Bazaltowa Góra

16 grudnia 2017 Wyłącz przez admin

Bazaltowa należy do najbardziej rozpoznawalnych gór regionu. Głównie z powodu chętnie odwiedzanej i fotografowanej wieży ale także z powodu dogodnego położenia. Leży ona bowiem zaraz przy wjeździe do serca parku krajobrazowego, zachęcając każdą nową osobę do odwiedzenia. A zwiedzać można dużo. Przyrodnicy znajdą tutaj rzadkie siedliska z wieloma chronionymi gatunkami roślin, geolodzy odkryją ciekawe formy skalne a zwykli turyści mają możliwość odwiedzenia jednej z ciekawszych gór Pogórza Kaczawskiego.

Typ ochrony: brak

Data utworzenia: brak

Powierzchnia: ok. 85 ha

Powiat: Jaworski

Gmina: Paszowice

Nadleśnictwo: Jawor

Położenie: Teren obejmuje masyw Bazaltowej Góry (367 m n.p.m.) położonej na terenie Parku Krajobrazowego Chełmy, w południowo-wschodniej części Pogórza Kaczawskiego na Pogórzu Zachodniosudeckim, pomiędzy wsiami Paszowice i Jakuszowa. Poprzez pola uprawne graniczy od północy z górą Rataj, od południa przez rzeczkę Paszówkę z górą Garbiec i Grotą Pustelnika. Obejmuje oddziały leśne nr 253, 254, 255 i 256 nadleśnictwa Jawor.

Budowa: Stosunkowo niewielkie wzniesienie powstałe około 14 mln lat temu, składające się głównie z bazaltu mioceńskiego, który tworzy pokrywę lawową i wypełnia część dawnego komina wulkanu tarczowego. Pozostałości wulkanu są widoczne m.in. na terenie nieczynnego wyrobiska kamieniołomu. Góra pierwotnie była znacznie wyższa, jednak w okresie trzeciorzędu uległa spłaszczeniu na wskutek działań topniejącego lądolodu, który w trakcie cofania się wypłukiwał warstwy skał, między innymi przyczyniając się do zdarcia grubej warstwy pokrywy otaczającej komin wulkaniczny, pozostawiając tylko nek, czyli jego najtwardszą część, zwaną twardzielcem. Reszta podłoża została rozniesiona na boki tworząc płaskie i rozlane zbocza o łagodnym spadku, szczególnie w północnej części. Południowe stoki posiadają stosunkowo głębokie wcięcia będą efektem wielu milionów lat regularnego wypłukiwania skał przez wody strumienia Paszówka.

Bazalt występujący na wzniesieniu cechuje się silnym spękaniem i słupami o regularnych, sześciobocznych kształtach. Liczne ich fragmenty są rozrzucone w dawnym wyrobisku, tworząc rumosz bazaltowy. W świeżych przełomach skał są widoczne zielone gniazda będące prakryształami oliwinu. Poza tym na powierzchniach bazaltowych bloków zatopione są minerały ksenolity zwane zieleńcami, które zostały wyrwane przez wydostającą się z ziemi lawę z otaczających ją skał. W niższych częściach zboczy zalegają warstwy powolnych ale stosunkowo regularnych spływów powierzchniowych oraz osady glacjalne i fluwioglacjalne, będące materiałem skalnym wymywanym przez wypływające z lądolodu wody.

Flora: Stosunkowo bogata, gdzie większą część porastają siedliska lasów liściastych, głównie różne formy dąbrowy. Do najważniejszych ekosystemów należą świetliste dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae) obejmujące szczytowe partie góry na jej południowych zboczach, na wysokości od 340 m n.p.m., w tym jej odmiana zwana ciepłolubną dąbrową brekiniową (Soro torminalis-Quercetum). Zbiorowisko to wykształciło się na silnie skalistym podłożu z licznym rumoszem bazaltowym, pokrytym przez płytkie gleby szkieletowe. Drzewostan budują praktycznie tylko dęby bezszypułkowe o skarłowaciałym wzroście i silnie powykręcanych konarach. Towarzyszą im drzewiaste formy jarzębu brekinii oraz rzadkie lub chronione rośliny jak szczyr trwały, przylaszczka pospolita, podkolan biały, miodownik melisowaty i gnieźnik leśny. Poza tym runo leśne porastają liczne gatunki typowe dla świetlistej dąbrowy jak pięciornik biały, fiołek Rivina, przytulia północna, pszeniec gajowy i smółka pospolita.

