Czosnek wężowy

Czosnek wężowy (Allium scorodoprasum)

Amarylkowate (Amaryllidaceae )

Okres kwitnienia: VI-VIII

Gatunek europejski z pojedynczymi stanowiskami w Afryce Północnej i Azji, którego zwarty areał występowania obejmuje Europę Środkową (Polska, Czechy, wschodnie Niemcy, Austria, Węgry), Europę Południową (kraje bałkańskie, północne Włochy, Rumunia) oraz Europę Wschodnią (Białoruś, Ukraina, środkowo-zachodnie regiony europejskiej części Rosji). Pojedyncze i rozproszone stanowiska notowane są także w Europie Zachodniej (Francja, Holandia, Włochy, północne Niemcy, Wyspy Brytyjskie), Europie Wschodniej (kraje nadbałtyckie, Krym) oraz w Europie Północnej (południowe regiony Norwegii, Szwecji i Finlandii). Poza Europą spotykany w Libii i na Bliskim Wschodzie (Cypr, Liban).

W Polsce rozmieszczenie stanowisk jest bardzo nierównomierne, ograniczone głównie do dolin większych rzek, gdzie pierwotnie odnotowywano 320 stanowisk, w tym około 190 jest obecnie potwierdzonych. Populacje czosnku notowano na różnych odcinkach doliny  Wisły (w obrębie województwa małopolskiego, mazowieckiego, kujawsko-pomorskiego i pomorskiego), doliny Sanu, doliny Warty oraz Odry. Poza tym występowanie stwierdzono także w wielu rejonach Wielkopolski, Pomorza Zachodniego, Górnego Śląska oraz Przedgórza Sudeckiego i z Wysoczyzny Elbląskiej. Współcześnie najwięcej potwierdzonych stanowisk zlokalizowanych jest w obrębie Wielkopolski, Kujaw i Kotliny Sandomierskiej. W rozproszeniu spotykany także w Karpatach (Pieniny, Pogórze Beskidzkie) i w dolinie Dolnej Odry. Chroniony w niektórych parkach narodowych (Pieniński, Wielkopolski) oraz rezerwatach przyrody (Gipsowa Góra w opolskim, Kamienieckie Wąwozy w zachodniopomorskim, Łęgi na Ostrowiu Panieńskim w kujawsko-pomorskim, Łężczok w śląskim, Szachownica w Krównikach w podkarpackim).

Na Dolnym Śląsku jest to gatunek bardzo rzadki, pierwotnie notowany głównie na dolnośląskim odcinku doliny Odry (od Oławy po Ścinawę) wraz z otaczającymi je terenami i dopływami (Oława, Widawa) oraz na Przedgórzu Sudeckim. Rozproszone stanowiska występowały także w Sudetach (Góry Wałbrzyskie, Pogórze Wałbrzyskie, Ziemia Kłodzka) oraz na północy województwa w Dolinie Baryczy. Obecnie potwierdzone zostały jedynie pojedyncze populacje w dolinie Odry od Brzegu Dolnego po Oławę, dokładniej chodzi o lokalizacje w rejonie miejscowości Czernica, Ratowice, Gajków, Łany, Raków, Czystopole, Pisarzowice, Prężyce, Warzyna, Oława (Las Oławski, tamtejsze wały) oraz miasto Wrocław (Rędzin, Lesica, Nowa Karczma, Janówek, Strachocin oraz wały na osiedlach Bartoszowice, Karłowice, Dąbie i Biskupin). Na chwilę obecną dolnośląskie stanowiska nie są objęte ochroną rezerwatową lub w formie użytków ekologicznych.

Gatunek terenów otwartych i ektonowych, preferujący miejsca półcieniste lub cieniste, jednak spotykany także na stanowiskach nasłonecznionych, na glebie wilgotnej, średnio żyznej, głównie wapiennej. Jest to roślina o dosyć szerokim spectrum siedliskowym, występuje w bardzo wielu zbiorowiskach, zarówno półnaturalnych jak i antropogenicznych. Notowana głównie na różnego rodzaju siedliskach antropogenicznych łąk kośnych, łąk trzęścilowych a miejscami także na murawach kserotermicznych. Często jest składnikiem okrajków i zarośli, rośnie także na obrzeżach lasów liściastych (grądy, dąbrowy). Występuje również na obszarach typowo antropogenicznych jak brzegi rowów melioracyjnych, obrzeża dróg, poldery, groble i wały przeciwpowodziowe. Nie podlega ochronie mimo rzadkości. Czosnek wężowy został umieszczony na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006, 2016) oraz w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin (2014). Na terenie Polski jest uznany za gatunek narażony (kategoria zagrożenia VU).