Wąwóz Myśliborski

19 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Niewielki rezerwat, który chroni najcenniejszy odcinek długiego wąwozu z licznymi i imponującymi formami skalnymi, w tym pozostałościami po dawnej aktywności wulkanicznej. Jest to miejsce wybitnie interesujące, gdzie można podziwiać kilkunastometrowe ściany porośnięte rzadką paprocią – języcznikiem zwyczajnym. Ściany opadają ku strumieniowi, w którym występuje równie ciekawy krasnorost o czerwonym zabarwieniu.

Typ ochrony: florystyczny, geologiczny

Data utworzenia: 1962

Powierzchnia: 9,72 ha

Powiat: Jaworski

Gmina: Paszowice

Nadleśnictwo: Jawor

Położenie

Rezerwat leży na Pogórzu Kaczawskim w Sudetach Zachodnich, dokładniej we wschodniej części Parku Krajobrazowego Chełmy, na środkowym odcinku głębokiego przełomu nad potokiem Jawornik, przepływającą przez Wąwóz Myśliborski. Sam rezerwat zajmuje tylko niewielką część owego wąwozu, ciągnącego się na długości około 2 km, zaczynając od Muchowskich Wzgórz a kończąc przy Małych Organach Myśliborskich. Całość obszaru chronionego położona jest w oddziale leśnym 230l, 234 h,i,j,k,l,m nadleśnictwa Jawor.

Budowa

Wąwóz Myśliborski stanowi jeden z najpiękniejszych i najlepiej zachowanych obiektów z urozmaiconą budową geologiczną. Tutejsze formacje skalne przedstawiają efekty krzepnięcia lawy w czasie podmorskich wybuchów wulkanicznych (całe Góry i Pogórze Kaczawskie usiane są wygasłymi wulkanami). Są to lawy poduszkowe oraz inne skały przeobrażone powstałe w okresie starszego paleozoiku, sprzed około 500 mln lat. Składają się na nie m.in. metamorficzne zieleńce i łupki zieleńcowe, diabazy oraz pochodzące z ordowiku – łupki i fyllity, stanowiące element tzw. metamorfiku kaczawskiego.

Większość tutejszego krajobrazu skalnego powstała podczas ostatniego zlodowacenia bałtyckiego (115 000 – 11 000 lat temu), kiedy panował tu klimat przedpola lądolodu. Cały obszar tutejszej okolicy znajdował się w tzw. strefie peryglacjalnej. W czasie panowaniu surowego lodowcowego klimatu zachodziły procesy erozyjne i rzeźbotwórcze związane z wietrzeniem. Dzięki owym procesom na długości całej doliny następowało przeobrażenie stoków i zboczy. W ich efekcie nastąpiło stworzenie układu skał i zboczy widocznych po dzień dzisiejszy. Wśród bardziej znanych form skalnych (będących poza rezerwatem) należą ostańce i wychodnie: Sowia Skałka, Maczuga, Skała Olbrzyma i Skała Elfów.

Sam wąwóz usytuowany jest na wysokości 260-350 m n.p.m., obejmując falisto-wzgórzowy relief, który cechuje się wysokimi walorami krajobrazowymi. Wysokość zboczy dochodzi w najwyższych miejscach do 60-70 metrów, podczas gdy ściany skalne w najwęższych miejscach osiągają około 15 metrów. Swoją budowę zawdzięcza m.in. wyniesieniu pasma Pogórza Kaczawskiego wzdłuż sudeckiego uskoku brzeżnego. Znaczna różnica poziomów spowodowała że płynący tędy strumień wyciął głębokie rowy, odsłaniając obecne skały zieleńcowe i rzeźbiąc całość wąwozu tworząc wiele interesujących struktur skalnych z dobrze widocznymi skałami zieleńcowymi w kolorze szarozielonym, powstałymi w wyniku działania wysokich temperatur i ciśnienia.

Występują tu zróżnicowane typy gleb. W częściach skalnych rezerwatu występują głównie gleby inicjalne o charakterze szkieletowym, które mimo wszystko są żyzne dzięki wypływowi skały macierzystej. Tereny w dolnej części, głównie wzdłuż potoku, określane są jako gleby brunatne i mady rzeczne.

Flora

Stosunkowo bogata, liczy około 280 gatunków, głównie roślin związanych ze środowiskiem leśnym lub naskalnym, w których występuje wiele cennych i chronionych taksonów. Drzewostan obejmuje w 60% drzewa liściaste i w 40% gatunki iglaste, których średni wiek szacowany jest na około 111 lat. Do najstarszych nalezą dęby i sztucznie wprowadzone sosny, których wiek szacuje się na 120-140 lat. Całość rezerwatu porasta kilka zespołów roślinnych z czego największą powierzchnię zajmuje grąd środkowoeuropejski (Galio-Carpinetum). Siedlisko porasta dolną część wąwozu, głównie wzdłuż potoku i na łagodniejszych zboczach. Grąd wykazuje cechy lasu naturalnego z bogatym runem (m.in. barwinek mniejszy, dzwonek szerokolistny, lilia złotogłów, orlik pospolity, podkolan biały, gnieźnik leśny, wawrzynek wilczełyko).

