Cenne Tereny w gminie Trzebnica
17 czerwca 2020Wzgórza Trzebnickie stanowią rozległy pas morenowych wzniesień okalających od północy stolicę Dolnego Śląska. Znaczną część tego terenu obejmuje gmina Trzebnica, gdzie występuje mnogość licznych siedlisk z wieloma rzadkimi lub chronionymi gatunkami roślin i zwierząt. Dodatkowo jest to obszar o bogatej rzeźbie lessowej w postaci wąwozów, parowów, dolinek a także niewielkich przełomów.
Gmina Trzebnica ulokowana jest na północ od Wrocławia, gdzie znajduje się także stolica powiatu. Całość obejmuje najwyższe wzniesienia Wału Trzebnickiego z najwyższym szczytem makroregionu, czyli Ciemną Górą (258 m n.p.m.). Pod względem geograficznym, gmina dzieli się na dwie zasadnicze jednostki. Na południu i w centralnej części wznoszą się Wzgórza Trzebnickie, zwane także Górami Kocimi, przynależne do Wału Trzebnickiego. Podczas gdy na północnych terenach rozciąga się płaska i rozległa Kotlina Żmigrodzka stanowiąca środkowo-wschodnią część Obniżenia Milicko-Głogowskiego. Jest to gmina typowo rolnicza, gdzie w krajobrazie dominują rozległe pola a także sady. Jest to jeden z najlepiej rozwiniętych pod względem sadownictwa regionów w województwie. Siedliska naturalne są w mniejszości, przeważnie ograniczone do zielonych wysp pośród rozległych pól i sadów. Najwięcej tego typu kompleksów rozpościera się w południowej i północnej części gminy. Warto także zaznaczyć, że północny fragment zahacza o rozległy kompleks lasów Doliny Baryczy.
Mimo dużego przekształcenia krajobrazu tych terenów, istnieje tu pewna sieć obszarów chronionych w postaci jednego rezerwatu przyrody, jednego stanowiska dokumentacyjnego i serii użytków ekologicznych. Część z tych obszarów a także kilka cennych obiektów przyrodniczych posiada swoje indywidualne opisy. Są to:
- Buczyna Trzebnicka
- Las Bukowy w Skarszynie (rezerwat przyrody)
- Lessy Winnej Góry (stanowisko dokumentacyjne)
- Murawy na Wale Trzebnickim
- Wąwozy Lessowe pod Taczowem Małym
- Wąwóz Włóknicy (projektowany rezerwat przyrody)
Poniżej prezentujemy serię pozostałych obiektów, które w różnych opracowaniach wymienia się jako tereny o wysokich walorach przyrodniczych lub stanowiących istotne ostoje dla lokalnej bioróżnorodności. Dotyczy to głównie stawów i zbiorników wodnych będących ważnym miejscem rozrodu lub bytowania płazów i ptaków a także niewielkie kompleksy leśne o dobrze zachowanym układzie.
Domanowicki Staw – jest to niewielki zbiornik położony ok. 0,1 km na zachód od północnego krańca wsi Domanowice, przy gminnej drodze prowadzącej w kierunku miejscowości Kaszyce Wielkie. Oczko wodne znajduje już za zabudowaniami oraz poza jakimikolwiek naturalnymi siedliskami (lasy, łąki) pośród typowego krajobrazu rolniczego (pola uprawne). Stwierdzono tu godowiska kilku chronionych płazów, m.in. rzekotka drzewna i żaba wodna, stanowiąc ważne miejsce dla utrzymania lokalnych populacji tychże gatunków. Obszar został zaproponowany do objęcia ochroną w ramach użytku ekologicznego, będącego jednocześnie miejscem nadającym się do prowadzenia edukacji ekologicznej. Ze względu na lokalizację, konieczne jest utrzymanie w czystości oczka wodnego ze stałym napełnieniem wodą.
