Wzgórza Warzęgowskie

3 sierpnia 2020 Wyłączono przez admin

Mało znana ostoja Natury 2000 ulokowana na uboczu Wzgórz Trzebnickich pośród malowniczych wzniesień morenowych. Na obszarze występują istotne populacje barczatki kataks, gatunku priorytetowego, a w tutejsze lasy słyną z najliczniejszej populacji kruszczyka sinego w skali nie tylko regionu ale nawet całego kraju. Poza tym na warzęgowskich murawach i w lasach notuje się całą serię rzadkich gatunków jak róża francuska, goździk kosmaty i kruszczyk połabski.

Typ ochrony: Natura 2000 PLH020079

Kod: PLH020079

Data utworzenia: 2009

Powierzchnia: 660,9 ha

Powiat: Wołowski, Trzebnicki

Gmina: Wińsko, Prusice

Nadleśnictwo: Wołów

Położenie i budowa: Obszar ulokowany jest we fragmencie Wzgórz Strupińskich stanowiących zachodnią część Wzgórz Trzebnickich w makroregionie Wału Trzebnickiego. Jego terytorium rozciąga się od Nieszkowic na zachodzie po Ligotę Strupińską na wschodzie oraz Pawłoszewo i Pieruszę na północy. Od południa granicę w większości wyznacza lokalna droga na odcinku Warzęgowo-Straża. Część terenów obejmuje oddziały leśne 84, 87, 93, 107, 114, 156, 240A, 242, 245-248 obrębu Wińsko w nadleśnictwie Wołów.

Teren w większości jest silnie pofałdowany w postaci pasa spiętrzonych wzniesień morenowych zlodowacenia środkowopolskiego. Występują tu gleby brunatne wyługowane, bielicowe oraz płowe w większości zbudowane z piasków i żwirów z niewielkimi głazami polodowcowymi a także z gliny zwałowej oraz iłów. W pobliżu cieków wodnych wytworzyły się utwory pochodzenia rzecznego. Z serii wzniesień najwyższa jest górka Lisina (187 m n.p.m.) ulokowana w zalesionej wschodniej części oraz Kozłówka (163 m n.p.m.) i Masłowiec (169 m n.p.m.) znajdujące się w zachodnim fragmencie o typowo rolniczym charakterze. Wszystkie trzy wzgórza tworzą niewielki grzbiet łagodnie opadający od strony północnej i tworzący bardziej strome stoki w części południowej. Występuje tu także rozbudowana sieć cieków wodnych, które w większości skupiają się we wschodniej części, m.in. potok Jastrząbka. Od północy rozciąga się niewielka dolinka Granicznej Wody oraz Strupińskiego Rowu, natomiast 400 m na południe od granic obszaru swój początek ma rzeka Jezierzyca od której nazwę wziął park krajobrazowy Doliny Jezierzycy.

Roślinność: Stosunkowo urozmaicona biorąc pod uwagę mocno rolniczy charakter regionu, gdzie tereny leśne w większości zostały silnie przekształcone w kierunku monokultur iglastych. Ponad połowę obszaru stanowią grunty rolne (63%). Do zbiorowisk roślinnych zajmujących największą powierzchnię należy grąd środkowoeuropejski (Galio-Carpinetum) tworzący duże płaty w południowej i wschodniej części kompleksu leśnego. Występuje tu w dwóch wariantach: grą niski obejmujący niżej położone zbocza w pobliżu cieków wodnych i zagłębień terenu oraz grąd typowy porasta suchsze gleby i wyższe położenia lasu. Drzewostan budują głównie drzewa liściaste, wśród których dominuje grab pospolity i lipa drobnolistna z dużym udziałem dębu szypułkowego a także klonu jaworu, jesionu wyniosłego oraz z domieszką sztucznie nasadzonego świerka pospolitego, będącego gatunkiem obcym siedliskowo. Warstwa podszytu jest bardzo dobrze rozwinięta, wśród której dominują głównie młode drzewka wcześniej wymienionych gatunków a także liczne krzewy (kalina koralowa, głóg dwuszyjkowy, bez czarny, trzmielina zwyczajna). W warstwie tej jednak przeważnie dominuje leszczyna pospolita tworząca miejscami jednogatunkowe płaty podszytu. Runo leśne cechuje występowanie licznych wczesnowiosennych geofitów jak fiołek leśny, gwiazdnica wielkokwiatowa, gajowiec żółty, kokorycz wątła, miodunka ćma, szczawik zajęczy, szczyr trwały, zawilec gajowy i zawilec żółty. Poza tym notuje się także później kwitnące gatunki, m.in. kokoryczka wonna, konwalia majowa, podagrycznik pospolity oraz paproć nerecznica samcza. Do gatunków szczególnie istotnych należy występowanie kruszczyka sinego oraz kruszczyka połabskiego.

W środkowej części kompleksu leśnego stwierdzono siedlisko kwaśnej dąbrowy z zespołu określanego jako środkowoeuropejski acidofilny las wilgotny lub środkowoeuropejska mokra dąbrowa trzęślicowa (Molinio (caeruleae)-Quercetum roboris). Roślinność jest charakterystyczna dla dąbrowy niżowej na glebach wilgotnych i mokrych o odczynie kwaśnym lub obojętnym. Występuje w wilgotniejszych fragmentach wzgórz, gdzie w drzewostanie dominuje dąb szypułkowy z niewielkim udziałem sosny zwyczajnej, świerka pospolitego i brzozy omszonej. Iglaste gatunki drzew pochodzą z dawnych nasadzeń. Podszyt stosunkowo rzadki (słabe zwarcie), gdzie występują liczne kępy jeżyn a także kruszyna pospolita, jarząb pospolity i leszczyna pospolita. Warstwa runa dobrze rozwinięta jednak uboga gatunkowo, gdzie dominują rozległe płaty trzcinnika leśnego, tojeści gajowej, borówki czarnej, orlicy pospolitej, nerecznicy samczej oraz inwazyjnego niecierpka drobnokwiatowego. Miejscami występują także kępy pszeńca zwyczajnego, konwalii majowej i pięciornika kurze ziele. W innych rejonach ostoi stwierdzono także drobne płaty innych siedlisk leśnych. W miejscach wybitnie wilgotnych rosną zbiorowiska lasów łęgowych, głównie łęgów olchowych i topolowych, wzdłuż cieków i wokół zbiorników wodnych wytworzyły się zarośla wierzbowe (łozowiska) a na obrzeżach niektórych lasów drzewostan nawiązuje do ciepłolubnej dąbrowy. Wszystkie te zbiorowiska obejmują niewielkie i bardzo drobne płaty.

Na brzegach zadrzewień oraz wśród śródpolnych remiz występują liczne siedliska ciepłolubnych zbiorowisk okrajkowych (Rhamno-Prunetea) tworzących formacje krzewiaste. Są one formą pośrednią pomiędzy lasem a obszarami nieleśnymi jak łąki, murawy lub użytki rolne. Charakteryzują się dużą bioróżnorodnością, szczególnie bogatą w liczne gatunki krzewów jak głóg jednoszyjkowy, głóg dwuszyjkowy, róża dzika, dereń świdwa, trzmielina zwyczajna, szakłak pospolity, śliwa tarnina, jeżyny a także młodych drzew drzewek z gatunku klon polny, wiąz pospolity i dąb szypułkowy. W wilgotniejszych miejscach występują okazy z rodzaju topola, wierzba i kalina koralowa, a w terenach graniczących z lasem można spotkać także krzewy czeremchy zwyczajnej, leszczyny pospolitej i bzu czarnego. Warstwa zielna składa się głównie z pospolitych gatunków śródpolnych miedz obejmujących ciepłolubne zbiorowiska okrajkowe z klasy Trifolio-Geranietea sanguinei, które obejmują grupę światłolubnych roślin, głównie w postaci wąskich pasów na styku lasu lub krzewowisk, często z dużym udziałem zbiorowisk trawiastych. Śródpolne zarośla Wzgórz Warzęgowskich stanowią jedną z ważniejszych ostoi barczatki kataks, gatunku naturowego.

Obszary nieleśne nie zostały dotąd należycie zbadane. W wilgotniejszych fragmentach wzdłuż cieków wodnych oraz w zagłębieniach terenu wytworzyły się niewielkie płaty zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych (Molinion), porastające wilgotniejsze fragmenty, gdzie tworzą one mozaikę wraz z ekstensywnie użytkowanymi niżowymi łąkami świeżymi (Arrhenatherion) i turzycowiskami. Występuje na nich szereg rzadkich lub chronionych roślin m.in. nasięźrzał pospolity i goździk kosmaty oraz pospolite i bardzo liczne gatunki typowe dla żyznych łąk jak jaskry, firletki, kozibród pospolity, szczaw rozpierzchły, chaber łąkowy, babka lancetowata, wiązówki, rutewki, koniczyny i mniszki. Poza tym na północy występują także drobne płaty muraw kserotermicznych (Festuco-Brometea) z kępami róży francuskiej, rzadkiego gatunku objętego ochroną. Poza tym na przydrożnych pasach roślinności notuje się także stanowiska ostróżeczki polnej i wyżpinu jagodowego,

