Ścieżka Przyrodnicza wokół Cisowej Doliny

17 grudnia 2020 Wyłączono przez admin

Góry Bardzkie stanowią jedną z najważniejszych cisowych ostoi w regionie, gdzie setki krzewów porasta strome stoki opadające do chłodnych i cienistych dolin usytuowanych po północnej stronie gór. Do najcenniejszych należy Cisowa Dolina, gdzie powołano dwa rezerwaty przyrody chroniące drzewiaste formy cisa oraz mozaikę najważniejszych siedlisk występujących w Górach Bardzkich. Całość można podziwiać ze szlaku-widmo, który widnieje na wielu mapach, jednak stan faktyczny jest zgoła inny. Więcej w opisie przyrodniczej ścieżki wokół Cisowej Doliny.

Długość: 11-12 km

Czas przejścia: 4 h

Liczba przystanków: brak

Powiat: Ząbkowicki

Gmina: Bardo, Stoszowice

Nadleśnictwo: Bardo Śląskie

Północna część Gór Bardzkich (na północ od Przełomu Bardzkiego) stanowi rozległy, górski kompleks leśny o bardzo słabym zagospodarowaniu turystycznym. Istnieją tu cztery szlaki turystyczne, z czego tylko jeden poprowadzony został wzdłuż głównej grani. Pozostałe stanowią zaplecze kompleksu wokół Srebrnej Góry na północnym skrawku gór. Dawniej omawiany obszar posiadał gęstszą sieć, w tym czerwony szlak, którym poprowadzono ścieżkę dydaktyczną. To właśnie ten trakt będzie naszym głównym tematem w artykule opisującym nieistniejący lecz bardzo malowniczo poprowadzony szlak wokół Cisowej Doliny w Górach Bardzkich. Trasa obecnie już nie istnieje i zapewne taki stan rzeczy liczy już sobie co najmniej kilkanaście lat a może nawet i więcej. Część oficjalnej trasy jaką poprowadzono ścieżkę także nie istnieje. Przeważnie zarosła młodnikiem bukowym lub uległa celowej likwidacji. Z tego powodu na wielu odcinkach musieliśmy improwizować i stworzyliśmy naszą własną ścieżkę przyrodniczą poprowadzoną drogami istniejącymi aktualnie w terenie. Na mapie znajdującej się na końcu artykułu można zobaczyć przebieg starego i naszego szlaku. Ale po kolei.

Początek trasy wg oryginalnego szlaku zaczynał się przy rondzie w centrum miejscowości Brzeźnica skąd biegł on wzdłuż głównej drogi aż do granicy lasu Gór Bardzkich. Nasz szlak także zaczyna się w tym miejscu, choć od razu można podpowiedzieć, że wzdłuż ulicy występują punktowo szersze pobocza umożliwiające pozostawienie samochodu, co skróci przejście przez tereny zurbanizowane. Wchodząc na tereny leśne idziemy brukowaną drogą pośród drzewostanów przypominających składem kwaśną dąbrowę podgórską (Luzulo luzuloidis-Quercetum) z luźnym drzewostanem dębowym, którego okazy charakteryzują się niskim wzrostem oraz silnie powykręcanymi konarami. Runo leśne jest stosunkowo ubogie, gdzie dominuje borówka czarna z pojedynczymi płatami innej roślinności, w skład której wchodzi m.in. naparstnica zwyczajna, konwalia majowa, lepnica zwisła, wiciokrzew pospolity, poziomka pospolita a także pojedyncze okazy dzikiej róży i głogu. Po drodze mijamy bezimienny potok będący głównym potokiem w dolinie. Wzdłuż jego koryta rosną liczne podgórskie rośliny jak śnieżyca wiosenna, żywiec bulwkowaty oraz paprocie.

