Las w Borkowicach
15 kwietnia 2019Wzgórza Trzebnickie pełne są nieznanych i drobnych ale cennych enklaw przyrodniczych pośród setek hektarów pól i sadów. Do takich nieznanych perełek należy m.in. las w Borkowicach porastający lessowe urwiska, które opadają do silnie meandrującego potoku tworzącego niewielkie przełomy.
Typ ochrony: brak (proponowany użytek ekologiczny)
Data utworzenia: –
Powierzchnia: ok. 16 ha
Powiat: Trzebnicki
Gmina: Oborniki Śląskie
Nadleśnictwo: Oborniki Śląskie
Położenie: Jest to niewielki kompleks leśny zajmujący północne stoki odchodzące od wzniesienia Dolnośląski Szczyt (235 m n.p.m.), który znajduje się we wschodniej części Grzbietu Południowego Wzgórz Trzebnickich przynależnych do makroregionu Wału Trzebnickiego. Opisywany teren okalany jest od zachodu i północy przez miejscowość Borkowice oraz tamtejsze sady owocowe. Od wschodu i południa las graniczy z polami uprawnymi i nieużytkami. Całość obejmuje oddział leśny 400 nadleśnictwa Oborniki Śląskie.
Budowa: Terenu jest zbudowany głównie z materiałów naniesionych przez wędrujący lodowiec, który utworzył potężny wał moreny spiętrzonej. Ruchy lodowca obywały się w czasie jednego ze stadiałów zlodowacenia środkowopolskiego. Tutejsze zbocza są zbudowane z typowych utworów morenowych jakimi są żwiry i gliny oraz utwory starszego pochodzenia, stanowiące głównie trzeciorzędowe iły i piaski. Na powierzchni wzgórz spotyka się także less, który dzięki dużej podatności na erozję i wymywanie posiada liczne wąwozy i szczeliny. Same zbocza, określane jako Wielkie Urwisko stanowią północną granicę Grzbietu Południowego, gdzie jego zbocza tworzą niewielką Dolinę Wilczą rozszerzającą się w kierunku Wilczyna i Golędzinowa. Dołem doliny płynie potok Lubniówka stanowiący prawobrzeżny dopływ Odry, gdzie uchodzi do niej na wysokości wsi Uraz.
Stoki na omawianym terenie charakteryzują się bardzo bogatą pagórkowatą rzeźbą terenu i dużymi różnicami wysokości. Występują tu zarówno stoki o łagodnym i stromym nachyleniu, tworzące miejscami małe ale liczne dolinki i wąwozy osiągające głębokość 30-40 m. Najbardziej widowiskowe jest wspomniane wcześniej Wielkie Urwisko będące rozległą ścianą o kilkudziesięciometrowej szerokości, stromo opadającej ku potokowi. Niestety jest ono silnie zarośnięte u podnóża przez liczne krzewy i młode drzewka, które całkowicie maskują twór i uniemożliwiają podziwianie ścian w pełnej krasie. Jest to możliwe jedynie zimą lub wczesną wiosną, kiedy to drzewa nie wypuściły jeszcze liści. Oprócz owego tworu, występują tu także inne, mniejsze urwiska, m.in. północne zbocza opadające do potoku Lubnówka, który na omawianym odcinku utworzył silnie meandrujące koryto zwane Przełomem Lubnówki. W dolnej części zboczy występują wysięki zasilające strumień.
Roślinność: Stosunkowo bogata. Całość omawianego obszaru obejmuje siedliska leśne, z których najważniejszy stanowi grąd środkowoeuropejski (Galio-Carpinetum), w dwóch wariantach: grą niski obejmujący niżej położone zbocza w pobliżu cieku wodnego i w dolnej części dolinek, gdzie stopniowo przechodzi w łęg i grąd typowy porastający zbocza i wyższe położenia lasu. Drzewostan budują głównie drzewa liściaste w wieku 80-140 lat, wśród których dominuje dąb szypułkowy, grab pospolity i lipa drobnolistna z udziałem klonu jaworu, jesionu wyniosłego i domieszką sztucznie nasadzonego świerka pospolitego, będącego gatunkiem obcym siedliskowo. Warstwa podszytu jest bardzo dobrze rozwinięta, wśród której dominują głównie młode drzewka wcześniej wymienionych gatunków a także liczne krzewy (kalina koralowa, leszczyna pospolita, głóg jednoszyjkowy, trzmielina zwyczajna). Runo leśne cechuje występowanie licznych wczesnowiosennych geofitów jak fiołek leśny, gwiazdnica wielkokwiatowa, kokorycz wątła, miodunka ćma, szczawik zajęczy, szczyr trwały, zawilec gajowy i zawilec żółty. Poza tym notuje się także później kwitnące gatunki, m.in. kokoryczka wonna, konwalia majowa, kruszczyk szerokolistny, podagrycznik pospolity oraz paproć nerecznica samcza.