Wśród najważniejszych gatunków występujących w obszarze należy:

Goździk kosmaty (Dianthus armeria), gatunek objęty ochroną ścisłą, który występuje na ciepłolubnych terenach okrajkowych, głównie dębowych obrzeżach lasów oraz na niskich murawach. Ze względu na swoją rzadkość stanowiska w ostoi są ważne dla zachowania gatunku w regionie.
Kruszczyk połabski (Epipactis albensis), jest to najmniejszy z kruszczyków, występujący w wilgotnych i żyznych lasach liściastych o charakterze wilgotnych grądów lub lasów dębowych. Na wzgórzach posiada niewielkie i rozproszone populacje występujące w wilgotnych fragmentach na brzegach leśnych rowów melioracyjnych.
Kruszczyk siny (Epipactis purpurata), Wzgórza Strupińskie stanowią jedną z najważniejszych ostoi tego gatunku, który w obszarze posiada największą znaną krajową populację, liczącą w dogodnych latach 500-600 pędów. Gatunek rośnie w grądzie pomiędzy wsią Warzęgowo i Pawłoszewo, gdzie dużym zagrożeniem są tamtejsze prace leśne powodujący znaczące przerzedzanie koron drzew.
Ostróżeczka polna (Consolida regalis), rzadki gatunek archeofita. Występuje na nieużytkach, ugorach i śródpolnych miedzach. W obszarze wzgórz posiada rozsiane stanowiska, szczególnie liczne w okolicach Pieruszy. Ze względu na nietrwałość siedlisk na których rośnie, gatunek charakteryzuje dynamika stanowisk a tym samym potencjalne częste zanikanie oraz pojawianie się nowych populacji.
Róża francuska (Rosa gallica), rzadki gatunek występują głównie na południu Polski, którego można spotkać na przydrożnych rowach i skarpach. Populacja w ostoi ma istotny charakter ze względu na zanikanie niżowych muraw kserotermicznych w obrębie województwa wraz z tamtejszą roślinnością.
Wyżpin jagodowy (Cucubalus baccifer), obecnie zaliczany do rodzaju mydlnica. Bylina posiadająca rzucające się w oczy, duże jagody w czarnym kolorze. Występuje na poboczach i rowach z wilgotną i żyzną glebą, przeważnie gliniastą. Na terenie ostoi rośnie kępami wzdłuż niektórych dróg z zadrzewieniami.

Fauna: Obszar ma kluczowe znaczenie dla zachowania populacji rzadkiego motyla nocnego barczatki kataks. Tutejsze stanowiska rozlokowane są w zachodniej części na terenach w większości rolniczych. Są to dokładniej śródpolne i przydrożne zarośla tarniny wokół Pieruszy i lokalnej drogi łączącej Pieruszę z Nieszkowicami. Inwentaryzacje wykazały iż tutejsze zarośla w większości mają średnie rozmiary, są także silnie rozczłonkowane (nie mają charakteru ciągłych linii zakrzaczeń). Większe skupiska występują głównie na zachód od wsi.

Liczne cieki wodne oraz obecność zbiorników mają duże znaczenie dla zachowania lokalnych populacji herpetofauny, w tym gatunki priorytetowe (kumak nizinny, traszka grzebieniasta) a także inne chronione gady i płazy jak ropucha szara, żaba trawna, żaby zielone i zaskorniec zwyczajny. Wśród innych gatunków z dyrektywy siedliskowej potwierdzono występowanie dwóch gatunków nietoperzy (mopek, nocek duży) oraz stwierdzono liczne dęby zasiedlone przez kozioroga dębosza. Owe dęby są szczególnie liczne na dawnych założeniach parkowych w Ligocie Strupińskiej.

Inne: Teren nie posiada zagospodarowania turystycznego w postaci tablic dydaktycznych, miejsc do biwakowania czy innej infrastruktury. Przez wzgórza w granicach obszaru Natura 2000 poprowadzone są dwa piesze szlaki turystyczne:

czarny szlak poprowadzony drogą z Pieruszy w kierunku Warzęgowa, gdzie trasa skręca na wschód wokół stawów hodowlanych następnie przez środek kompleksu leśnego i dalej w kierunku Górowa. Na terenie lasu szlak prowadzi mocno zarośniętymi drogami (stan na 2020 r.)
zielony szlak zahaczający o północną część pomiędzy miejscowościami Nieszkowice i Pierusza, gdzie w tej drugiej skręca w kierunku Trzcinicy Wołowskiej

Na wschodnim krańcu granica ostoi została wytyczona w taki sposób iż obejmuje dawne założenia dworskie w Ligocie Strupińskiej, jest to teren z wieloma pomnikami przyrody, tradycyjnie większość chronionych drzew nie ma tabliczek lub są one w złym stanie.

Dąb szypułkowy (Quercus robur) o obwodzie 405 cm i wysokości całkowitej 21 m, okaz rośnie w północnej części przypałacowego parku, nieopodal łąki. Posiada duży ubytek wgłębny w pniu oraz ślady po złamanych konarach.
Dąb szypułkowy (Quercus robur) o obwodzie 580 cm i wysokości całkowitej 23 m, okaz rośnie przy drodze leśnej prowadzącej wzdłuż północnej granicy łąki na północny-zachód od pałacu. Drzewo martwe, pozbawione większości korony i sporej części kory na pniu.
Dąb szypułkowy (Quercus robur) o obwodzie 440 cm i wysokości całkowitej 19 m, okaz rośnie w zadrzewieniu pomiędzy dwoma łąkami na północ od pałacu. Posiada liczne suche i złamane konary oraz ślady żerowania chrząszczy.
Dąb szypułkowy (Quercus robur) o obwodzie 430 cm i wysokości całkowitej 21 m, okaz rośnie w południowej części parku, niecałe 30 m od drogi głównej. Drzewo zamierające z widocznymi śladami żerowania kozioroga dębosza, licznym odpadnięciem kory oraz niemal całkowicie martwą koroną.
Dąb szypułkowy (Quercus robur) o obwodzie 410 cm i wysokości całkowitej 23 m. okaz rośnie przy drodze leśnej prowadzącej wzdłuż zachodniej granicy łąki. Jest gęsto porośnięty bluszczem.
Dąb szypułkowy (Quercus robur) o obwodzie 380 cm i wysokości całkowitej 23 m.
Dąb szypułkowy (Quercus robur) o obwodzie 431 cm i wysokości całkowitej 24 m, okaz rośnie w południowej części przypałacowego parku, przy zjeździe z drogi głównej. Drzewo posiada strzelistą i dobrze rozwiniętą koronę.
Lipa srebrzysta (Tilia tomentosa) o obwodzie 280 cm i wysokości całkowitej 24 m, okaz rośnie bezpośrednio od wschodniej strony pałacu. Drzewo ma złamany pień główny oraz liczne ślady po uszkodzeniach konarów i pnia. Mimo wszystko lipa żyje i wypuszcza nowe gałęzie.
Sosna rumelijska (Pinus peuce) dwa okazy o obwodach 250 i 251 cm oraz wysokości całkowitej wynoszącej odpowiednio 25 i 27 m, oba drzewa rosną obok siebie, ok. 70 m na północny wschód od pałacu. Występują pojedyncze suche gałęzie oraz ślady żerowania szkodników.
Robinia biała (Robinia pseudoacaccia) dwa okazy o obwodach 390 i 480 cm oraz wysokości całkowitej wynoszącej odpowiednio 17 i 23 m, rosną na wschód od pałacu, przy budynku mieszkalnym wielorodzinnym. Niższa robinia ma złamany pień główny oraz widoczne są ubytki wgłębne w pniu.
Klon polny (Acer campestre) o obwodzie 150 cm i wysokości całkowitej 22 m, okaz rośnie przy drodze leśnej w przypałacowym parku, na zachód od pałacu. Charakteryzuje się dobrą kondycją nie licząc pojedynczych suchych konarów.
Żywotnik zachodni (Thuja occidentalis) o obwodzie 180 cm i wysokości całkowitej 20 m, okaz rośnie niecałe 50 m na północny zachód od pałacu.

Zagrożenia: Stosunkowo duże dotyczące głównie działalności ludzkiej. W przypadku gatunku priorytetowego jakim jest barczatka kataks, do głównych zagrożeń należą niekontrolowane zabiegi związane z usuwaniem lub przycinaniem śródleśnych zakrzewień. Proceder ten szczególnie dotyczy krzewów rosnących w bezpośredniej bliskości dróg oraz rowów melioracyjnych. Dodatkowo stosowanie środków owadobójczych na polach sąsiadujących z zakrzewieniami może spowodować zatrucie znacznej części populacji. Stąd też wszelkie prace i zabiegi w obrębie i okolicy zarośli zasiedlonych przez barczatkę powinny odbywać się przy ścisłej kontroli.

Drugą grupą zagrożeń są prace leśne zagrażające przede wszystkim populacjom kruszczyków. Kruszczyk połabski należy do rzadkich gatunków a kruszczyk siny posiada tutaj największą krajową populację. Wszelkie niewłaściwie prowadzone prace leśne mogą w sposób znaczący wpłynąć na kondycję stanowisk obu gatunków. Od kilku lat w oddziałach leśnych na Wzgórzach Warzęgowskich odbywają się wycinki drzew, w tym rębnie gniazdowe. Powoduje to znaczne przerzedzenie koron a co za tym idzie wzrost dostępu światła słonecznego. W efekcie runo leśne ulega intensywnemu zarastaniu przez gatunki światłożądne oraz porębowe całkowicie zmieniające siedlisko. Wzrost natężenia promieni słonecznych dodatkowo powoduje szybsze wysychanie gleby oraz tworzy dla preferujących cień i wilgoć kruszczyków warunki zupełnie nie sprzyjające. Do tego dochodzi rozbudowany system odwadniający oraz coroczne obniżanie się wód gruntowych zarówno w regionie jak i całym kraju. W efekcie rośliny te stopniowo ustępują na niektórych obszarach lasu.

Wrażenia osobiste: Raczej negatywne aniżeli pozytywne. Mimo dużego potencjału przyrodniczego Wzgórza Warzęgowskie należą do jednych z najbardziej zapomnianych i zaniedbanych obszarów Natura 2000 w województwie. Teren nie posiada zatwierdzonego planu zadań ochronnych ani planu ochrony. Wg strony RDOŚ plan zadań ma być dopiero tworzony a jego ostateczne opracowanie planowane jest na 2023 rok, czyli 14 lat po powołaniu obszaru. Efekty tak dużego opóźnienia w realizacji mogą znacząco wpłynąć na siedliska i gatunki priorytetowe oraz generalnie na tutejszą przyrodę. Widać to chociażby po najważniejszym wg mnie składniku Wzgórz Warzęgowskich jakim była największa krajowa populacja kruszczyka sinego. Jeszcze na początku dekady w owych lasach notowałem faktycznie całe stada kruszczyków, w tym kępy liczące po 6-10 pędów. Niestety systematycznie z roku na rok populacja ta zmniejsza swoją liczbę, głównie z powodu coraz mniejszych opadów deszczu oraz wycinek drzew. W niektórych oddziałach leśnych nie spotkaliśmy ani jednego pędu, choć jeszcze dekadę temu kruszczyki sine licznie rosły wzdłuż leśnych dróg, nie trzeba było nawet zbytnio zagłębiać się w las by je spotkać. Obecnie widok storczyków rosnących przy leśnym dukcie należy do rzadkości. Czy po ustanowieniu planu ochrony sytuacja ulegnie zmianie? To pokaże czas.

Informacje praktyczne:

dobry dojazd, przez obszar przechodzi kilka lokalnych dróg, które umożliwiają dotarcie niemal do każdego zakątka wzgórz. Kompleks leśny nie jest udostępniony do poruszania się samochodami, jednak przejście go zajmuje maksymalnie kilkanaście minut
obszar o niewielkich różnicach poziomu, stąd nadaje się do poruszania dla osób niewprawionych lub rodzin z dziećmi. Do jedynych atrakcji wymagających pewnego przygotowania należy zwiedzanie lasów w czasie kwitnienia kruszczyków, jest to bowiem szczyt sezonu komarzego, kiedy to w trakcie wycieczki mogą towarzyszyć dziesiątki lub nawet setki tych „uroczych” owadów
w bezpośrednim sąsiedztwie występuje jeden użytek ekologiczny Głębowice-Korydon, a także seria rezerwatów społecznych ProNatura. Poza tym naokoło znajdują się liczne obszary cenne przyrodniczo gminy Wińsko jak Przytulia, Trytony, Żurawiec, Winka, Prymula etc. Najbliższy rezerwat przyrody (Uroczysko Wrzosy) położony jest około 18-19 km na południowy-zachód
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień-maj (wiosenne geofity), czerwiec (róża francuska, goździk kosmaty), sierpień (kruszczyki), jesień (grzyby, przebarwiające się liście)