Długosz królewski

Długosz królewski (Osmunda regalis )

Długoszowate (Osmundaceae)

Wytwarzanie zarodników: VI-VII

Długosz królewski, znany również jako królewska paproć, to imponująca roślina, której urok sprawia, że jest nie do pomylenia z innymi paprociami. Spotkanie z długoszem jest prawdziwym marzeniem dla niejednego miłośnika flory. Wygląd długosza królewskiego jest naprawdę majestatyczny, z dużymi, pierzastymi liśćmi, które mogą osiągnąć nawet 2 metry wysokości. Liście są zielone i mają unikalny pokrój i sztywny kształt, który nadaje roślinie wyjątkowego wyglądu. Na koniec sezonu wegetacyjnego, liście zmieniają kolor na złoty i czerwony, dodając uroku jesiennej scenerii.

Gatunek paproci o zasięgu kosmopolitycznym, którego stanowiska rozprzestrzenione są w Eurazji, Afryce i obu Amerykach. Zasięg obejmuje głównie Europę (za wyjątkiem obszarów północnych i wschodnich), Subkontynent Indyjski, Afrykę Subsaharyjską, Madagaskar, wschodnią część Ameryki Północnej, Amerykę Środkową oraz większość Ameryki Południowej za wyjątkiem Chile i części Argentyny. W Europie największe zagęszczenie stanowisk występuje w atlantyckiej części (od północnej Hiszpanii, poprzez Francję, Wyspy Brytyjskie, po kraje Beneluksu, północne Niemcy i południową Skandynawię). Liczba stanowisk gwałtownie maleje w kierunku wschodnim, gdzie granica zasięgu obejmuje Polskę, Austrię i północno-zachodnie Bałkany. Oderwane populacje stwierdzono w Grecji, południowych Włoszech oraz na wyspach śródziemnomorskich (Sardynia, Korsyka, Sycylia, Kreta).

W Polsce przebiega wschodnia granica europejskiego zasięgu, gdzie stanowiska są bardzo rozproszone i nierównomiernie rozlokowane. Do miejsc o większej koncentracji należy Pomorze Zachodnie (Wolin, Uznam, dolina Dolnej Odry), północne tereny Pomorza Gdańskiego, Ziemia Łódzka oraz Kotlina Sandomierska. Pojedyncze stanowiska stwierdzono także na Nizinie Śląskiej, Wale Trzebnickim, w Wielkopolsce, na Ziemi Lubuskiej i w dolnym odcinku Wisły. Jest to jeden z gatunków roślin objętych szczególną troską w systemie ochrony przyrody dla którego powoływane są rezerwaty przyrody, m.in. Baszków, Długosz Królewski w Łęczynie, Długosz Królewski w Węglewicach, Długosz Królewski w Wierzchucinie, Zabłocie (Kotlina Sandomierska), Brzeziny i Długosz Królewski w Puszczy Niepołomickiej. Część stanowisk objęto ochroną w ramach użytków ekologicznych, m.in. w gminie Trzebiel (Długosz Królewski Przy Łąkach, Długosz Królewski W Drągowinie, Długosz Królewski Przy Bagienku) oraz w gminie Kargowa. Niektóre kępy są obejmowane ochroną jako pomniki przyrody, m.in. w gminie Kargowa na terenie użytku Otulina Długosza oraz w gminie Przygodzice.

Na Dolnym Śląsku jest to gatunek bardzo rzadki. Pierwotnie znany był z około 30 stanowisk, jednak inwentaryzacje przyrodnicze wskazały zaledwie 12 lokalizacji jako wciąż istniejących. Wszystkie one zlokalizowane są w północnej części województwa rozciągając się od Borów Dolnośląskich po Równinę Oleśnicką, chodzi tutaj o stanowiska Bielawa Dolna i Węgliniec (Bory Dolnośląskie), Rokitki i Pasternik (Równina Legnicka), Wrzosy, Golina i Wołów (Wysoczyzna Rościsławska), Straszowice, Smogorzów Mały (Wzgórza Trzebnickie), Ostrowina (Równina Oleśnicka) i Stawno (Kotlina Milicka). Część populacji objęta jest ochroną w ramach rezerwatu przyrody Uroczysko Wrzosy w sercu Parku Krajobrazowego Dolina Jezierzycy, w jego otulinie lub na niektórych obszarach Natura 2000. Do wymarłych lub wątpliwych stanowisk należą lokalizacje z okolic miejscowości Głogów, Przemków, Wąsosz, Ruda Żmigrodzka, Chocianów, Prochowice, Międzybórz, Sosnówka i Grędzina. Łączna liczba osobników na Dolnym Śląsku szacowana jest na około 60-70 kęp.

Jest to gatunek o stosunkowo szerokim spektrum ekologicznym, co umożliwiło mu występowanie niemal na wszystkich kontynentach. W Polsce długosz notowany jest głównie w siedliskach wilgotnych i częściowo cienistych. Preferuje miejsca chłodne, z wysoką wilgotnością powietrza i podłoża, gleba przeważnie torfowa, torfiasto-próchnicza, piaszczysto-gliniasta lub piaszczysto-próchnicza, pH kwaśne. Mimo rzadkości jest notowany w różnych typach lasów lub zadrzewień, m.in. wilgotne bory sosnowe, bory świerkowe, mieszane lasy sosnowo-dębowe, zarośla wierzbowe, olsy, łęgi oraz brzeziny (lasy brzozowe). Długosz prawdopodobnie nie przywiązuje się do konkretnego siedliska, lecz bardziej do parametrów gleby i nasłonecznienia. Drzewostany w większości lokalizacji były w fazie regeneracji lub przebudowy, z dużymi lukami świetlnymi. Jest to gatunek charakterystyczny dla olszowych lasów bagiennych porastających torfowe zagłębienia o utrudnionym dopływie z klasy Alnetea glutinosae oraz łozowiska z woskownicą i wierzbą uszatą z zespołu Myrico-Salicetum auritae.

W Polsce długosz królewski jest rośliną chronioną. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski, gdzie oznaczony jest kategorią EN, co oznacza gatunek zagrożony wyginięciem. Długosz królewski jest objęty także ochroną ścisłą na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska z 2014 roku. Oznacza to, że zabrania się zrywania i niszczenia tej rośliny. Istotne jest podkreślenie, jak ważna jest ochrona i zachowanie tego wyjątkowego gatunku dla przyszłych pokoleń.