Goryczka krzyżowa

Goryczka krzyżowa (Gentiana cruciata)

Goryczkowate (Gentianaceae )

Okres kwitnienia: VI-VII

Gatunek europejsko-azjatycki, którego zwarty areał obejmuje wyżynne i górskie obszary Europy Zachodniej, Środkowej i Europy Południowej a także Europa Wschodnia i zachodnie rejony Azji (Kaukaz, Azja Mniejsza, Bliski Wschód). W Polsce występuje w dużym rozproszeniu a stanowiska są nierównomiernie rozmieszczone, gdzie najliczniej notowana jest w dorzeczu dolnej Odry, dolnej Wisły, w pasie Wyżyn Południowopolskich (Wyżyna Śląska, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Wyżyna Kielecka i Wyżyna Lubelska) a także we wschodniej części Karpat (Beskid Wyspowy, Bieszczady, Góry Sanocko-Turzańskie). Poza tym w rozproszeniu także w Polsce Północnej (Kaszuby, Warmia, Mazury), na Górnym Śląsku, w Sudetach i pozostałej części Karpat. Na Dolnym Śląsku jest to obecnie gatunek rzadki i wymierający. Pierwotnie występował w niemal wszystkich pasmach górskich Sudetów, obecnie ograniczony do kilkudziesięciu stanowisk ograniczonych do kilku pasm: Pogórze Izerskie (Dolina Bobru), Góry i Pogórze Kaczawskie (okolice Wojcieszowa, Nowego Kościoła i Lipy), Góry i Pogórze Orlickie (tereny obszaru Natura 2000 Grodczyn-Homole), Pasmo Krowiarki (okolice Mielnika, Romanowa, Piotrowic, Żelazna). Na pozostałych stanowiskach w gatunek wymarł lub nie został odnaleziony. Obecnie żadna populacja nie znajduje się w obszarze rezerwatu przyrody lub użytku ekologicznego.

Gatunek terenów otwartych, silnie nasłonecznionych lub tylko lekko ocienionych. Rośnie na glebach suchych lub umiarkowanie suchych, świeżych, mineralno-próchniczych z dużym udziałem węglanu wapnia. Występuje zarówno na stokach o różnym poziomie nachylenia jak i na terenach płaskich, przeważnie od wystawie południowej lub zachodniej. Preferuje różnego rodzaju siedliska łąkowe obejmujące głównie zbiorowiska muraw kserotermicznych a także zbiorowiska okrajkowe, ciepłolubne zarośla oraz obrzeża lasów na glebach wapiennych. Jest to gatunek charakterystyczny dla klasy muraw kserotermicznych (Festuco-Brometea) oraz zespołu miłka i kłosownicy pierzastej (Adonido-Brachypodietum pinnati). Na Dolnym Śląsku wchodzi w skład charakterystycznych tylko dla tego regionu w Polsce ciepłolubnych muraw kserotermicznych o oceaniczno-przyśródziemnomorskim typie zasięgu ze związku Bromion erecti (Mesobromion).

Goryczka należy do rzadkich roślin objętych ochroną gatunkowa, której status na polskiej czerwonej liście określony jest jako VU (narażony). Do głównych zagrożeń należą zmiany siedliskowe w skutek niewłaściwie prowadzonej gospodarki łąkowej i rolnej na użytkach zielonych (zaorywanie muraw, koszenie w nieodpowiednich terminach, wypalanie) a także porzucenie tradycyjnego wypasu skutkującego stopniowym i powolnym zarastaniem muraw przez młode drzewka i krzewy. Na części stanowisk dużym zagrożeniem jest ekspansja gatunków obcych lub rodzimych (trzcinnik, nawłoć, niecierpek, barszcz) i wypieranie mniej konkurencyjnej roślinności, w tym goryczki krzyżowej. Wśród innych zagrożeń notuje się celowe niszczenie roślin lub wykopywanie ich do przydomowych ogródków.