Mijając drzewostany wchodzimy na rozległą łąkę, gdzie ulokowany jest domek myśliwski oraz tablica obszaru Natura 2000 Góry Bardzkie. W tym miejscu dochodzi do różnic w przebiegu naszego i oryginalnego szlaku. Pierwotny szlak biegł w dół w kierunku potoku a następnie stromymi stokami w kierunku rezerwatu przyrody Cisy. Jest to przebieg nieaktualny a trasa uległa zatarciu. Z tego względu nasza propozycja szlaku wiedzie główną leśną drogą, którą prowadzi jednocześnie szlak rowerowy. Trasa wiedzie stromymi zboczami odchodzącymi od góry Leszek (546 m n.p.m.), gdzie można podziwiać rozległe lasy bukowe. Występują tu naprzemiennie żyzne i kwaśne buczyny o budowie mozaikowej, gdzie często ciężko jest określić dokładne granice pomiędzy siedliskami. Różnicę tą dodatkowo utrudniają prowadzone tu liczne wycinki. Proceder ten zniekształca prawidłową strukturę biocenoz leśnych powodując trudność w określeniu prawidłowego siedliska. Drzewostan składa się na dorodne okazy buka z niewielką domieszką jodły oraz sztucznie wprowadzonego świerka. Podszyt jest zdominowany przez młody podrost bukowy z pojedynczymi okazami cisa. Runo żyznej buczyny należy do siedlisk najbogatszych florystycznie w całych Górach Bardzkich, gdzie licznie notuje się gatunki stosunkowo pospolite jak gajowiec żółty, gwiazdnica wielkokwiatowa, kopytnik pospolity, groszek wiosenny, marzanka wonna, orlik pospolity, przylaszczka pospolita, szczyr trwały, żywiec bulwkowaty, zawilec gajowy i zawilec żółty. Warto także rozglądać się za salamandrą plamistą, która ma w tych rejonach liczne populacje.

Na wysokości 467 m n.p.m. ulokowana jest Przełęcz Cisowa, gdzie znajduje się dojście do rezerwatu przyrody Cisy. Niestety nie ma w terenie żadnego charakterystycznego oznaczenia mogącego poinformować o dojściu do rezerwatu, dlatego należy mieć dobrą mapę z zaznaczonymi leśnymi drogami. Sama trasa w kierunku chronionego obszaru prowadzi szeroką, ubitą drogą leśną. Rezerwat jest jednym z dwóch obszarów powołanych na terenie Cisowej Doliny dla ochrony licznej populacji drzewiastych form cisa pospolitego. Niestety owe stanowisko charakteryzuje umiarkowanie dobra kondycja z tendencją pogarszającą się. Chodzi tu głównie o brak naturalnych odnowień oraz systematycznie spadającą populację dorosłych okazów. W przeciągu pół wieku, tj. od powołania rezerwatu w 1954 do 2000 r. liczba zinwentaryzowanych cisów uległa zmniejszeniu z 1627 do 1258 sztuk. Drzewostan rezerwatu obejmuje w większości gatunki liściaste (74%) z mniejszym udziałem drzew iglastych (26%) i przeciętnym wiekiem wynoszącym 125 lat. Brakuje tu tablic dydaktycznych o samym rezerwacie. Widnieje tylko tablica z nazwą oraz zielone paski na drzewach wyznaczające granicę chronionego obiektu. W tym miejscu należy zawrócić do rozwidlenia i kontynuować trasę wzdłuż rowerowego szlaku aż na samą główną grań pasma. Jednocześnie od Przełęczy Cisowej nasza i oryginalna trasa ponownie łączą się.

Gdy dotrzemy na samą górę, kontynuujemy trasę wzdłuż niebieskiego szlaku w kierunku północnym aż do Rozdroża pod Radoszem, odległość do przebycia wynosi około 3 km. Jest to jedyny szlak pieszy biegnący w tej części Gór Bardzkich. W międzyczasie trasa prowadzi nas szczytami lub północnymi przyszczytowymi stokami następujących gór: Leszek (546 m n.p.m.), Klimek (567 m n.p.m.), Kukułka (570 m n.p.m.), Wielka Cisowa (585 m n.p.m.) oraz Radosz (590 m n.p.m.). Jest to najbardziej widokowa część trasy, gdzie w kilku miejscach dokonano znaczących wycinek drzewostanu umożliwiając podziwianie panoramy zarówno w kierunku Kotliny Kłodzkiej jak i w kierunku Przedgórza Sudeckiego. Jednocześnie mijamy całą mozaikę siedlisk, z czego najczęściej jest to kwaśna buczyna podgórska, kwaśna dąbrowa podgórska, grąd środkowoeuropejski oraz zbiorowiska zastępcze, głównie świerkowo-bukowe lasy mieszane. Wzdłuż trasy licznie występują naparstnice pospolite, dzwonki, marzanki oraz dorodne okazy cisów, w tym formy drzewiaste. Na odcinku pomiędzy górą Klimek i Wielką Cisową znajduje się jeden z lepszych przykładów złej gospodarki leśnej, gdzie wycięto znaczny płat buczyny. W miejscu tym znajduje się kilka drzewiastych cisów. Okazy przez dziesięciolecia rosły w cienistym lesie osłonięte koronami drzew przed palącym słońcem. Wycięcie wszystkich drzew spowodowało, że nieprzyzwyczajone do palącego słońca cisy obecnie zamierają. Część okazów ma w znacznym stopniu spalone igliwie a jeden okaz już niemal całkowicie zamarł.