Las Będkowski – Jest to teren leśny ulokowany na południowych stokach Wzgórz Trzebnickich pomiędzy miejscowościami Machnice i Będkowo, całość obejmuje oddział leśny 515a i 514 a,b nadleśnictwa Oborniki Śląskie, z czego południowy fragment (oddz. 515a) jest proponowany do objęcia ochroną jako użytek ekologiczny lub rezerwat przyrody. Obszar ochrony obejmowałby niewielkie wzgórze morenowe pokryte lasem o charakterze naturalnym z dobrze zachowanymi fitocenozami żyznej buczyny niżowej i grądu środkowoeuropejskiego oraz płatami łęgu jesionowego ciągnącego się wzdłuż zachodniej granicy wyznaczanej przez potok Ława. Drzewostan omawianego lasu buduje głównie buk pospolity (w części buczynowej), grab, klon jawor i lipa drobnolistna w części grądowej oraz jesion wyniosły, dąb szypułkowy i olcha czarna w części łęgowej. Runo leśne jest bardzo zróżnicowane, gdzie występują liczne wiosenne geofity jak fiołek Rivina, fiołek wonny, gajowiec żółty, gwiazdnica gajowa, gwiazdnica wielkokwiatowa, kopytnik pospolity, konwalia majowa, marzanka wiosenna, tojeść gajowa i zawilec gajowy. Wśród gatunków rzadkich lub chronionych odnotowano stanowisko cisa pospolitego (jedyne w gminie) i jaskra kaszubskiego na granicy zasięgu (gatunek rzadki w zachodniej części kraju). Obszar mimo dużych walorów przyrodniczych został silnie przetrzebiony przez gospodarkę leśną w postaci wycinki wielu dorodnych drzew, odmłodzenia drzewostanów i zniekształcenia niektórych płatów przez wprowadzenie gatunków obcych siedliskowo (sosna, jodła, świerk).
Las nad Boleścinem – niewielki obszar położony na wschód od miejscowości Boleścin, obejmujący tereny leśne porastające stosunkowo stromy stok morenowego wzgórza opadającego w kierunku bezimiennego potoku (dopływ Mielnicy). Całość obejmuje urozmaiconą rzeźbę składającą się na serię niewielkich wąwozów i padołów lessowych porośniętych w większości kwaśną buczyną niżową z dominującym w drzewostanie bukiem. Miejscami występują także płaty grądu środkowoeuropejskiego i wąskie pasy łęgu ciągnącego się wzdłuż potoku. Runo leśne stosunkowo zróżnicowane, gdzie występują liczne wiosenne geofity jak fiołek Rivina, fiołek wonny, gajowiec żółty, gwiazdnica gajowa, gwiazdnica wielkokwiatowa, kopytnik pospolity, konwalia majowa, marzanka wiosenna, tojeść gajowa, zawilec gajowy i zdrojówka rutewkowata. Wśród gatunków rzadkich i chronionych warto wymienić stanowisko wawrzynka wilczełyko oraz czarki austriackiej. Mimo wysokich walorów przyrodniczych, teren nie został zaproponowany do objęcia ochroną przez samorząd lub nadleśnictwo. Od południa teren graniczy z murawami, na których planowane jest powołanie użytku ekologicznego.
Park w Głuchowie Górnym – obiekt położony jest we wschodniej części wsi Głuchów Górny. Obecnie stanowi bardzo skromną pozostałością po dawnych XIX-wiecznych założeniach parkowo-folwarcznych, po których widoczne są obecnie fragmenty murów i dawnych budynków popadających w ruinę. Sam park istniał już od przynajmniej 1864 r., na terenie o zarysie prostokąta, gdzie zachował się obecnie częściowo w starych granicach. Drzewostan skupiony został na niewielkim terenie na północ od pałacu i był rozdzielony przez założoną przed nim nieregularna polanę, która obecnie ulega zarastaniu. Drzewostan stanowi obecnie mieszankę dawniej posadzonych drzew oraz drzew wyrosłych tu naturalnie, których skład gatunkowy zbliżony jest do siedliska grądu. Wśród naturalnie wyrosłych drzew dominuje klon jawor, klon polny, buk pospolity i lipa drobnolistna. Miejsce o stosunkowo urozmaiconej rzeźbie, w północnej części przez park przebiega niewielki wąwóz porośnięty bukami. Na założeniach parkowych rośnie wiele dorodnych drzew posadzonych w większości jeszcze za czasów niemieckich, wiele o wymiarach pomnikowych. Notowany jest tutaj modrzew europejski, świerk pospolity, sosna wejmutka, klon pospolity, klon jawor, klon srebrzysty, kasztanowiec biały, grab pospolity, buk pospolity odm. purpurowa, jesion wyniosły, platan klonolistny, dąb szypułkowy, dąb czerwony, dąb błotny, robinia akacjowa, wierzba odm. zwisająca i lipa drobnolistna. Część drzew została objęta ochroną pomnikową (więcej w artykule: Pomniki Przyrody w Głuchowie Górnym). W runie leśnym dominują gatunki typowe dla żyznych lasów liściastych, m.in. czosnaczek pospolity, śnieżyczka przebiśnieg, zawilec gajowy, zawilec żółty, ziarnopłon wiosenny.
