Siódme Niebo nad Zieleńcem

11 października 2022 Wyłączono przez admin

Mało znany fragment Gór Orlickich tuż przy granicy z Czechami, stanowiący jednocześnie jeden z najcenniejszych obiektów florystycznych w tej części kraju. Jest to mozaika bardzo wielu siedlisk, w tym skrajnie rzadkich w województwie jak górskie jaworzyny ziołoroślowe i młaki węglanowe. W Siódmym Niebie występuje cały szereg cennych gatunków, dla których jest to jedno z ostatnich znanych miejsc występowania w województwie. Niestety kilka lat temu spora część ucierpiała na wskutek ludzkiej działalności, co tylko pokazuje jak nieefektywna jest w Polsce ochrona środowiska. Więcej w dalszej części artykułu.

Typ ochrony: w ramach obszaru Natura 2000

Data utworzenia: x

Powierzchnia: ok. 10 ha

Powiat: Kłodzki

Gmina: Duszniki-Zdrój

Nadleśnictwo: Zdroje

Nazwa: Siódme Niebo jest stosunkowo nową nazwą, która pojawiła się na mapach dopiero po 2020 roku. Wcześniej teren ten był bezimienny. Samo określenie odnosi się do wyciągu krzesełkowego nr. 7 zlokalizowanego dawniej na stoku w tym miejscu. Kilka lat temu nastąpił całkowity demontaż konstrukcji. Drugi człon „niebo” nawiązuje do przeogromnego bogactwa florystycznego tego miejsca. Przyrodnicy czują się tutaj bowiem jak w niebie … siódmym niebie 😉

Położenie i budowa: Opisywany teren zlokalizowany jest w całości na wschodnich stokach Zielonego Garbu (1034 m n.p.m.) w północnej części Gór Orlickich przynależnych do Sudetów Środkowych. Dokładniej jest to teren rozpościerający się pomiędzy granicą państwa od zachodu a Autostradą Sudecką od wschodu. Północną i południową granicę wyznaczają lasy. Całość zlokalizowana jest na działce 13/2 obrębu Zieleniec przynależnego administracyjnie do miasta Duszniki Zdrój. Okalające lasy wchodzą w skład oddziału leśnego 312 a-f nadleśnictwa Zdroje.

Zielony Garb, podobnie jak większość tego odcinka Gór Orlickich, zbudowany jest ze staropaleozoicznych łupków łyszczykowych należący do metamorfiku bystrzycko-orlickiego. Jest to skała metamorficzna o szarej lub szarozielonej barwie, która charakteryzuje się wysoką łupliwością z powodu swojej struktury. W efekcie na terenach z dominacją łupków występuje bardzo bogata sieć źródlisk i wywierzysk. Zielony Garb usytuowany jest w strefie granicznej ruchów pionowych, z tego powodu tutejsze skały uległy spękaniu i potrzaskaniu tworząc przeogromną sieć drobnych kanałów, którymi transportowana jest woda. To właśnie dzięki budowie i bogatym opadom atmosferycznym w Siódmym Niebie występują źródliska. Warto także nadmienić, że Zielony Garb leży na europejskim dziale wodnym, pomiędzy zlewiskami Morza Bałtyckiego po polskiej stronie i Morza Północnego po stronie czeskiej.

Źródła w Siódmym Niebie charakteryzują się występowaniem w ich wodach trawertynu, zwanego także jako martwica wapienna, źródleniec lub tuf wapienny. Jest to skała osadowa składająca się z kalcytu i aragonitu. Jego drobne cząsteczki osadzają się na skałach w źródliskach oraz na porastających brzegi mchach. Wierzchnia warstwa podłoża budowana jest głównie z glin stokowych na wychodniach skał metamorficznych. Powstały one w plejstocenie podczas zlodowaceń bałtyckich (północnopolskich). W miejscach z dużym rumoszem skalnym wykształciły się gleby brunatne właściwe z enklawami odmiany kwaśnej.