W okolicach góry Radosz następuje rozwidlenie oryginalnego i naszego przebiegu trasy, gdzie oryginalna trasa biegnie południowymi stokami góry wzdłuż nowo powstałej trasy rowerowej (nie ma jej na większości starszych map). Nasza ścieżka wiedzie natomiast północnymi stokami góry, gdzie poprowadzona jest szeroka i utwardzona leśna droga. Warto wspomnieć, że w tym miejscu dochodzą leśne drogi z Wilczego Wądroża i Piekiełka, malowniczych dolin posiadających swój własny opis na naszej stronie. Bardzo kręty trakt prowadzi po stromych zboczach Radosza opadających do potoku Stabna, tworzącego bardzo malownicza, bukową dolinę. Na niektórych mapach dolinka ta nosi nazwę Gilówka. Na kolejnych odcinkach trasy mijamy lasy o skrajnym krajobrazie. W jednych wydzieleniach widać piękne i dorodne drzewostany bukowe, w innych natomiast gospodarka leśna daje o sobie znać w postaci licznych rębni oraz ścian podrostu bukowego. Mimo wszystko po drodze można odnotować wiele dorodnych cisów oraz gatunki typowe dla żyznych lasów liściastych jak perłówka zwisła, zawilec gajowy, gajowiec żółty, marzanka wonna, żywiec cebulkowy a także okazy lilii złotogłów.

Po pokonaniu około 1,2 km w dół dochodzimy do rozdroża licznych leśnych dróg i rowerowych szlaków, gdzie jednocześnie widnieje tablica z nazwą rezerwatu Cisowa Góra. Co ciekawe tablica ulokowana jest 200 m przed oficjalnymi granicami rezerwatu. W miejscu tym występuje niewielkie przerzedzenie w drzewostanie umożliwiające podziwianie góry Buczek i Mały Buczek, wzdłuż których będziemy kontynuować naszą podróż. Dodatkowo warto zwrócić uwagę na kolejne drzewiaste formy cisów rosnących w kierunku południowym oraz rozwidlenia. Około 200 m na południe (przy oryginalnym przebiegu trasy) rósł kiedyś pomnikowy buk, nam jednak nie udało się go zlokalizować. Drzewo obecnie nie jest zamieszczone w żadnych spisach, stąd można wnioskować że okaz już nie istnieje. Sam rezerwat przyrody stanowi swoistego brata bliźniaka. Ulokowany jest po drugiej stronie Cisowej Doliny, gdzie także został powołany dla ochrony bogatej populacji cisa. Niestety, podobnie jak u swojego rezerwatowego bliźniaka, tutejsze stanowisko także charakteryzuje się stosunkowo złą kondycją z tendencją pogarszającą. Chodzi głównie o brak naturalnych odnowień oraz systematycznie spadającą populację dorosłych okazów. W przeciągu pół wieku, tj. od powołania rezerwatu w 1953 do 2000 r. liczba zinwentaryzowanych cisów uległa zmniejszeniu z 1376 do zaledwie 708 egzemplarzy (prawie 50%!).

Kolejny etap trasy wiedzie południowymi stokami Buczka i Małego Buczka po utwardzonej i szerokiej drodze. Mijane przez nas zbocza charakteryzują bardzo duże nachylenia, stąd często na drodze zalegają kamienie i kupki ziemi osuniętej ze stoków powyżej drogi. Wzdłuż trasy dominują wybitnie ubogie i suche lasy dębowe. Drzewostan zdominowany jest przez skarlałe okazy dębów oraz sosen. Warstwa runa leśnego składa się głównie z kęp borówki czarnej, borówki brusznicy, wrzosu zwyczajnego i pojedynczych kęp traw oraz roślin kwiatowych. W pewnym momencie szlak okala Małego Buczka i kieruje nas w stronę północną, gdzie wita nas całkowita zmiana krajobrazu. Suche i skarlałe dąbrowy ustępują miejsca bogatym drzewostanom bukowym oraz grądowym, gdzie jednocześnie widoczna jest kolejna tablica z nazwą rezerwatu. Tym razem ustawiona przy prawidłowym przebiegu granicy. Krajobraz przedstawia strome stoki z licznymi drzewiastymi cisami rosnącymi pośród żyznej buczyny przechodzącej płynnie w siedlisko grądu środkowoeuropejskiego (Galio-Carpinetum betuli). Drzewostan składa się na dorodne okazy lipy, jaworu oraz dębu z kruszyną pospolitą i bzem czarnym w warstwie podszytu. Runo leśne jest bogate gatunkowo, w którym notuje się roślinność zbliżoną do buczyn. Poza tym stwierdzono występowanie takich roślin jak przywrotniki, nerecznice, biedrzeniec mniejszy, cienistka trójkątna, jasnota biała, pszeniec gajowy i barwinek pospolity.