Piekielny Wąwóz – ciekawy obiekt geologiczny ulokowany na końcu ul. Ogrodowej w Trzebnicy. Stanowi fragment suchej i głębokiej dolinki o niewielkim spadku ale stromych zboczach, utworzonej w osadach lessowych (pylasta skała osadowa o przeważnie płowożółtej barwie). Materiał cechuje duża podatność na erozje, w tym wymywanie. Jednocześnie less ma specyficzne właściwości, w tym utrzymywania wysokich, pionowych ścian. W górnych partiach występują wiekowe lipy drobnolistne o wymiarach pomnikowych. Ze względu na erozję stromych brzegów, w wielu miejscach odsłonięciu uległy rozległe systemy korzeniowe drzew nadając miejscu niezwykły wygląd. Poza tym występują tutaj stosunkowo pospolita roślinność jak bez koralowy, trzmielina zwyczajna, ligustr i dereń świdwa. Ściany wąwozu stanowią ważną ostoję dla owadów termofilnych i związanych z budową podziemnych gniazd, takich jak dzikie pszczoły i trzmiele. Dołem poprowadzony jest żółty szlak turystyczny, tzw. Południowy Szlak Kocich Gór, prowadzący z Trzebnicy w kierunku Borkowic.
Skoroszowskie Łąki – jest to obszar Natura 2000 o powierzchni 1359.7 ha, który rozpościera się pomiędzy rzeczką Lipniak a południową granicą Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy oraz pomiędzy miejscowościami Biedaszków Mały (na zachodzie), Czeszów (na wschodzie), Kuźniczysko (na południu) oraz Skoroszów (na północy). Ze względu na dużą powierzchnię, w skład obszaru wchodzi bardzo wiele siedlisk, przy czym najważniejsze są kompleksy zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych (Molinion), użytkowanych ekstensywnie łąk kośnych (Arrhenatherion), eutroficznych wilgotnych łąk kaczeńcowych (Calthion palustris) oraz siedliska wodno-błotne. Dodatkowo wyróżniono tutaj także suche bory sosnowe, śródlądowe murawy napiaskowe i szczotlichowe oraz niewielkie płaty żyznych lasów liściastych. Jest to ważna ostoja naturowych bezkręgowców, m.in. modraszek telejus, modraszek nausitous, czerwończyk nieparek oraz przeplatka aurinia, dla której jest to ostatnie znane stanowisko w zlewni Doliny Baryczy. Tereny łąk trzęślicowych stanowią jeden z najważniejszych rezerwuarów bioróżnorodności, będących jednocześnie miejscem występowania krwiściągu lekarskiego, rośliny żywicielskiej modraszków. Szczególnie duży kompleks rozwiną się na zachód od miejscowości Skoroszów, pomiędzy ciekami wodnymi Jesionka i Młyńska Struga. Wśród gatunków łąk trzęślicowych warto wymienić takie rośliny jak kosaciec syberyjski, czarcikęs łąkowy, kukułka szerokolistna, listera jajowata czy podkolan biały. Na obrzeżach dróg oraz na granicy zadrzewień występuje kalina koralowa, dawniej objęta ochroną, róża francuska (wciąż chroniona) oraz ostróżeczka polna mająca na Wzgórzach Trzebnickich największe zagęszczenie stanowisk w województwie.
Stawy Koniowskie – seria zbiorników wodnych ulokowanych ok. 0,2 km na północ od wsi Koniówko. Jest to kompleks trzech rybnych stawów paciorkowych, o łącznej powierzchni wynoszącej około 40 ha, położonych na południowym skraju rozległego kompleksu lasów milickich. Stawy posiadają bardzo dobrze rozwinięte, szerokie pasy roślinności szuwarowej ze związku Phragmition a także trzcinowisk, zarośli pałki szerokolistnej i zarośli wierzbowych. Brzegi zachodniego stawu porasta szeroki pas grądu środkowoeuropejskiego oraz łęgu jesionowo-olchowego. Omawiany obszar stanowi ważną ostoję dla rzadkich gatunków ptaków wodnych oraz miejsce godowe płazów, takich jak: kumak nizinny, ropucha zielona, rzekotka drzewna, żaba śmieszka, żaba wodna. Wśród awifauny stwierdzono takie gatunki jak: błotniak stawowy, czernica, gągoł, krakwa, łabędź niemy, perkoz dwuczuby, perkoz rdzawoszyi, perkozek, samotnik, trzciniak i zimorodek. Obszar projektowanego użytku znakomicie nadaje się do prowadzenia edukacji ekologicznej. Obszar został zaproponowany do objęcia ochroną w ramach użytku ekologicznego, będącego jednocześnie miejscem nadającym się do prowadzenia edukacji ekologicznej.
