Migmatyt z Bystrzycy Górnej

Masywna ściana skalna przecięta na pół przez linię kolejową, która opada do rzeki Bystrzycy. Całość budują skały migmatytu stanowiącego gnejs warstewkowaty o teksturze stromatytowej, gdzie jednocześnie przebiega uskok rozdzielający gnejsy od granulitów i serpentynitów. Mało znane miejsce, które próżno jest go szukać na mapach choć  zostało objęte ochroną.

Typ ochrony: Pomnik Przyrody

Data utworzenia: 2008

Powierzchnia:  –

Powiat: Świdnicki

Gmina: Świdnica (wiejska)

Nadleśnictwo: Świdnica

Akt prawny: Rozporządzenie Nr 11 Wojewody Dolnośląskiego z dnia 8 sierpnia 2008 r. (Dz. Urz. Woj. Dol. Nr 221 z dnia 19 sierpnia 2008 r. poz. 2494)

Mało znany pomnik przyrody ulokowany na półocno-zachodnich stokach Łysej Góry (432 m n.p.m.) w północnym skrawku Gór Sowich w Sudetach Środkowych, na stokach opadających w kierunku rzeki Bystrzyca. Rzeka ta stanowi granicę pomiędzy Górami Sowimi i Wałbrzyskimi. Skałę można podziwiać w miejscowości Bystrzyca Górna (gm. Świdnica), mniej więcej na wysokości kościoła Wniebowzięcia NMP, jednak po drugiej stronie rzeki. W miejscu tym przebiega linia kolejowa tworząca przekop przez środek skalnego pomnika przyrody. Tory powstały jednak wiele dekad przed powołaniem ochrony tego miejsca. Wychodnie są praktycznie nieznane, nie widnieją na mapach lub w przewodnikach turystycznych, nie są także oznaczone stosowną tabliczką pomnikową lub tablicą dydaktyczną. Z tego powodu niewiele osób wie o ich istnieniu. Pomnik nie posiada także żadnej nazwy własnej, stąd „Migmatyty z Bystrzycy Górnej” są nazwą powstałą na potrzeby artykułu.

Aktualizacja [2021] W roku 2021 przy pomniku zamontowano tabliczkę wraz z nazwą „Skały Wulkaniczne”. Cieszy nas oznaczenie skał jako obiektu chronionego, jednak sama nazwa jest niezbyt trafiona. Chroniony obiekt zbudowany jest z migmatytu, który nie jest skałą wulkaniczną a jedynie powstaje „przy okazji” procesów wulkanicznych. Uważamy, że dużo bardziej stosowna jest nasza nazwa figurująca w tytule artykułu.

Gnejsy i migmatydy obszaru sowiogórskiego w większości powstały z szarogłazów i skał ilasto-piaszczystych. Ich głównymi minerałami skałotwórczymi jest kwarc, oligoklaz i biotyt. Stoki opadające do rzeki Bystrzycy zbudowane są głównie z gnejsu warstewkowatego, gdzie jednocześnie przebiega uskok rozdzielający gnejsy od granulitów i serpentynitów Bystrzycy Górnej. Sam pomnik przyrody obejmuje wychodnie skał migmatytu. Jest to szara, drobnoziarnista skała o o teksturze stromatytowej powstała na pograniczu magmatyzmu i metamorfizmu katazonalnego. Skały takie określane są jako ultrametamorficzne, oznacza to że uległy metamorfizmowi ze skał powstałych ze wcześniejszego metamorfizmu. Dokładniej migmatyt powstaje, gdy magma wciska się w starsze skały metamorficzne. Ulegają one wtedy przepojeniu przez ruchliwe skały pochodzenia magmowego. Dodatkowo w skałach występuje silimanit, jest to odmiana krzemianu glinu charakteryzująca się białoszarą barwą. Tworzy w skałach kryształy i słupki, a także włókniste formy określane jako fibrolit.