Północne i wschodnie zbocza porastają grądy środkowoeuropejskie (Galio sylvatici-Carpinetum) składające się głównie z drzewostanu lipowego i grabowego z domieszką dębu bezszypułkowego, buka zwyczajnego i klonu zwyczajnego. Miejscami liczne są także gatunki iglaste będące efektem sztucznych nasadzeń. Szczególnie częsty jest modrzew europejski, świerk pospolity i jodła zwyczajna. Warstwa podszytu bardzo dobrze rozwinięta, składająca się głównie z pospolitych gatunków jak jarząb pospolity, głóg jednoszyjkowy, leszczyna pospolita, trzmielina zwyczajna i bez czarny. Poza tym liczne są tutaj także młode drzewka wcześniej wymienionych gatunków drzew. Bogate runo, szczególnie w okresie wiosennym składa się z licznych geofitów m.in. zawilec gajowy, dąbrówka kosmata, groszek wiosenny, przylaszczka wiosenna, przytulia wonna, przytulia leśna, gwiazdnica wielkokwiatowa. Występuje wiele rzadkich lub chronionych roślin, m.in. skrzyp olbrzymi, wyka grochowata, lilia złotogłów, buławnik mieczolistny, wawrzynek wilczełyko, żywiec bulwkowaty, wiciokrzew pomorski i kruszczyk połabski, dla którego jest to jedyne znane stanowisko na Pogórzu Sudeckim.

Południowe zbocza zdominowane są przez kwaśne dąbrowy (Quercion robori- petraeae) z dominacją dębu bezszypułkowego i niewielką domieszką innych drzew (buk pospolity, świerk pospolity, brzoza brodawkowata). Obejmuje on stosunkowo strome i skaliste zbocza. Drzewa ze względu na trudne warunki klimatyczne i glebowe charakteryzują się niskim wzrostem oraz cienkimi i powyginanymi pniami. Warstwa podszytu słabo wykształcona, składa się głównie z młodych drzewek dębowych a także kruszyny pospolitej, głogu, bzu czarnego i licznych krzewów jeżynowych. Runo leśne także charakteryzuje się ubogim składem gatunkowym i jest zdominowane przez liczne kępy paproci (m.in. orlica pospolita, nerecznica samcza, paprotka pospolita) a także liczne jastrzębce (jastrzębiec sabaudzki, jastrzębiec leśny), poziewniki, pszeniec zwyczajny, pszeniec gajowy, konwalia majowa, konwalijska dwulistna, wrzos zwyczajny, szczawik zajęczy, poziomka pospolita, dzwonek brzoskwiniolistny, janowiec barwierski, dziurawiec zwyczajny i stosunkowo częsta borówka czarna. Występują tu także liczne gatunki traw (m.in. śmiałek pogięty i trzcinnik leśny) z domieszką rzadkich lub chronionych roślin jak podkolan zielonawy, naparstnica zwyczajna, wiciokrzew pomorski, rogownica drobnokwiatowa i kruszczyk szerokolistny. Dawniej występowała także kukułka bzowa, jednak ostatnie inwentaryzacje nie potwierdziły jej występowania na tym terenie.

Fauna: Stosunkowo bogata. Bazaltowa Góra stanowi część większego areału leśnego jakimi są lasy Pogórza Kaczawskiego, stąd charakteryzuje się występowaniem wielu gatunków zwierząt m.in. sarny, jelenie, dziki, lisy, jeże a także muflony, które na pogórzu mają jedną z największych krajowych populacji.

Duża liczba starych i dorodnych drzew jest siedliskiem wielu leśnych gatunków ptaków jak dzięcioł średni, dzięcioł czarny, dzięcioł duży, kos, śpiewak, kowalik, pierwiosnek, piecuszek, muchołówka żałobna, modraszka, bogatka, pełzacz leśny, wilga, sójka i grubodziób. Na terenie przyległych terenów łąkowych i śródleśnych polan odnotowano obecność rzadkich gatunków motyli: kosternik palemon i górówka meduza, które są wymienione na czerwonej liście roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem w skali światowej.

Zagrożenia: Stosunkowo duże. Teren dawniej proponowany był do objęcia ochroną w ramach użytku ekologicznego. Obecnie obszar przynależy do obszaru Natura 2000 Góry i Pogórze Kaczawskie, poza tym w planach zagospodarowania gminy, powiatu i nadleśnictwa brak jest jakichkolwiek planów ochrony tego terenu. Dużym zagrożeniem jest nieracjonalna gospodarka leśna, której głównymi objawami jest usuwanie martwego drewna w części płatów siedliska świetlistej dąbrowy oraz wzrost eutrofizacji związanego z prześwietleniami oraz ekspansję gatunków światłolubnych i porębowych. Do tego typu gatunków należy trzcinnik leśny, trzcinnik piaskowy, nawłoć późna, nawłoć kanadyjska oraz liczne gatunki jeżyn. Ekspansja tychże roślin powoduje wypieranie gatunków mniej konkurencyjnych, przystosowanych do cienistych warunków jakie panują w warstwie runa leśnego. Wycinka drzew nie tylko zwiększa poziom naświetlenia ale także przyśpiesza wysychanie wierzchnich warstw podłoża. W niektórych fragmentach lasu widoczne są efekty dawnych sztucznych nasadzeń w postaci licznych płatów monokultury świerkowej oraz pojedynczych okazów świerków, modrzewi i jodeł w siedliskach dąbrowy i grądów.

Inne: Wg legend na terenie Bazaltowej Góry znajdował się święty gaj z czasów pogańskich, który miał zostać spalony w XIII wieku, przez wrocławskiego biskupa Cypriana, w ramach walki przeciw pogańskiemu kultowi. W czasie tego aktu miała zostać zniszczona także słowiańska świątynia otoczona kamiennym kręgiem.

Teren góry jest bardzo popularnym miejscem wycieczek. Do głównych atrakcji należy punkt widokowy na szczycie kamieniołomu, z którego rozpościera się panorama na Pogórze Wałbrzyskie, Masyw Ślęży i Wzgórza Strzegomskie. Poza tym bardzo popularna jest tamtejsza wieża widokowa, która powstała w 1906 roku. Wieża została wzniesiona z łamanego kamienia bazaltowego pochodzącego z tamtejszego kamieniołomu. Pierwotnie miała 4 kondygnacje, obecnie jest trzykondygnacyjna. Ostatnie piętro zostało usunięte podczas remontu w 1994 z powodów bezpieczeństwa. Pomimo nazwy 'widokowa' obecny drzewostan znacznie przewyższa budowlę, która stanowi z tego powodu tylko element dekoracyjny otaczającego go lasu, w przeciwieństwie do wieży widokowej na sąsiedniej górze Radogost, która wciąż jest wyższa od otaczającej ją lasu i stanowi świetny punkt widokowy.

Poza tym bliskość siedzib ludzkich oraz bycie u jednego z głównych wejść na teren parku sprawiło, że istnieje tu sieć szlaków i ścieżek turystycznych:

czerwony szlak biegnący wschodnią częścią pogórza od Złotoryi do Bolkowa, poprowadzony jest przez całą górę zahaczając o północne stoki z grądem, wieżę i punkt widokowy nad kamieniołomem
żółty szlak tworzący krótką pętlę Paszowice-Bazaltowa, gdzie obejmuje wieżę, punkt widokowy nad kamieniołomem oraz Grotę Pustelnika
ścieżka archeologiczna „Wędrowanie po wulkanie” o długości około 10 km, która obejmuje kilkanaście przystanków opisujących górę, budowę geologiczną, tutejszą przyrodę oraz wiadomości ogóle o pogórzu i najbliższych miejscowościach

Wrażenia osobiste: Stosunkowo pozytywne. Pomimo braku jakiejkolwiek ochrony, najcenniejsze drzewostany góry (świetliste dąbrowy) nie wydają się intensywnie objęte gospodarką leśną. Nie widać tutaj wielu wycinek, w przeciwieństwie do lasów bukowych w sąsiednich Górach Kaczawskich. Teren jest dobrze przygotowany pod turystykę przyrodniczą. Prowadzi tutaj czerwony szlak z Myśliborza do Bolkowa a także dwie ścieżki przyrodnicze, które obejmują nieczynny kamieniołom i wieżę widokową. Przy samej górze znajduje się także leśny parking, który znacznie ułatwia dotarcie do obiektu. Ze względu na bliskość siedzib ludzkich (góra graniczy z miejscowością Paszowice) często można tutaj napotkać turystów i miłośników przyrody. Sam teren obfituje w liczne ciekawe gatunki roślin, w tym liczne storczykowate. Teoretycznie występuje tutaj kukułka bzowa, jednak osobiście nie udało mi się jej tam spotkać. Teren polecam, szczególnie wczesną wiosną, kiedy runo obfituje w liczne wiosenne geofity.

Informacje praktyczne:

dobry dojazd, od południowej części góry biegnie droga lokalna przy której znajduje się kilka parkingów oraz znak nakierowujący na górę
teren stosunkowo dobrze zagospodarowany turystycznie z kilkoma szlakami, ścieżkami oraz przygotowanymi miejscami do odpoczynku w postaci wiat i ławek. Miejsce łatwe do zwiedzania, polecane na wycieczkę z dziećmi lub dla osób niewprawionych
Bazaltowa zlokalizowana jest w jednym z najcenniejszych fragmentów pogórza, gdzie naokoło występuje bardzo wiele cennych przyrodniczo gór i innych fragmentów. Do najważniejszych należy Jaskinia Pustelnika, góra Rataj z tamtejszymi Małymi Organami Myśliborskimi, góra Radogost z wieżą widokową, dolina Paszówki z bogatymi łęgami i łąkami trzęślicowymi oraz Las Kłonicki z licznymi kwaśnymi dąbrowami
w bezpośredniej bliskości znajduje się kilka rezerwatów przyrody (Nad Groblą, Wąwóz Myśliborski, Wąwóz Siedmicki) oraz wiele pomników przyrody (dwie aleje daglezjowe i buk na Radogoście, lipa drobnolistna i aleja 153 modrzewi przy czarnym szlaku do Jakuszowej oraz kilka drzew w Siedmicy, Myśliborzu i Grobli)
najlepsze przyrodniczo terminy do zwiedzania: kwiecień (wczesnowiosenne geofity), maj (wiosenne geofity), czerwiec (storczyki, lilie, wiciokrzew), lipiec (kruszczyki, dziewięćsiły)