Miejscami grąd przechodzi stopniowo w lasy łęgowe (Alno-Ulmion), które obejmują wąski pas wzdłuż meandrującego potoku. Drzewostan buduje głównie dąb szypułkowy, jesion wyniosły i olcha szara z domieszką innych drzew, głównie grądowych. Warstwa podszytu jest dobrze rozwinięta z licznymi okazami bzu czarnego, trzmieliny zwyczajnej, leszczyny pospolitej a także młodych okazów klonów, dębów i olszy. W siedlisku występuje bardzo bogate runo leśne, w skład którego wchodzą głównie wczesnowiosenne geofity jak kokorycz pusta, gajowiec żółty, miodunka ćma, piżmaczek wiosenny, śledziennica naprzeciwlistna, śnieżyczka przebiśnieg, zawilec gajowy, zawilec żółty, ziarnopłon wiosenny i złoć żółta. Poza tym występuje tu także czartawa pospolita, kopytnik pospolity, przytulia czepna, szczaw gajowy i liczne turzyce.
Inne: W terenie występuje wiele dorodnych drzew, wśród których najbardziej wyróżnia się potężny okaz modrzewia europejskiego ulokowanego przy żółtym szlaku w zachodniej części lasu. Okaz o wymiarach pomnikowych cechuje się okazałym i grubym pniem oraz zdrową i silnie rozrośniętą koroną. Oprócz samego modrzewia w terenie występuje kilka innych dorodnych drzew o wymiarach pomnikowych, głównie dęby szypułkowe i lipy drobnolistne.
Przez las przebiega żółty szlak Wzgórz Trzebnickich prowadzący z Wilczyna, przez Dolnośląski Szczyt, w kierunku Trzebnicy. Szlak poprowadzony jest leśną drogą i umożliwia podziwianie stromych stoków, meandrującego potoku oraz okazałego modrzewia. Idąc dalej na wschód szlak przechodzi przez malowniczy Piekielny Wąwóz i dalej przez samą Trzebnicę. Oprócz tego w środkowej części wsi, obok podupadającego pałacyku znajduje się niewielki ale malowniczy wąwóz rozdzielający wieś na dwie części. Dołem poprowadzona jest ubita droga łącząca oba fragmenty Borkowic. Wzdłuż górnych ścian wąwozu posadzone są dorodne okazy lip drobnolistnych, dębów szypułkowych i buków zwyczajnych. W warstwie runa natomiast widać gatunki zbliżone do tych rosnących w sąsiednim lesie, czyli zawilce gajowe, miodunka ćma, ziarnopłon wiosenny, kokorycz wątła czy kokoryczka wonna. Jest to jeden z dziesiątek bezimiennych wąwozów lessowych, którymi usiane są całe Wzgórza Trzebnickie, m.in. okazałe wąwozy lessowe pod Taczowem Małym czy Wąwóz Włóknicy pod Malczowem.
Zagrożenia: Stosunkowo duże. Teren nie posiada żadnej oficjalnej formy ochrony ani w postaci rezerwatu przyrody, użytku ekologicznego czy sieci Natura 2000 (mimo wykazania tutaj siedliska naturowego 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum). Brak jakiegokolwiek płaszcza ochronnego może skutkować pozyskiwaniem surowca drzewnego przez nadleśnictwo, które obecnie (2019 r.) oznaczyło wiele drzew w terenie do planowanej wycinki. Na terenie lasu planuje się trzebieże późne, rębnie gniazdową zupełną i częściową. Dotyczy to głównie dębów, grabów i buków. Wycinka drzew, jak zawsze niesie ze sobą duże zniekształcenie siedliska powodując zmiany gatunkowe oraz wypieranie roślin słabszych konkurencyjnie. Zwiększony dostęp światła słonecznego spowodowany luką w drzewostanie, skutkuje rozrostem krzewów i podrostu drzew. Ich nagły wzrost ogranicza w dużym stopniu dostępność światła w warstwie runa i powoduje stopniowe wycofywanie się roślinności rodzimej i wkraczanie gatunków segetalnych oraz ruderalnych (niecierpek, jeżyny, trawy). Dodatkowo w trakcie wycinek runo leśne jest mocno uszkadzane przez ciężki sprzęt oraz przez transportowanie pni, które ryją ziemię niszcząc przy tym roślinność. Wg programu nadleśnictwa obszar ten proponowany jest do objęcia ochroną jako użytek ekologiczny o nazwie „Łęg w Borkowicach” mimo, że znaczna część powierzchni zajmowana jest przez grądy. W obecnej perspektywie jest to jednak plan mało realny do realizacji.
Wrażenia osobiste: Umiarkowanie pozytywne. Las bardzo dobrze rzuca się w oczy z powiatowej drogi albowiem stanowi najwyższy punkt w krajobrazie wokół miejscowości Borkowice. Sam teren charakteryzuje się niezwykłą rzeźbą ze stromymi urwiskami i silnie meandrującym potokiem o głębokim korycie. Jego brzegi są silnie porośnięte bluszczem i wiosennymi geofitami (zawilce, miodunki, przebiśniegi, złocie), które zdobią runo w kwietniu i maju łanami kwiatów. Sam las jest bardzo mało znany i nie ma o nim dużo informacji, jednak można do niego łatwo trafić albowiem znajduje się przy miejscowości oraz prowadzi przez niego żółty szlak turystyczny. Dużym zagrożeniem jest gospodarka leśna albowiem w 2019 r. widać było na bardzo wielu drzewach znaczniki, które mogą świadczyć o planowanej wycince. Taka ingerencja w znacznej mierze możne zaszkodzić występującym tu grądom i łęgom, które cechuje wysoki poziom naturalności. Las nie jest duży (zajmuje zaledwie jeden oddział leśny), jednak dzięki stromym zboczom zwiedzanie go wymaga trochę energii. Warto jest zwiedzić także wąwóz, którym poprowadzono drogę łącząc domy w zachodniej części z resztą wsi. Jest to jeden z bardzo wielu wąwozów na Wzgórzach Trzebnickich.
Informacje praktyczne:
- dobry dojazd, las znajduje się zaraz przy zabudowaniach miejscowości jednak brakuje tutaj przejść albowiem pomiędzy drogą i lasem jest szereg prywatnych posesji i trzeba szukać luki pomiędzy posesjami
- żółty szlak przebiega od drugiej strony lasu (pod względem wsi) i nie ma do niego dojazdu samochodem
- w bezpośredniej okolicy nie ma terenów chronionych jak rezerwaty i użytki ekologiczne, najbliższe są w odległości około 12 km w linii prostej (Jodłowice i Las Bukowy w Skarszynie)
- w okolicy znajdują się inne cenne przyrodniczo tereny jak Malczowskie Jary (Wąwóz Włóknicy), Piekielny Wąwóz i Buczyna Trzebnicka
- sam żółty szlak należy do stosunkowo łatwych albowiem poprowadzony jest wzdłuż ubitej drogi. Zwiedzanie pozostałych fragmentów lasu zalecam osobom z doświadczeniem ponieważ jest tutaj wiele urwisk, stromych zboczy oraz brakuje jakiejkolwiek przeprawy przez meandrujący potok, nie licząc wrzuconych kłód i kamieni (prawdopodobnie przez okolicznych mieszkańców). Jedyny mostek znajduje się na wschodnim krańcu wsi, koło zabudowań przemysłowych
- najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: wczesna wiosna (wiosenne geofity), jesień (przebarwiające się liście)
