Torfowisko koło Grabowna

Torfowisko koło Grabowna

28 kwietnia 2019 Wyłączono przez admin

Niewielki rezerwat obejmujący cenne siedliska torfowisk i olsów umiejscowione pośród ogromnych połaci monokultur iglastych w sercu Wzgórz Twardogórskich. Teren stanowi ważną ostoję bioróżnorodności, gdzie występują chronione gatunki roślin jak bagno zwyczajne, wełnianka pochwowata i pływacz drobny.  


Typ ochrony: florystyczny, torfowiskowy

Data utworzenia: 1980

Powierzchnia: 4,22 ha

Powiat: Oleśnicki

Gmina: Twardogóra

Nadleśnictwo: Oleśnica Śląska


Położenie: Rezerwat położony jest około 1,2 km na wschód od miejscowości Grabowno Wielkie w powiecie oleśnickim. Obejmuje kilka niewielkich niecek na wysokości 210-219 m n.p.m. w środkowej części Wzgórz Twardogórskich, będących składową Wału Trzebnickiego. Teren przedzielony jest drogą lokalną łączącą Twardogórę z Grabownem Wielkim. Całość obejmuje oddziały leśne 5 h, 6 a,b,c obrębu Grochowo w nadleśnictwie Oleśnica Śląska.

Roślinność: Stosunkowo bogata biorąc pod uwagę rozmiary rezerwatu. Prace inwentaryzacyjne wykazały występowanie 114 gatunków roślin, w tym 89 naczyniowych i 25 gatunków mszaków. Drzewostan zróżnicowany, w którym gatunki iglaste stanowią 59%, a gatunki liściaste 41%, w przeciętnym wieku wynoszącym ok. 90 lat. Pierwotnie większość terenu zajmowały ekosystemy bagienne i torfowiskowe, które są obecnie w zaniku. Zjawisko zanikania jest szczególnie intensywne w południowej części rezerwatu, gdzie praktycznie nie występują już torfowiska. Obecnie większą część obszaru zajmują siedliska leśne, wśród których dominuje sosnowy bór bagienny (Vaccinio uliginosi-Pinetum sylvestris) ze związku borów sosnowych. W drzewostanie występuje głównie sosna zwyczajna z dużym udziałem brzozy brodawkowatej oraz czeremchy zwyczajnej w warstwie podszytu. Siedlisko jest prawidłowo wykształcone przede wszystkim w północnej części, gdzie w warstwie runa leśnego występuje bogata populacja objętego ochroną bagna zwyczajnego i wełnianki pochwowatej. Stwierdzono także inne gatunki jak borówka bagienna, siódmaczek leśny, widłak jałowcowaty, żurawina błotna i mech bielistka siwa. Ekosystem podchodzi po priorytetowe siedlisko przyrodnicze sieci Natura 2000 (91D0 – bory i lasy bagienne) i w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa Oleśnica Śląska jest notowane tylko z obszaru rezerwatu.  Miejscami bór przechodzi w ols porzeczkowy (Ribeso nigri-Alnetum) z dominującą w drzewostanie olchą czarną. W siedlisku notuje się głównie pospolite gatunki łęgowe jak karbieniec pospolity, psianka słodkogórz, tojeść pospolita a także liczne trawy i turzyce, w tym rzadką na terenie południowo-zachodniej Polski turzycę nitkowatą. W miejscach o dużej powierzchni tafli wody występują płaty bobrka trójlistkowego oraz kępki owadożernego pływacza drobnego.

Ols obejmuje tereny w północnej części rezerwatu, w tym te najbardziej zabagnione, często z całorocznymi zastoinami wody i gęstą roślinnością w warstwie runa oraz podszytu, która charakteryzuje się kępkowo-dolinkową strukturą. Oznacza to, że pomiędzy zalanymi fragmentami lasu występują liczne niewielkie „wyspy” roślinności. Zjawisko to powstaje dzięki specyficznemu wzrostowi drzew olchowych, które tworzą pędy odroślowe i korzenie przybyszowe. Część z nich rośnie ukośnie wynosząc drzewa w górę i nadając im formę określaną jako szczudlastą. Dzięki temu pod pniem powstaje swego rodzaju komora, która zarasta roślinnością, podczas gdy korzenie są pokryte cienką warstwą rozkładającej się materii organicznej stwarzając dogodne warunki do występowania gatunków acidofilnych.


