszłości ochroną prawną jednak na wskutek zawirowań dziejowych zniknęły z oficjalnych list. Jak do tego doszło? Wszystko z powodu zmian w prawie z zakresu ochrony przyrody, jakie zostały wprowadzone w latach 90-tych ubiegłego wieku. Wśród owych zmian największy wpływ na sytuację pomników było przeniesienie kompetencji na samorządy, a konkretniej na gminy. Od tej pory to samorządy decydują o powoływaniu lub znoszeniu pomnika przyrody. To był newralgiczny punkt, kiedy to następowało swoiste odświeżenie spisu pomników. W tym czasie aby istniejący już pomnik przyrody, ponownie został uznany i stał się „aktualnym” w zgodzie z nowymi przepisami, należało przedstawić odpowiedni plik dokumentów na głosowanie Rady Gminy, gdzie tworzono stosowną uchwałę. Problemy zaczynały się, gdy dokumenty były niekompletne i pechowe drzewo zostało pomijane, mimo iż od lat (być może nawet dziesiątek lat) było objęte ochroną jako pomnik przyrody. Nie wiadomo ile dokładnie drzew spotkał taki los. Być może dziesiątki a być może nawet i setki. W gminie Duszniki-Zdrój wiadomo jeszcze o pnączu kokornak rosnącym przy ul.Wybickiego 21, także posiadającym tabliczkę. Jednak jesion Bolko jest drzewem powszechnie znanym. Umieszczanym na niemal każdej turystycznej mapie. U podstawy znajduje się tabliczka, wyglądająca na całkiem nową. Zapewne nie ma ona 30-kilku lat. Dlaczego więc drzewo nie widnieje w oficjalnych spisach? Tego zapewne się nie dowiemy. Warto jednak dodać, że 23 marca 2021 r. gmina objęła ochroną inny jesion rosnący na skwerze pomiędzy ul. Słoneczną i Orlicką. Okaz mierzy 445 cm obwodu i 19 m wysokości. Jest więc znacznie „chudszy” od Bolka, ale jednocześnie posiada piękną i rozłożystą koronę. Wszystko dzięki temu, że w przeciwieństwie do Bolka, rośnie w osłoniętej dolinie a nie na wyeksponowanym stoku po którym hasają silne i mroźne wiatry.

Informacje praktyczne:

• brak dojazdu, drzewo rośnie przy schronisku, do którego możliwe jest jedynie dotarcie pieszo lub na rowerze
• w mieście rośnie kilka pomnikowych drzew (lipy i buki w odm. czerwonolistnej). Dodatkowo przy żółtym szlaku w kierunku Szczytnej rośnie pomnikowy żywotnik olbrzymi „Adam”
• na południe i zachód od pomnika znajdują się obszary Natura 2000 (Grodczyn-Homole i Góry Orlickie) oraz rezerwat Torfowisko pod Zieleńcem w kierunku południowym
• w okolicy występuje wiele cennych przyrodniczo miejsc (Wzgórze Rozalii, Dolina Białego Potoku, Kozia Hala, murawy nad Wapiennikiem)
• najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: jesion najlepiej prezentuje się w szczycie wegetacji (lato). Drzewa z tego gatunku nie przebarwiają liści na jesień, z tego względu Bolko należy do nielicznej grupy drzew liściastych o nikłych walorach dekoracyjnych w okresie jesiennym