Kruszczyk rdzawoczerwony

KRUSZCZYK  RDZAWOCZERWONY  (Epipactis atrorubens)

Jest to nasz jedyny rodzimy kruszczyk o jaskrawych kwiatach w kolorach różu i fioletu. Można go spotkać na słonecznych murawach i jasnych, nawapiennych lasach liściastych. Na Dolnym Śląsku należy do rzadkich gatunków skupiających swoje stanowiska głównie w dwóch górskich obszarach. 

Storczykowate (Orchidaceae)

Okres kwitnienia: VI-VIII

Wygląd: Charakterystyczna bylina kłączowa, osiągająca do metra wysokości. Kwiaty charakterystyczne dla rodziny storczykowatych o pięciu działkach kielicha, koloru rdzawoczerwonego lub purpurowo czerwonego, czasem różowo-czerwonego, wonne, zebrane w luźne, jednostronne grono. Warżka jaśniejsza od płatków, przedni trzon o łódkowatym kształcie jest nieruchomo zrośnięty z członem nasadowym. Człon końcowy falisty, z dwoma guzkami, które łączą się z trzecim guzkiem w środku. Może dochodzić do samozapylenie w momencie, gdy braknie owadów.

Liście dolne łuskowate, o jajowatym kształcie z dobrze widocznymi nerwami biegnącymi równolegle do czubka liścia. Osadzone są naprzeciwlegle i dwustronne.

Owocem jest skórzasta torebka zawierająca liczne, drobne nasiona.

Występowanie: Gatunek europejski, rozprzestrzeniony niemal na całym kontynencie oraz pojedynczo w zachodniej Azji. Zwarty areał występowania obejmuje obszary od Europy Zachodniej od północnej Hiszpanii poprzez Francję, południową Belgię, środkowej i południowe Niemcy, Włochy, kraje alpejskie (Szwajcaria, Austria), kraje Europy Środkowej (Polska, Słowacja, Czechy, Węgry), kraje nadbałtyckie (Litwa, Łotwa, Estonia) a także Białoruś, Ukraina oraz zachodnie i północne tereny europejskiej części Rosji. Na rozproszonych stanowiskach stwierdzony także na Wyspach Brytyjskich (głównie Szkocja, Irlandia), płw. Skandynawskim, Krymie i płw. Bałkańskim. W Azji notowana na Kaukazie oraz środkowym Uralu. Stanowiska najdalej wysunięte na północ obejmują północną Norwegię, natomiast na południe sięga po środkową Grecję i Kalabrię we Włoszech.

W Polsce stanowiska rozproszone zarówno na niżu jak i w niższych położeniach górskich. Najliczniej występuje na wyżynach oraz na północny tj. na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, Mazurach, Pomorzu Zachodnim, Podhalu i na Kielecczyźnie. Poza tym stwierdzony także w Sudetach i niektórych regionach Karpat (Tatry, Pieniny, Gorce). Rośnie na terenie większości parków narodowych (m.in. Słowiński, Pieniński, Wigierski, Wielkopolski, Ojcowski, Tatrzański, Woliński) a także w licznych rezerwatach i parkach krajobrazowych.

Na Dolnym Śląsku notowany tylko w Paśmie Sudetów. Stanowiska rozlokowane głównie w dwóch regionach, Grzbiet Wschodni przynależny do Gór Kaczawskich (obszar Gór Połom, Miłek, Wapniki, Bukowa Góra, Wysoka i okolice miejscowości Mysłów, Nowe Rochowice) oraz Pasmo Krowiarki w Masywie Śnieżnika (m.in. Góra Wapniarka, Rogóżka i region Żelazna). Poza tym pojedyncze stanowiska odkryto w okolicach Szklarskiej Poręby. Żadne znane stanowisko nie jest zlokalizowane w dolnośląskich parkach narodowych i rezerwatach przyrody.

Środowisko: Rośnie głównie w piętrze regla dolnego i górnego, rzadziej kosówki, na glebach zarówno wapiennych jak i granitowych. Preferuje stanowiska jasne do półcienistych, wilgotne. Głównie brzegi strumieni, lasy liściaste i iglaste, zarośla, trawiaste zbocza, kserotermiczne zbiorowiska leśne i zaroślowe z dominacją sosny. Często występuje na terenach pokopalnianych (dawne wyrobiska, hałdy odpadów kopalnianych etc.). Gatunek charakterystyczny dla zbiorowisk ciepłolubnej buczyny stroczykowej i storczykowej buczyny wolińskiej oraz zespołu kocanki i jasieńca piaskowego (Helichryso-Jasionetum litoralis).

Opis ogólny: Od 2014 r. roślina jest objęta częściową ochroną gatunkową (wcześniej była pod ochroną ścisłą). Do głównych zagrożeń należy niszczenie siedlisk zaorywanie muraw, częste zrywanie kwiatów przez bezmyślnych turystów lub wykopywanie całych okazów i sadzenie ich do prywatnych ogrodów. Poza tym nieracjonalna gospodarka leśna polegająca na zalesianiu muraw oraz prowadzenie rębni na stanowiskach leśnych. Część populacji egzystuje w obrębie kamieniołomów, gdzie zagrożeniem jest tamtejsza działalność. Jest to jedyny krajowy kruszczyk kwitnący w kolorze purpurowo-czerwonym. Tworzy mieszańce z innymi gatunkami głównie z kruszczykiem błotnym (E. palustris) i kruszczykiem szerokolistnym (E. Helleborine). W przypadku tego drugiego tworzy mieszańca zwanego jako kruszczyk Schmalhausena (E. x schmalhausenii), notowanego miejscami w Górach Kaczawskich (Połom, Nowe Rochowice).