Szczotlicha – niewielki obszar ulokowany około 1 km na wschód od wsi Koniówko, przy południowej krawędzi drogi gruntowej do Ujeźdźca Małego. Całość porośnięta jest zbiorowiskiem murawy szczotlichowej (Spergulo–Corynephoretum), o powierzchni około 5 ha występującej na luźnych piaskach w otoczeniu wilgotniejszych nieużytków. Siedlisko porośnięte jest głównie przez kępy szczotlichy siwej z udziałem jasieńca piaskowego. Na obszarze stwierdzono stanowiska rzadkich gatunków roślin i ptaków, m.in. centuria zwyczajna, kocanki piaskowe, chrobotki oraz lerka i świergotek polny. Teren został zaproponowany do objęcia w ramach użytku ekologicznego. Ze względu na specyfikę siedliska wymaga ono regularnego odkrzaczania oraz przeprowadzenia raz na kilka lat bronowania i kultywatorowania.
Szczytkowicki Staw – niewielkie oczko wodne ulokowane w północnej części wsi Szczytkowice, przy gminnej drodze prowadzącej w kierunku Komorowa. Powierzchnia zbiornika wynosi około 0,2 ha. Brzegi porośnięte są wąskim pasem trzcinowisk i roślinności szuwarowej oraz pojedynczymi okazami wierzb i młodych olch, praktycznie nie występuje roślinność pływającą. Jest to ważne miejsce dla utrzymania lokalnych populacji płazów, albowiem znajdują się tu godowiska gatunków chronionych jak ropucha zielona, rzekotka drzewna, żaba wodna. Oczko stanowi obszar projektowanego użytku ekologiczne, stanowiące miejsce do prowadzenia edukacji ekologicznej. Konieczne jest utrzymanie w czystości oczka wodnego ze stałym napełnieniem wodą.
Wydmy w Kuźniczysku – niewielki obszar o powierzchni 0,5 ha, ulokowany jest ok. 0,1 km na południe od osady leśnej Kuźniczysko przy ul. Myśliwskiej, będący terenem leśnym między Kuźniczyskiem a Biedaszkowem Wielkim. Całość obejmuje śródleśną wydmę ulokowaną na południe od drogi, porośniętą skąpą roślinnością określaną jako napiaskowe murawy szczotlichowe (Spergulo vernalis-Corynephoretum). Siedlisko wykształciło się na piaszczystym podłożu wydmy, gdzie gatunkiem dominującym jest szczotlicha siwa z pojedynczymi kępami jasieńca piaskowego, choszcza nagołodygowego i chrobotków. Występują tu także interesujące formy głodowe sosny zwyczajnej. Całość proponowana jest do objęcia ochroną w ramach użytku ekologicznego. W pobliżu (wzdłuż ul. Myśliwskiej) biegnie zielony szlak turystyczny z Łoziny do Krotoszyna.
Informacje praktyczne:
- Do większości omawianych obiektów istnieje dobry dojazd lokalnymi drogami, dodatkowo prawie wszystkie obszary znajdują się w bliskiej odległości od dróg
- żaden z omawianych obiektów nie posiada rozwiniętej lub jakiejkolwiek infrastruktury turystycznej w postaci ścieżek i tablic dydaktycznych. Mimo iż obiekty od dawna znajdują się na listach samorządowych obszarów proponowanych do objęcia ochroną lub do prowadzenia zajęć edukacyjnych. Jedynie przez Piekielny Wąwóz poprowadzony jest żółty szlak.
- różnorodność obiektów sprawia, że występuje tu różny stopień trudności w poruszaniu się. Od obiektów położonych na płaskim terenie (jak stawy i murawy napioaskowe) po strome wzgórza z wąwozami i parowami. Często nie występują nawet leśne drogi lub ścieżki i trzeba mieć dobrą mapę lub nawigację
- w gminie występują obszary chronione (poprzednio wymieniany rezerwat i stanowisko dokumentacyjne), a także seria użytków ekologicznych (Biedaszowska Łąka, Łąki Koniowskie, Wiklina, Żabie Kąpielisko i Żurawia Łąka) oraz obszar Natura 2000 Skoroszowskie Łąki. Do tego dochodzi ponad 100 pomnikowych drzew rozlokowanych na całym obszarze gminy
- najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: marzec-kwiecień (godowiska płazów, śnieżyca, śnieżyczka, czarka, wawrzynek), maj (wiosenne geofity), czerwiec (łąki trzęślicowe, ostróżeczka, kosaciec), jesień (przebarwiające się liście, grzyby).