Skład chemiczny skały wygląda następująco:

• Tlenek krzemu – 65,26%
• Tlenek glinu(III) – 17,25%
• Tlenek żelaza – 5,21%
• Tlenek potasu – 3,80%
• Tlenek sodu – 2,40%
• Tlenek żelaza(II) – 1,79%
• Tlenek wapnia – 1,40%
• Woda – 1,24%
• Tlenek magnezu – 0,41%

Pomnikowe skały tworzą ściany na długości ok. 100 m, gdzie środkiem poprowadzono kolej. Górna część została zabezpieczona siatką ze względów bezpieczeństwa. Niestety jest to znaczna ingerencja w walory krajobrazowe tego miejsca. Twory powyżej torów charakteryzują się występowaniem licznych płyt o warstwowej budowie i stosunkowo łagodnym spadku. Skały poniżej mają budowę znacznie bardziej urozmaiconą, stanowiąc niemal pionowe ściany z bogatą rzeźbą. Odznaczają się tutaj liczne szczeliny, mniejsze wychodnie i liczne pomniejsze twory skalne. U podnóża poprowadzono asfaltową drogę, gdzie występuje niewielkie źródełko oraz zawalone sztolnie rud ołowiu i srebra. Teren wokół skały porastają stokowe lasy klono-lipowe (Aceri-Tilietum), stanowiące mozaikę ze zubożałym grądem o ciężkich do określenia granicach. Drzewostan buduje głównie klon jawor, lipa szerokolistna, dąb bezszypułkowy i klon zwyczajny. Ze względu na niewielką warstwę podłoża oraz obszar o silnej urbanizacji tutejsze drzewa w większości są młode. Ulokowanie po północnej stronie doliny przy cieku wodnym spowodowało wytworzenie chłodnego i wilgotnego mikroklimatu umożliwiając rozwój licznej flory grzybów, porostów i śluzowców. Runo leśne obejmuje gatunki charakterystyczne dla siedliska jak paprotka zwyczajna, gajowiec żółty, kopytnik pospolity i bodziszki. Na wychodniach skalnych i pośród rumoszu skalnego występują płaty siedlisk roślinności naskalnych bogatych w paprocie i mchy.

Około 100 m na wschód od pomnika rośnie dorodna lipa drobnolistna zwana potocznie Drzewem Czarownic. Z nietypowym kształtem stuletniego drzewa wiąże się legenda, o której tak mówi informacja na tabliczce:

„W czasach, gdy na świecie żyły czarownice, dwie z nich Hokus i Pokus zakochały się w rycerzach z zamku Grodno w Zagórzu Śląskim. Rycerze jednak nie odwzajemnili ich uczuć. Oznajmili Hokus i Pokus, że już niedługo poślubią inne białogłowy. Zrozpaczone czarownice postanowiły nie dopuścić do tych zaślubin. Ponieważ droga do Zagórza prowadziła przez pobliski most, tutaj siedząc na drzewie czekały na białogłowy, aby te nie mogły dotrzeć do Zagórza. Nie wiadomo jak skończyła się ta historia, jednak powyginane prawie pod kątem prostym konary drzewa świadczą o tym, że Hokus i Pokus długo musiały siedzieć na tym drzewie.”

Informacje praktyczne:

• dobry dojazd, pomnik znajduje się przy drodze, gdzie jednak nie występują miejsca postojowe. Samochód można pozostawić przy szerokim poboczu u wlotu do ulicy lub po drugiej stronie rzeki, gdzie na wysokości kościoła jest parking oraz mostek
• teren łatwy w poruszaniu się jeśli chodzi o podziwianie pomnika z poziomu drogi. Aby dostać się na górne partie należy wspiąć się 10-15 m po stosunkowo stromym zboczu. Należy mieć na uwadze, że linia kolejowa obecnie (2019/2020 r.) przechodzi modernizację i będzie uruchomiona, należy mieć to na uwadze chodząc po torach kolejowych w niedalekiej przyszłości!
• w bezpośrednim sąsiedztwie nie ma terenów chronionych, w odległości ok. 5 km na południowy-wschód znajduje się rezerwat przyrody Góra Choina. W okolicy występuje wiele pomników przyrody, m.in. Bystrzyca Górna (cis, dąb), Bystrzyca Dolna (lipy), Burkatów (aleja lipowa) oraz zgrupowanie gnejsowych skałek na Zamkowej Górze
• najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: jest to obiekt przyrody nieożywionej, stąd prezentuje się niezależnie od pory roku. Same migmatyty najlepiej widoczne poza okresem wegetacyjnym, kiedy to liście nie przysłaniają części skał