Granica rezerwatu jest kolejnym miejscem, gdzie szlaki ulegają rozwidleniu. My proponujemy zejście lekko zarośniętą ale wciąż dobrze widoczną leśną drogą kierującą nas w dół Cisowej Doliny, gdzie po przebyciu około 700 m wychodzimy na otwartą przestrzeń i podążamy polną drogą aż do głównej drogi w Brzeźnicy. Podczas gdy oryginalny szlak ulega w pewnym momencie zatarciu a następnie po minięciu linii lasu prowadzi przez 1,5 km polnymi drogami wprost do Brzeźnicy.

Wrażenia Osobiste: Po przejściu trasy mamy bardzo mieszane uczucia. Z jednej strony wielka szkoda, że obszar Cisowej Doliny jest całkowicie zapomniany. Nie ma tutaj szlaków pieszych ani ścieżek dydaktycznych. W ostatnich latach poprowadzono kilka szlaków rowerowych oraz tzw. single tracków. Jednak nie są to trakty przystosowane dla ruchu pieszego, przez co zwykły turysta sam musi wyznaczać sobie trasę. W Górach Bardzkich występuje gęsta sieć leśnych dróg i dróżek, jednak wiele z nich jest już zarośniętych a nowe często nie są naniesione na mapy. Z tego powodu aby samodzielnie poruszać się po Cisowej Dolinie należy mieć dobrą mapę oraz odpowiednie rozeznanie w terenie! Jest to absolutna podstawa. Jednak pomijając kwestie zagospodarowania turystycznego, Góry Bardzkie oferują bardzo bogatą przyrodę oraz piękne krajobrazy. Oczywiście jeśli pominie się fragmenty z wyciętym starodrzewiem bukowym. Na trasie można spotkać zarówno salamandry jak i kwitnące niezliczone rośliny, w tym naparstnice, żywce, śnieżyce, lilie oraz dzwonki. Największą atrakcję stanowią oczywiście cisy. Wzdłuż trasy można podziwiać co najmniej kilkadziesiąt drzewiastych okazów oraz wiele pomniejszych. Aż dziw, że nie zostały one objęte pomnikową ochroną.

Informacje praktyczne:

dojazd do początku trasy jest zróżnicowany. Jeśli chcemy rozpocząć szlak od ronda w Brzeźnicy, wtedy mamy udostępnione miejsca parkingowe. W przypadku pozostawienia samochodu bliżej, gdzie wzdłuż drogi prowadzącej do doliny należy szukać dostatecznie szerokiego pobocza, które występuje tylko w kilku miejscach
trasa jest średnio trudna, wymagająca pewnej kondycji oraz doświadczenia w poruszaniu się po stromych stokach. Ważne jest dobre rozeznanie w terenie, najlepiej mając mapę z GPS-em. W innym przypadku istnieje szansa na przegapienie, któregoś ze skrętów
w okolicy znajdują się dwa omawiane tu rezerwaty Cisy i Cisowa Góra. Inne rezerwaty przyrody ulokowane są w odległościach wynoszących ponad 20 km. Z innych obszarów chronionych występuje Skalny Obryw pod Bardem oraz obszary Natura 2000 (Przełom Nysy Kłodzkiej koło Morzyszowa, Góry Bardzkie oraz Ostoja Nietoperzy Gór Sowich).
w okolicy rosną dwa pomniki przyrody: lipa drobnolistna koło ronda w Brzeźnicy oraz klon pospolity rosnący na tyłach przedszkola Sióstr Jadwiżanek.
ze względu na rozległe drzewostany bukowe jest to obszar obfitujący w liczne grzyby. Zarówno jadalne (borowik szlachetny, borowik usiatkowany, borowik sosnowy, podbrzybki) jak i te dla pasjonatów (koralówki, goździeńce, huby, grzyby nadrzewne etc.).
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: maj (wiosenne geofity), lato (lilie, naparstnice), jesień (przebarwiające się liście, grzyby)

Legenda Mapy: