Skalniak w Górach Stołowych

18 sierpnia 2021 Wyłączono przez admin

Jeden z trzech głównych masywów na terenie parku narodowego, gdzie zlokalizowana jest także największa atrakcja czyli Błędne Skały. Jednak Skalniak to nie tylko słynny labirynt, to także rozległy, niemal płaski „stół” usiany krajobrazem przypominającym tajgę. Miejsce pełne zamierających świerków i rozległych kobierców wrzosów, borówek i różnego rodzaju traw. Kiedyś większość była dostępna dzięki szlakom, od niedawna władze parku ograniczyły możliwości zwiedzania do bardzo minimalistycznego minimum.

Typ ochrony: ochrona ścisła, ochrona krajobrazowa

Data utworzenia: w 1993 r. włączony do parku narodowego

Powierzchnia: ok. 630 ha

Powiat: Kłodzki

Gmina:

Nadleśnictwo: brak

Położenie: Skalniak położony jest w obrębie Stoliwa Skalniaka w środkowo-zachodniej części Gór Stołowych w Sudetach Środkowych, gdzie granicę od południa wyznacza dolina Dańczówki, od wschodu Lisia Przełęcz, od północny Sawanna Pasterska a od wschodu i północnego-wschodu stoki opadają do doliny potoku Židovka . Całość wchodzi w skład Parku Narodowego Gór Stołowych. Ze względu na rozległy obszar stoliwa w artykule skupimy się na jego głównej części pomijając skrajne obszary zwane Błędnymi Skałami i Lisim Grzbietem, które będą posiadać osobne opisy.

Budowa: Stoliwo Skalniaka stanowi rozległy ostaniec skalny o powierzchni 6,3 km² oraz długości 5 km i szerokości około 1 km. Całość rozciąga się z północnego-zachodniego w kierunku południowo-wschodnim. Najwyższym punktem jest tytularny Skalniak (915 m n.p.m.) ulokowany w północno-środkowej części stoliwa, kolejnymi wzniesieniami na rozległej wierzchowinie są Błędne Skały, Ptasia Góra i Ptak. Całość masywu ma kształt charakterystyczny dla większości wzniesień Gór Stołowych, czyli wywyższenia o niemal płaskiej i rozległej powierzchni szczytowej ze stromo opadającymi zboczami. Szczególnie od strony północnej i wschodniej zachowały się ściany skalne w formie wysokich progów o pionowych ścianach osiągających po kilkadziesiąt metrów wysokości. W południowej części progi i pionowe wzniesienia prawie nie występują a zamiast nich są strome zbocza z licznymi ostańcami i niewielkimi formacjami skalnymi, które zbudowane są ze skał podatnych na erozję. W efekcie zbocza usiane są licznym rumoszem skalnym tworzącym miejscami strumienie blokowe.

Dolne partie zbudowane są z mułowców i margli, podczas gdy warstwy szczytowe tworzy piaskowiec ciosowy z okresu górnej Kredy zespolony krzemionką górnego turonu, jest to tzw. piaskowiec kwarcowy. Grubość serii piaskowcowej sięga prawdopodobnie 20-30 m, poniżej której zalega kompleks skał drobnoziarnistych, głównie margli, mułowców a także iłowców i piaskowców wapnistych. Pierwotnie całość wierzchowiny utworzona była z rozległego piaskowca o różnym stopniu twardości w zależności od pochodzenia. Miększe fragmenty zostały stopniowo wymyte pozostawiając najbardziej odporne skały, szczególnie duży wpływ na obecny kształt miało zlodowacenie bałtyckie w końcowym okresie plejstocenu (115-11,7 tys lat temu). Charakterystyczny kształt powstał z powodu warstwowej budowy piaskowców, która miała duże znaczenie w czasie procesów erozyjnych.

Warto dodać na koniec, że stoliwo Skalniaka jest obszarem źródliskowym kilku głównych potoków w granicach parku narodowego. Chodzi tu o:

Czermnica, mająca swój początek w bagiennych fragmentach Długiego Mokradła a następnie spływa ze stoliwa na południe od Błędnych Skał
Czerwona Woda, zaczynająca się na północno-środkowych stokach Skalniaka, dodatkowo posiada kilka drobnych dopływów w regionie Lisich Skał
Dańczówka, której początek zaczyna się na stokach góry Ptak, dodatkowo posiada kilka małych dopływów w regionie Spławów

Ze względu na rozległość w obszarze wyróżniono kilka form geomorfologicznych. Należą do nich:

Dziedziniec, mało znany obiekt ulokowany w północno-środkowej części wierzchowiny będący obok Błędnych Skał jedyną większą formacją o charakterze skalnego labiryntu. Składa się on na kilka większych i mniejszych elementów z których najważniejszym jest rozległy, płaskodenny plac otoczony wysokimi ścianami skalnymi przypominający właśnie ów dziedziniec oraz odchodzący od niego korytarz prowadzący na niewielki punkt widokowy. Obok występuje także labirynt skalny, którego osiowy korytarz prowadzi przez 40 m skał. Jego kierunek jest zgodny z systemem spękań co sugeruje iż powstał on w trakcie pęknięcia większej skały. Od korytarza głównego odchodzi także kilka pomniejszych korytarzy, w większości ślepych. Obiekt nieudostępniony do zwiedzania, znajduje się poza bliskością szlaków.
Spławy, jest to stromy fragment w południowo-wschodniej części opadający w kierunku Drogi Stu Zakrętów. W miejscu tym mamy do czynienia z wyraźnymi procesami osuwiskowymi i lokalnie także spływami ziemnymi. Pierwotnie istniejące tu pionowe urwiska ulegały stopniowej erozji a odpadające bloki skalne przemieszczały się grawitacyjne po stromych zboczach aż do spłaszczenia terenu na wysokości 690-730 m n.p.m. Wymiary jęzora osuwiskowego wynoszą około 300×200 m a cała strefa osuwiskowa zajmuje powierzchnię 15 ha. Sama nazwa „Spławy” nawiązuje do przemieszczania się bloków skalnych na miękkim materiale ziemnym niczym drewno spławiane drogą wodną. Warto zaznaczyć także, że jest to miejsce licznych drobnych źródlisk stanowiących jeden z dopływów potoku Dańczówka.
Ściany, rozległa formacja tworząca długą ścianę skalną na południowych stokach Ptasiej Góry. Ze względu na dobry materiał oraz bliskość dróg w miejscu tym wydobywano surowiec kamieniarski tworząc jeden z największych kamieniołomów w Górach Stołowych. Łączna długość wynosi 250 m a wysokość około 15-20 m. W miejscu tym eksploatowano górnoturoński arenit kwarcowy. Oprócz samego wyrobiska można tu dostrzec także liczne hałdy odpadów eksploatacyjnych oraz resztki kamiennych obiektów (ławki i stołu kuźniczego). Prowadzą tu wybrukowane drogi, choć nie poprowadzono po nich żadnych szlaków turystycznych.

Roślinność: Stosunkowo uboga roślinność jest efektem wielowiekowych działań człowieka, który skutecznie osuszał tutejsze tereny tworząc zbiorowiska zastępcze w formie monokultur świerkowych. Dawniej występowały tu rozległe bagna i torfowiska zachowane obecnie w formie szczątkowej. Niemal całą powierzchnię wierzchowiny porastają zubożone i acydofilne zbiorowiska z przewagą drzew szpilkowych oraz kwasolubna, oligotroficzna roślinność krzewiasta z klasy Vaccinio-Piceetea. W większości drzewostan jest nierównomiernie rozłożony pod względem gęstości zadrzewienia oraz wysokości drzew. Bory w niższych partiach, u podstawy stoliwa oraz na obszarach granicznych tworzą gęsty i wysoki drzewostan, często z domieszką buka pospolitego i brzozy omszonej. W miarę przybliżania się do centrum wierzchowiny las ulega przerzedzeniu a drzewa cechują się silnym skarłowaceniem związanym z trudnymi warunkami siedliskowymi takimi jak uboga i cienka warstwa kwaśnego podłoża, krótki okres wegetacyjny, długo zalegająca pokrywa śnieżna oraz silne i częste wiatry na odsłoniętej równinie. Wszystko to spowodowało iż w górnych partiach występują liczne wiatrołomy i powalone drzewa. W drzewostanie przeważa świerk pospolity z niewielką domieszką modrzewi, sosen, skarlałych buków i krzewów jarzębiny. W warstwie runa dominują liczne płaty borówki czarnej i wrzosu pospolitego z pojedynczymi kępami borówki brusznicy, pszeńca zwyczajnego i paproci naskalnych.

W części zachodniej na ubogim podłożu bielicowym występują płaty dolnoreglowego boru jodłowo-świerkowego (Abieti-Piceetum montanum). Bór ten cechuje się największym zagęszczeniem drzew w obrębie wierzchowiny Skalniaka i jednocześnie występujące tu drzewa mają rozmiary typowe dla swojego gatunku bez efektu skarłowacenia lub zdeformowania jak to jest w przypadku bardziej odsłoniętych fragmentów stoliwa. W składzie gatunkowym drzewostanu dominuje świerk pospolity z domieszką jodły i buka. Runo leśne utworzone jest przez różne gatunki traw i turzyc z niewielkim udziałem paproci i innych roślin jak jastrzębiec leśny, liczydło górskie, paprotka zwyczajna, podbiałek alpejski i przenęt purpurowy. Do gatunków charakterystycznych należy jodła pospolita, stosunkowo rzadki gatunek drzewa, niemal wymarły na naturalnych stanowiskach w Sudetach. Drzewo to występuje na południowych ścianach

Centralne fragmenty obejmujące tereny najbardziej bagienne ze względu na przywracaną tu retencję wodną porośnięte są przez wilgotny bór sosnowy z zespołu Molinio caeruleae-Pinetum. Charakteryzuje się on również ubogim składem gatunkowym, jednak roślinność jest bujnie rozwinięta dzięki występowaniu na nieprzepuszczalnym podłożu skalnym gromadzącym wodę. Pierwotnie występowały tutaj torfowiska, które na wskutek wielowiekowej melioracji uległy odwodnieniu a na ich miejscu wytworzył się bór wilgotny. Drzewostan jest rzadki, jednak drzewa osiągają rozmiary oraz pokrój typowy dla swojego gatunku, gdzie dominuje świerk pospolity i sosna zwyczajna z dużym udziałem brzozy brodawkowatej, brzozy omszonej oraz jarzębiny w warstwie podszytu. Bardzo wiele drzew obumarła pozostawiając nagie i srebrnobiałe pnie bardzo wyróżniające się w krajobrazie. Runo zdominowane jest przez trawy, głównie trzęślice modrą, tworzące gęste kobierce wśród których występują także kępy wrzosu zwyczajnego, borówki czarnej, borówki brusznicy, dziurawców, jastrzębców, naparstnicy purpurowej, orlicy pospolitej oraz wietlicy.

Warto nadmienić także zbiorowiska lasów liściastych, które występują w dolnych partiach, poniżej ścian skalnych. Do najważniejszych należy stokowy las klonowo-lipowy (Aceri-Tilietum) porastający strome i kamieniste zbocza w południowej części, głównie w obrębie Spławów bogatych w liczny rumosz skalny. Drzewostan buduje głównie buk, klon jawor i lipa szerokolistna z niewielkim udziałem innych drzew, głównie brzoza i świerk wnikający z sąsiednich siedlisk. Warstwa podszytu jest bardzo dobrze rozwinięta z dominacją bzu koralowego, leszczyny pospolitej i młodych okazów wcześniej wymienionych gatunków drzew. Runo leśne charakteryzuje się dużym bogactwem, gdzie dominują głównie wiosenne geofity m.in. gwiazdnica gajowa, przytulia wonna, miodunka ćma, pierwiosnek wyniosły, szczyr trwały, zawilec gajowy i zawilec żółty a także inne rośliny jak lilia złotogłów, kukułka Fuchsa i kruszczyk szerokolistny.

Inne: Teren o umiarkowanym zagospodarowaniu turystycznym, gdzie przebiegają dwa szlaki i jedna ścieżka edukacyjna:

czerwony, tzw. Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza, który pierwotnie biegł niemal wzdłuż całej wierzchowiny Skalniaka od Rozdroża pod Ptakiem aż pod same Błędne Skały. Obecnie przebieg szlaku został zmieniony ze względu na ustanowienie ochrony ścisłej. Szlak praktycznie w całości omija wierzchowinę, gdzie z Karłowa biegnie przez Sawannę Pasterską i dalej Zieloną Drogą poprzez północne zbocze Skalniaka aż do Błędnych Skał.
zielony szlak, który jedynie zahacza o północno-zachodni fragment
ścieżka przyrodnicza „Czynna Ochrona Ekosystemów w PNGS” składająca się z 12 przystanków. Ścieżka ma swój początek przy Polanie Imka (YMCA), gdzie biegnie stokami południowymi i następnie prowadzi środkiem wierzchowiny zahaczając o rumowiska skalne, Długie Mokradło i kończąc bieg przy Błędnych Skałach. Jest to obecnie jedyna trasa udostępniona przez górne partie Skalniaka.

Zagrożenia: Obecnie stosunkowo niewielkie a przynajmniej notowany jest brak nowych zagrożeń przy jednoczesnym niwelowaniu pierwotnych. Do głównych zagrożeń jakie występowały na Skalniaku było postępujące odwadnianie wierzchowiny poprzez rozległy system melioracyjny. Dawniej tereny stoliwa, jak i niemal całych Gór Stołowych, obejmowały rozległe tereny bagienne i torfowiskowe. Powstawały one dzięki budowie geologicznej piaskowców i ich ułożeniu umożliwiając gromadzenie wody opadowej bez możliwości jej dalszego przesiąkania. W czasie zasiedlania tych terenów przez ludzi rozpoczęto wielowiekową przebudowę lasów i siedlisk. Mokradła osuszano a w ich miejsce sadzono świerki. W efekcie zanikło ponad 90% mokradeł z obecnych granic parku narodowego, które na dzień dzisiejszy są powoli i stopniowo przywracane. Do głównych zadań mających na celu poprawienie stosunków wodnych jest zatamowanie istniejących rowów. Efekty tych zabiegów będą widoczne w zwiększaniu retencji i powolnym zamieraniu świerków. Drzewa ustąpią roślinności bagiennej, które utworzą siedliska torfowiskowe. Niestety minie jeszcze wiele lat, a raczej dekad, nim świerczyny całkowicie ustąpią torfowiskom.

Wrażenia Osobiste: Umiarkowanie pozytywne, głównie ze względu na zmiany w udostępnianiu wierzchowiny. Skalnik nie stanowi istotnej ostoi zwierząt rzadkich lub ginących, ani nie występują tu rzadkie gatunki roślin. Z tego względu zmiana przebiegu czerwonego szlaku, a mówiąc wprost, usunięcie szlaku z terenu Skalnika jest niezrozumiałe. Choć władze parku tłumaczą zmiany z powodu powołania ochrony ścisłej to jednak argument ten jest mało wiarygodny. W kilku obszarach ochrony ścisłej szlaki są poprowadzone. Dotyczy to m.in. okolic Wrót Pośny (aż 3 szlaki, w tym GSS), skał Puchacza (szlak niebieski), okolic Pielgrzyma (2 szlak) czy Sawanny Łężyckiej (szlak zielony). Warto wskazać, że ścieżka edukacyjna pozostała w niezmienionym przebiegu i jako jedyna daje nam możliwość podziwiania wierzchowiny. Jest to także bardzo fajna alternatywa dla szlaków prowadzących do Błędnych Skał z parkingu Imka (YMCA). 99% ludzi będzie poruszało się niebieskim szlakiem prowadzącym przez monotonne i nudne świerczyny, mając do dyspozycji ciekawą ścieżkę przyrodniczą zahaczającą o formacje skalne, punkty widokowe i wierzchowinę, a długość i czas przejścia są zbliżone.

Sama równina Skalniaka sprawia dobre wrażenie. Jest to rozległy i niemal płaski obszar, w którym bardzo widoczne są liczne martwe świerki. Zarówno stojące jak i już leżące srebrzyście białe pnie otoczone niezliczonymi płatami borówki i wrzosu oraz jeszcze żywymi świerkami towarzyszą nam niemal od początku do samego końcu wycieczki po wierzchowinie. W pozostałych fragmentach poniżej szata roślinna jest zgoła inna. Większość drzew jest żywych a monotonia świerka przerwana jest obecnością buków, jaworów i jodeł. Miłośnicy botaniki nie odnajdą tu zbyt wielu rzadkich lub interesujących gatunków. Roślinność Skalnika jest stosunkowo uboga i dominuje tu flora typowa dla acydofilnych i ubogich borów świerkowych. Nawet w obszarach naturyzowanych mokradeł dominują póki co pospolite turzyce i trawy. Próżno jest szukać gatunków typowo torfowiskowych. Na ich pojawienie się trzeba będzie czekać jeszcze kilkadziesiąt lat.

Informacje praktyczne:

dobry dojazd, Skalniak położony jest przy Szosie Stu Zakrętów, gdzie zlokalizowanych jest kilka parkingów. Najdogodniejszy jest ten położony przy Polanie Imka (YMCA), gdzie jednak może być problem ze znalezieniem miejsca parkingowego, szczególnie w okresie wakacyjnym i weekendowym
obecnie przez wierzchowinę Skalniaka przebiega jedynie ścieżka przyrodnicza, pozostałe szlaki prowadzą głównie u podnóża lub poprzez zbocza jednak z pominięciem górnej części
teren stosunkowo łatwy do poruszania się, jedynie podejście na górę może wymagać większego wysiłku, jednak gdy już się wejdzie na wierzchowinę jest „z górki” albowiem teren jest niemal całkowicie płaski a sama ścieżka edukacyjna na tym etapie została poprowadzona po utwardzonej drodze
w bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się oba najważniejsze atrakcje parku (Błędne Skały, Szczeliniec Wielki) a także wszystkie inne obiekty jako Łężyckie Skałki, Dolina Dańczówki, Sawanna Pasterska, Białe Skały, Skalne Grzyby i leżący poza parkiem Świni Grzbiet
najlepszy termin przyrodniczy do zwiedzania: sierpień-wrzesień, kiedy to tamtejsza roślinność prezentuje się najatrakcyjniej (kwitnące wrzosy, owocujące borówki i jarzębiny)