Roślinność: Bardzo bogata, występuje tu jedno z największych sudeckich nagromadzeń rzadkich lub chronionych gatunków roślin, które tworzą wiele górskich siedlisk łąkowych, torfowiskowych i bagiennych. Ze względu na wysoką bioróżnorodność, w opisie skupiamy się generalnie na całej roślinności stoków Zielonego Garbu, w tym tereny leśne występujące naokoło Siódmego Nieba. Do największych powierzchniowo siedlisk należą ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) w podtypie ziołorośla reglowe i wysokogórskie, które należą do najbogatszych i najlepiej rozwiniętych. Panuje tu chłodny i wilgotny klimat nawet w bezdeszczowych okresach letnich upałów, dzięki czemu roślinność jest wyjątkowo bujna. Siedlisko wykształciło się w górnej części stoków, gdzie występuje seria źródlisk i niewielkich cieków wodnych. Miejsca te charakteryzuje specyficzne podłoże. Jest ono żyzne i jednocześnie przepuszczalne, woda stale przepływa i dobrze natlenia glebę. Ziołorośla stanowią głównie zbiorowiska traw, turzyc oraz wysokich bylin dwuliściennych z niewielkim udziałem krzewów. W miejscu tym występuje wielkie bogactwo roślin, m.in. bodziszek łąkowy, ciemiężyca zielona, jaskier platanolistny, jarzmianka większa, kozłek bzowy, kukułka Fuchsa, pełnik europejski, rdest wężownik, rutewka orlikolistna, tojad dzióbaty, świerząbek orzęsiony i wiązówka błotna. Bogate są tutaj zbiorowiska ze skrzypem i ciemiężycą, gdzie siedlisko stopniowo przechodzi w sąsiednie tereny leśne jako że należą one do gatunków cienioznośnych.

W górnych partiach, wokół źródlisk występują płaty górskiej młaki zasadowej ze związku eutroficznych młak niskoturzycowych (Caricion davallianae) i Sphagno warnstorfii-Tomentypnion nitentis. Orlickie młaki stanową jedną z największych koncentracji rzadkich gatunków w skali Sudetów i Dolnego Śląska. W miejscu tym występuje kilka rzadkich i chronionych roślin, w tym gatunki, które mają tu jedyne lub jedne z ostatnich stanowisk w regionie jak storczyca kulista, gnidosz błotny i tłustosz pospolity. Na młakach stwierdzono także takie gatunki jak kukułka Fuchsa, turzyca Davalla, kozłek dwupienny, wełnianka szerokolistna oraz liczne turzyce (turzyca żółta, turzyca prosowa), kalcyfilne torfowce i mchy brunatne (Campylium stellatum, Limprichtia cossonii, Tomentypnum nitens, Bryum pseudotriquetrum, Philonotis fontana, Calliergonella cuspidata, Fissidens adiantoides, Hypnum pratense). Jest to jedno z dwóch znanych na Ziemi Kłodzkiej stanowisk tłustosza pospolitego. Będąc w terenie warto także zwrócić uwagę na wystąpienia skorupek trawertynu na łodyżkach mchów rosnących w obszarze wysięków wapiennych źródlisk.

Północne i dolne partie stoków zajmują górskie łąki konietlicowe (Polygono-Trisetion) użytkowane ekstensywnie. Porastają suchsze fragmenty, gdzie nie występują już źródliska i zabagnienia. Występują tu przede wszystkim liczne gatunki traw, w tym dominująca konietlica łąkowa oraz inne gatunki roślin jak: bodziszek leśny, chaber perukowy, firletka poszarpana, pełnik europejski, ostrożeń dwubarwny, rzeżusznik Hallera, zerwa kłosowa i dziurawiec czteroboczny. Wśród gatunków rzadkich i chronionych warto wymienić populację arniki górskiej, która została niemal doszczętnie zniszczona w trakcie budowy nartostrady. Łąki konietlicowe stanowią typowe siedlisko antropogeniczne, którego trwałość oraz bioróżnorodność zależna jest od czynnika ludzkiego. Dolne partie stanowią obecnie teren silnie zniekształcony z powodu ekspansji łubinu trwałego, który praktycznie zdominował tamtejsze fragmenty łąk. W wyższych partiach jego udział jest znacznie mniejszy. Tam też łąki konietlicowe stopniowo przechodzą w murawy bliźniczkowe ze związku Violion caninae. Siedlisko wykształciło się na ubogich i najsuchszych fragmentach góry z suchą i świeżą glebą brunatną kwaśną na łupkach łyszczykowych. Skład samych muraw jest silnie zróżnicowany, zależnie od warunków klimatycznych, poziomu wód gruntowych oraz poziomu nasłonecznienia. Jednak bez względu na miejsce występowania ich wspólną cechą jest dominacja zwartych kęp bliźniczki psiej trawki. Jest to niska (średnio ok. 30 cm) trawa, tworząca zwartą roślinności o charakterystycznym zabarwieniu, które zależnie od pory roku ma zabarwienie od żółtozielonego po płowobrązowe. Miejscowo występują tu także typowe dla siedliska gatunki roślin: dziewięćsił bezłodygowy, ciemiężyca zielona, krzyżownica zwyczajna, jastrzębce, goździk kropkowany oraz rzadki widłak goździsty. Miejscami na murawy wkraczają rozległe kępy wrzosu zwyczajnego oraz borówki czarnej i borówki brusznicy, szczególnie przy granicy z lasem.

Choć Siódme Niebo może kojarzyć się głównie z terenami nieleśnymi, to jednak na potrzeby artykułu opisujemy tutaj także okalające obszar lasy. Do najważniejszych należą górskie jaworzyny ziołoroślowe (Athyrio distentifoliae-Fagetum sylvaticae). Są to środkowoeuropejskie, subalpejskie i górskie lasy bukowe z jaworem oraz szczawiem górskim porastające przeważnie strome zbocza dolin rzecznych oraz źródlisk. Niewielki płat tego niezwykle rzadkiego w Sudetach siedliska stwierdzono w dolnych partiach, na południowy wschód od Siódmego Nieba. Drzewostan zbudowany jest głównie z buków o charakterystycznie zniekształconym (krzywulcowym) pokroju z domieszką jaworów. Runo siedliska zbliżone jest do lasów bukowych z widocznym udziałem gatunków tworzących ziołorośla i traworośla górskie, takich jak ciemiężyca zielona, gwiazdnica gajowa, kokoryczka okółkowa, miesiącznica trwała, miłosna górska, modrzyk górski, starzec gajowy, trybula lśniąca i róża alpejska. W górnych partiach stoków, buczynę zastępują rozległe bory świerkowe określane jako świerkowe zespoły wysokogórskie (Vaccinio-Piceenion), których drzewostan zbudowany jest niemal wyłącznie ze świerka. Miejscami występują także jawory i buki, stanowią one prawdopodobnie pozostałość po pierwotnym lesie bukowym. Warstwa runa jest stosunkowo bogata jak na świerczynę i dobrze rozwinięta. Pospolite tutaj łany borówki czarnej i trzcinnika są miejscami przerywane przez kępy wrzosów, przytuli i pszeńca leśnego, którym towarzyszą typowe dla siedliska rośliny: borówka brusznica, przytulia okrągłolistna, podbiałek alpejski, widłak jałowcowaty oraz inne gatunki, w tym rzadkie lub chronione (ciemiężyca zielona, kukułka Fuchsa, jastrzębiec pomarańczowy, liczydło górskie).

Arnika górska (Arnica montana), wieloletnia bylina osiągająca 20-60 cm wysokości. Wyróżnia się stosunkowo dużymi koszyczkami kwiatowymi w żółtych kolorach. Jest to rzadki gatunek, objęty ochroną ścisłą, umieszczony w kategorii VU (narażony na wyginięcie). W II dekadzie XXI w. populacja na stoku uległa drastycznemu spadkowi na wskutek prac budowlanych. Z 15 skupisk ocalały jedynie 3.
Gnidosz błotny (Pedicularis palustris), bardzo rzadki gatunek w regionie, który występuje na górnej części stoku na niskoturzycowych młakach i torfowiskach. Populacja liczy w sezonie po 50-60 osobników z tendencją wzrostową. Góry Orlickie są obecnie jedynym znanym miejscem występowania w województwie dolnośląskim.
Jaskier platanolistny (Ranunculus platanifolius), mało znana bylina tworząca długie łodygi zakończone pojedynczymi kwiatami o białych płatkach i dość długich nitkach. Na Dolnym Śląsku rośnie jedynie w wyższych partiach Sudetów, głównie na półcienistych stanowiskach o żyznej i wilgotnej glebie. W Siódmym Niebie jest to gatunek pospolity, rosnący w wielu miejscach.
Jastrzębiec pomarańczowy (Pilosella aurantiaca), stosunkowo rzadki gatunek notowany w Polsce niemal wyłącznie z terenów górskich. Mimo rzadkości nie został objęty ochroną. Jest to średniej wielkości bylina tworząca przyziemną rozetę z mocno owłosionymi liśćmi, ze środka której wyrasta wysoki na 20-60 cm kwiatostan zakończony kilkoma koszyczkami o ciemnopomarańczowej barwie. Na stoku rośnie głównie w suchszych fragmentach, zarówno u podnóża jak i w górnych partiach.
Kukułka Fuchsa (Dactylorhiza fuchsii), najpospolitszy gatunek storczyka na omawianym terenie, rosnący w miejscach otwartych, w tym licznie na młakach i ziołoroślach, gdzie występuje wraz z innymi łąkowymi taksonami roślin. Liczbę kwitnących roślin ocenia się na 200-300 osobników.
Kukułka szerokolistna (Dactylorhiza maculata), jeden z pospolitszych storczyków w Polsce, posiadający kwiatostan pełen różowo-fioletowych kwiatów wystraszających z rozety mocno nakrapianych liści. Na omawianym terenie nie jest to gatunek pospolity. Rośnie w dolnych i środkowych partiach, na tamtejszych wilgotnych łąkach.
Pełnik europejski (Trollius europaeus), symbol Ziemi Kłodzkiej, określany tutaj jako róża kłodzka. Jest to średniej wielkości bylina, tworząca serię charakterystycznych kwiatów w formie kulistych pomponów o jasnożółtej barwie. Gatunek objęty ochroną ścisłą, który rośnie na wilgotnych ziołoroślach w górnej części stoków.
Rutewka orlikolistna (Thalictrum aquilegiifolium), stosunkowo nieczęsty gatunek, jednak nie został objęty ochroną. Tworzy wysokie na 50-100 cm łodygi zakończone wiechowatym kwiatostanem pełnym drobnych kwiatów o białym lub różowofioletowym kolorze. Roślina występuje na wilgotnych i żyznych fragmentach w górnej części stoków.
Storczyca kulista (Traunsteinera globosa), jeden z najrzadszych gatunków storczyków na Dolnym Śląsku. Na tym terenie posiada jedno stanowisko w młakach nawapiennych nad Zieleńcem. Populacja jest stosunkowo nowa, cechująca się dużymi fluktuacjami. Ze względu na niewielką liczbę pędów jej przyszłość wciąż jest niepewna.
Tłustosz zwyczajny (Pingula vulgaris), występuje w obszarze źródliskowym na niewielkich płatach torfowisk i turzycowisk na Zielonym Garbie i jest to jego obecnie jedyne znane stanowisko w polskiej części Sudetów.
Turzyca Davalla (Carex davalliana), rzadki gatunek notowany głównie w południowej Polsce. Tworzy kępy o wysokości 10-40 cm, gdzie wytwarza wierzchołkowe kłosy. Rośnie w górnych partiach na tamtejszych młakach, często w mozaice z innymi gatunkami turzyc.
Wełnianka wąskolistna (Eriophorum angustifolium), stosunkowo pospolity gatunek rosnący na torfowiskach i młakach, który rozrastając się klonalnie tworzy miejscami rozległe płaty. Na Siódmym Niebie rośnie głównie w młakach, zarówno w środkowych jak i górnych partiach.

Zwierzęta: Obszar nie miał przeprowadzanej inwentaryzacji faunistycznej. Jednak zlokalizowany jest w jednym z najbardziej zalesionych obszarów województwa, gdzie ze wszystkich stron występują rozległe kompleksy leśne. Z tego powodu na tutejsze murawy zachodzi bardzo wiele gatunków ssaków oraz ptaków w celu pożywienia się. Na nasłonecznionych fragmentach można spotkać wygrzewające się gady (żmija zygzakowata, padalec zwyczajny), a w wilgotnych fragmentach ziołorośli kryjówki znajdują płazy (ropuchy, traszki).

Inne: Obszar na chwilę obecną nie posiada dużego zagospodarowania turystycznego, które jednak w przyszłości zostanie prawdopodobnie powiększone. W tym momencie jest tutaj ławka oraz ogrodzenie, a w planach jest także tablica dydaktyczna. Przez stok nie poprowadzono żadnego szlaku turystycznego, najbliższe to:

czerwony szlak o nazwie Jiráskova cesta, który biegnie po czeskiej stronie tuż przy granicy
czerwony szlak, tzw. Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza, poprowadzony u podnóża góry wzdłuż głównej ulicy
zielony szlak okrężny poprowadzony u podnóża góry wzdłuż głównej ulicy

Zagrożenia: Bardzo zróżnicowane. Teren nie jest w żadnej sposób chroniony, nie licząc objęcia w ramach obszaru Natura 2000 Góry Orlickie. W praktyce ta forma ochrony nie sprawdziła się w polskich realiach, gdzie często działania ochronne mają znaczenie symboliczne lub są wybitnie nieskuteczne. Dowodem tego było zniszczenie ogromnej powierzchni muraw w północnym fragmencie stoków. W miejscu tym nastąpił demontaż wyciągu, od którego zresztą nazwano to miejsce. Następnie przeprowadzono rozległe i bardzo inwazyjne prace ziemne. Utworzono drogę ubitą tłuczniem. Pierwotnie była to nartostrada, później przebudowana na drogę dojazdową do okolicznych lasów. W efekcie bezpowrotnie zniszczono ogromne płaty muraw bliźniczkowych, łąk konietlicowych i prawdopodobnie także mocno zaingerowano w poziom wód gruntowych. W wyniku tychże prac powstały rozległe powierzchnie pustej ziemi, na które wkroczyły gatunki inwazyjne, głównie łubin trwały. Dzięki swojej ekspansywności roślina ta praktycznie całkowicie zdominowała dolne partie góry. Ze zinwentaryzowanych 15 skupisk chronionej arniki górskiej, przetrwały tylko 3 (Wójcik 2021). Dla zachowania jednych z najcenniejszych terenów florystycznych należy wdrożyć odpowiednie środki mogące zapobiec podobnym zdarzeniom w przyszłości. Dotyczy to zwłaszcza ziołorośli i młak węglanowych, które są szczególnie wrażliwe na antropopresję. Jednym z początkowych tego efektów jest ogrodzenie płotem najcenniejszych łąk aby zapobiec penetracji przez turystów, którzy mogą nieświadomie podeptać drobne tłustosze lub skrajnie rzadkie storczyki.

Wrażenia Osobiste: Bardzo pozytywne, mimo dokonanych zniszczeń. Jest to jedno z najpiękniejszych miejsc jakie było mi dane odwiedzić w Sudetach. Prawdziwa perełka do której nie trzeba pokonywać nie wiadomo ile kilometrów. W jednym miejscu można spotkać całą serię rzadkich gatunków roślin wraz z drugą serią roślin, które są niby niezbyt rzadkie ale jednak rosną w województwie jedynie w górskiej części. Jeśli dodamy do tego także przeogromną liczbę cennych terenów jakie występują generalnie w okolicy to mamy zapewniony botaniczny raj na kilka dni zwiedzania. Zachodnia część Ziemi Kłodzkiej obejmuje bowiem nie tylko Góry Stołowe z tamtejszym parkiem narodowym ale także Góry i Pogórze Orlickie oraz torfowiska Gór Bystrzyckich. Do tego dochodzi także czeska strona Gór Orlickich z tamtejszym „rajskim ogrodem” jak określany jest przygraniczny rezerwat Bukačka oraz całą serią obiektów chronionych (więcej o czeskich rezerwatach w Górach Orlickich można przeczytać w osobnym artykule). W zwiedzaniu Siódmego Nieba jest tylko jedno „ale”. Zwiedzanie ogrodzonej części (młaki, torfowiska) polecam zostawić jedynie osobom rozpoznającym rzadkie gatunki, tak by ich nie zdeptać.

Zniszczone łąki konietlicowe ze stanowiskami arniki górskiej
(Natura 2000 Góry Orlickie)

Informacje praktyczne:

bardzo dobry dojazd, stok znajduje się tuż przy głównej drodze w Zieleńcu, gdzie u podnóża zlokalizowany jest parking. Stamtąd na samą górę Zielonego Garbu prowadzi, wielokrotnie wspominana, utwardzona droga.
dojście jest dosyć łatwe i polecane dla większości osób, w tym niemających dobrej kondycji. Z góry rozpościera się piękna panorama na sporą część Ziemi Kłodzkiej, w tym na Torfowisko pod Zieleńcem, Szczeliniec i Śnieżnik. Samo chodzenie po młakach i ziołoroślach polecam dla osób doświadczonych. Przez większą część sezonu teren jest tam wybitnie podmokły i miejscami grząski. Gęsta roślinność przysłania cieki wodne co może spowodować łatwe przemoczenie obuwia
wokół występuje kilka chronionych terenów, jednak wszystkie poza jednym (Torfowisko pod Zieleńcem) zlokalizowane są po czeskiej stronie. Chodzi tu o: NPR Bukačka i Trčkov, PR Bedřichovka, Hořečky, Hraniční louka, Jelení lázeň, Pod Vrchmezím, Trčkovská louka oraz PP Velká louka.
oprócz terenów chronionych, okolica to prawdziwa przyrodnicza perła i ciężko tak naprawdę wymienić wszystkie cenne tereny. Do najbliższych i najważniejszych należy: Dolina Bystrzycy Dusznickiej, Dolina Białego Potoku ze Złotą Sztolnią, Dolina Strążyska, Grodczyn-Homole, jesion Bolko, Kozia Hala, Pańska Góra, Wzgórze Pustelnika oraz seria pomników przyrody w mieście Duszniki Zdrój (jesion, lipy, buki)
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: czerwiec (storczyki tłustosze, gnidosze, przytulie, jaskry, pełniki, kukułki, wełnianki), lipiec (ciemiężyce, kukułki, arnika), sierpień (tojady, wrzosy)