Na terenach licznych rozlewisk wytworzyły się torfotwórcze zbiorowiska turzyc kępkowych z zespołu turzycy sztywnej (Caricetum elatae), w których oprócz tytularnej turzycy sztywnej, występuje także kosaciec żółty, tarczyca pospolita, przytulia błotna oraz inne gatunki  turzyc. Miejscami brzegi zbiorników porastają szuwary zbiorowisk średnio wysokich bylin, które porastają płytkie wody rezerwatu, głównie z zespołu manny jadalnej (Sparganio-Glycerietum luitanti). W siedlisku notuje się pospolite gatunki jak potocznik wąskolistny, rukiew wodna, przetacznik bobowniczek oraz jeżogłówka zapoznana, będąca gatunkiem skrajnie rzadkim w kraju. Szuwary stopniowo przechodzą w siedliska torfowiskowe, głównie mszary przejściowotorfowiskowe i dolinkowe z zespołu wełnianki wąskolistnej i torfowca kończystego (Eriophoro angustifolii-Sphagnetum recurvi) z bogatą szatą mszaków, m.in. natorfek nagi, torfowiec błotny, torfowiec kończysty, torfowiec pogięty, torfowiec spiczastolistny, torfowiec obły, płonnik pospolity i próchniczek błotny. Oprócz tego występuje także siedlisko kwaśnych niskoturzycowych zbiorowisk z mietlicą psią (Carici canescentis-Agrostietum caninae), we florze której występuje tytularna mietlica psia a także turzyca siwa, jaskier płomiennik, przetacznik błotny, wąkrota zwyczajna i rzadki siedmiopalecznik błotny. Obszary graniczne porasta roślinność okrajkowa, składająca się głównie z pospolitych gatunków leśnych jak czosnaczek pospolity, dąbrówka rozłogowa, glistnik jaskółcze ziele i konwalia majowa.

Fauna: Brak jest prac inwentaryzacyjnych odnośnie fauny rezerwatu. Ze względu na niewielkie rozmiary oraz bagienny charakter, rezerwat nie stanowi typowej ostoi ssaków oraz większości ptaków, które są przeważnie tymczasowymi gośćmi aniżeli stałymi bywalcami. Sporadycznie notuje się tutaj pospolite gatunki jak sarna, dzik, lis, jeż, borsuk czy kuna. Nie stwierdzono obecności bobra europejskiego, który jest gatunkiem typowym dla obszarów bagiennych i zalewowych. Rezerwat jest największym rezerwuarem wodnym w najbliższej okolicy. Z tego powodu stanowi ważną ostoję dla płazów i innych stworzeń związanych z siedliskami wodnymi. Stwierdzono tu m.in. występowanie traszki górskiej.

Zagrożenia: Bardzo duże. Najpoważniejszym zagrożeniem jakie dotknęło rezerwat są zmiany stosunków wodnych oraz zmniejszająca się retencja wodna, które powodują zanik siedlisk bagiennych i torfowiskowych oraz wycofywanie się niektórych gatunków roślin, w tym rzadkiego pływacza drobnego i bagna zwyczajnego. Problem ten dotyczy szczególnie południowej części, która niemal całkowicie zatraciła bagienny charakter na rzecz boru i siedlisk zastępczych w postaci zarośli czeremchy zwyczajnej, bzu czarnego i brzozy brodawkowatej. W miejscach tych niemal całkowicie zanikła roślinność torfowiskowa, która ostała się w pojedynczych płatach na najbardziej wilgotnych fragmentach. Zanikanie bagien jest procesem stosunkowo częstym na terenach chronionych. Jest to efekt dawnych procesów odwadniających, których pozostałością są liczne rowy melioracyjne. Obecnie jedynie w części północnej rezerwatu zachowały większe powierzchnie z zastoinami wodnymi, które posiadają duży potencjał retencyjny.

Innym zagrożeniem jest wkraczanie gatunków obcych siedliskowo, które przyśpieszają wysychanie i przekształcanie torfowisk. Dotyczy to głównie szybkorosnących gatunków drzew i krzewów jak brzoza, wierzba iwa, czeremcha amerykańska i jeżyna, które dodatkowo wypierają z tego terenu rośliny gatunków rzadkich i chronionych. Z tego względu podjęto działania ochronne mające na celu zatrzymanie sukcesji niepożądanej roślinności poprzez wycięcie podrostu drzew i krzewów wraz z usunięciem pozyskanej biomasy poza teren chroniony. Planowane zabiegi obejmują 1,32 ha (stanowiąc prawie 1/3 powierzchni rezerwatu).

Presja ludzka także jest stosunkowo duża. Rezerwat jest przedzielony na dwie części (północna i południowa), które oddzielone są lokalną drogą łączącą Twardogórę z Grabownem Dolnym. Ruch na drodze jest stosunkowo duży, zwłaszcza po remoncie dalszego odcinka, tworząc z całego ciągu południową obwodnicę dla miasta. Jest to szczególnie niebezpieczne dla fauny, która ma niewielkie szanse w starciu z pędzącymi autami. Torfowisko jest największym rezerwuarem wody w najbliższej okolicy. Z tego powodu odwiedzają go płazy jak traszki, żaby i ropuchy dla których ruchliwa droga stanowi szczególne niebezpieczną barierę.


Inne: Obszar rezerwatu jest częściowo udostępniony do zwiedzania. Wokół jego północnej części poprowadzono ścieżkę edukacyjną, która jest poprowadzona wzdłuż obszaru bagiennego na długości około 600 m. Na jej trasie znajduje się 6 przystanków opisujących fragmenty rezerwatu oraz tutejszą roślinność. Niestety ścieżka jest bardzo zaniedbana, m.in. prawdopodobnie z powodu nikłego użytkowania przebieg ścieżki jest niemal niewidoczny, zarośnięty przez mchy, paprocie i turzyce. Gdyby nie liczne na drzewach oznaczenia, nie byłoby nawet wiadome, że takowa ścieżka istnieje.

W pobliżu rezerwatu przebiega niebieski szlak archeologiczny o długości 199 km, który zaczyna się w miejscowości Grabowno Wielkie i biegnie poprzez Wał Trzebnicki aż do miejscowości Tarchalice koło Parku Krajobrazowego Doliny Jezierzycy.

Wrażenia osobiste: Zależnie o który fragment rezerwatu chodzi, wrażenia są pozytywne (część północna) lub negatywne (część południowa). Fragment północny posiada bardzo dobrze wykształcone siedliska bagienne i torfowiskowe z licznymi rzadkimi lub chronionymi roślinami, w tym bogate populacje bagna zwyczajnego, żurawiny błotnej czy bobrka trójlistkowego. Całość robi bardzo imponujące wrażenie, przypominając uroczysko z gęstą roślinnością i licznymi wysepkami stworzonymi z korzeni olch. Całkowicie odmienne odczucia ma się po zwiedzeniu południowego fragmentu, który jest wzorowym przykładem na zagrożenia jakie grożą terenom bagiennym i mokradłom. W większości są to wysuszone doły i dolinki z niewielkimi resztkami świadczącymi o istnieniu tu niegdyś torfowisk. M.in. pojedyncze kępki mchów torfowców, drobne krzewy bagna czy pojedyncze kępy turzyc. Poza tym dominują tutaj rozrastające się zakrzewienia czeremchy, młodych brzóz i sosen. Osobiście polecam zwiedzać tylko północny fragment albowiem część południowa przypomina bardziej zwykły bór sosnowy aniżeli dzikie mokradła.


Informacje praktyczne:

  • bardzo dobry dojazd, jak już wcześniej wspomnieliśmy, przez rezerwat przebiega droga. Brakuje tutaj miejsc postojowych i trzeba szukać szerszego pasa na poboczu, który umożliwi zaparkowanie auta
  • w północnej części istnieje ścieżka dydaktyczna, która jest jednak mocno zarośnięta i trzeba bacznie wypatrywać oznaczeń na drzewach, które będą kierować na kolejne etapy ścieżki
  • poruszanie się po ścieżce dydaktycznej zalecam osobom mającym chociaż średnie doświadczenie, nie polecam trasy dla osób starszych lub z małymi dziećmi albowiem w większości jest to przedzieranie się przez zarastający las. Poruszanie się po torfowisku odradzam, ze względu na występowanie wielu grząskich fragmentów. Wszak jest to teren bagienny.
  • w okolicy nie ma innych form ochrony, najbliższe tereny to rezerwat przyrody Gola (7,5 km w prostej linii), użytek ekologiczny Leśne Stawki koło Goszcza (6 km), obszar Natura 2000 Kumaki Dobrej (8,5 km) oraz park krajobrazowy Doliny Baryczy (6 km do granicy parku)
  • najlepsze przyrodniczo terminy do zwiedzania: maj (bagno, bobrek, wełnianki), czerwiec (siedmiopalecznik), późne lato (żurawina), jesień (przebarwiające się liście, grzyby)