Na stromych zboczach o dużej warstwie rumoszu skalnego wykształcił się zboczowy las klonowo-lipowy. Siedlisko cechuje wilgotny i chłodny mikroklimat, który nawet w czasie większych upałów zachowuje wysoką wilgotność powietrza. Jest to tak zwana jaworzyna języcznikowa (Phyllitido-Aceretum), dla której wąwóz jest jedynym znanym miejscem występowania w Sudetach. Drzewostan buduje lipa szerokolistna i klon zwyczajny z domieszką innych drzew (dąb szypułkowy i bezszypułkowy, klon jawor, lipa drobnolistna). W runie występuje wiele interesujących gatunków m.in. paprotnik kolczysty, paprotka zwyczajna, dzwonek pokrzywolistny, bodziszek cuchnący, kruszczyk szerokolistny i buławnik mieczolistny. W siedlisku tym notuje się także pojedyncze okazy dorodnych cisów. Wiek największych okazów szacuje się na około 70 lat.

W wyższych partiach wykształciły się ciepłolubne dąbrowy podgórskie (Luzulo luzuloidis-Quercetum) o kwaśnym podłożu i runie z ubogą florą. Drzewostan buduje głównie dąb szypułkowy z niewielkim udziałem innych drzew. Tutejsze dęby charakteryzują się skarlałym wzrostem i silnie powykręcanymi konarami, co jest efektem występowania w trudnych podgórskich warunkach na ubogiej w substancje odżywcze i kwaśnej glebie. Pomiędzy odsłoniętymi skałami rośnie miodownik melisowaty, naparstnica pospolita, rojownik pospolity i perłówka siedmiogrodzka. Pośród skalnego rumoszu i na wychodniach występuje zespół zanokcicy skalnej i murowej (Asplenietum trichomano-rutae-murariae).

Najważniejszymi przedstawicielami flory rezerwatu jest paproć języcznik zwyczajny, mający tutaj największe stanowisko na całym Dolnym Śląsku oraz największe krajowe stanowisko naskalne, który występuje tylko na jednej wychodni skalnej i jej najbliższej okolicy tworząc zbiorowisko roślinne z zespołu języcznika pospolitego Asplenio-Phyllidetum scolopendrii. W Polsce, jak dotąd, ten ekosystem jest znany jedynie z tego rezerwatu. Stanowisko to jako pierwszy opisał już w 1874 roku Fryderyk Scholz (nauczyciel z Jawora). Ze względu na unikatowość, skała z paprociami została objęta ochroną jako pomnik przyrody w roku 1937. Po przejęciu tych terenów przez administrację polską, musiały minąć niemal 2 dekady nim ponownie zaczęto chronić ten fragment doliny w postaci obecnie istniejącego rezerwatu przyrody.

Oprócz języcznika, możemy tutaj spotkać bardzo rzadki gatunek krasnorostu, Hildebrandia rzeczna (Hildebrandia rivularis), który występuje stosunkowo licznie w czystych wodach potoku, obrastając podwodne kamienie. Potok charakteryzuje stosunkowo urozmaicona rzeźba i bystry nurt, który jest jednym z głównych czynników dla możliwości rozwoju tego rzadkiego krasnorostu. Występuje on tylko w czystych wodach o znikomym stopniu zanieczyszczenia oraz bystrym nurcie zapewniającym dobre natlenienie wody. Dno potoku jest piaszczysto-kamieniste z bardzo licznym rumoszem kamiennym. Kamienie są jednocześnie miejscem dla rozwoju krasnorostu, którego plechy występują tutaj bardzo pospolicie.

Warto także odnotować, że wilgotny i chłodny klimat sprzyja rozwojowi bogatej flory mszaków. W rezerwacie naliczono łącznie 96 gatunków mchów i 20 gatunków wątrobowców.

Do bardziej charakterystycznych gatunków występujących w obrębie omawianych lasów należy:

Dzwonek szerokolistny (Campanula latifolia), jeden z naszych największych dzwonków, którego liczne kępy występują w rozproszeniu na terenie całej doliny, głównie w lasach klonowo-lipowych i grądzie. Przeważnie w miejscach o wilgotnej i żyznej glebie.
Buławnik mieczolistny (Cephalanthera longifolia), najczęstszy z buławników występujących na Dolnym Śląsku oraz jedyny notowany na siedliskach kwaśnej i ciepłolubnej dąbrowy. Na Pogórzu Kaczawskim występuje na wielu wzgórzach oraz zagajnikach dębowych.
Jarząb brekinia (Sorbus torminalis), niskie drzewo stanowiące swoisty symbol Pogórza Kaczawskiego, gdzie posiada największe krajowe populacje oraz tworzy swoje własne siedlisko (dąbrowy brekiniowe). W omawianych lasach rośnie w formie pojedynczych osobników na terenie grądu.
Kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine), najpospolitszy leśny gatunek storczyka, który występuje nielicznie w żyźniejszych i wilgotniejszych fragmentach leśnych.
Lilia złotogłów (Lilium martagon), jeden z efektowniejszych gatunków roślin leśnych, która w obrębie rezerwatu występuje w kilku siedliskach (grąd, dąbrowa, las klonowo-lipowy) tworząc miejscami populacje liczące kilkadziesiąt osobników. Lilie rosnące w bezpośredniej bliskości licznych tu szlaków są narażone na zrywanie przez turystów.
Naparstnica zwyczajna (Digitalis grandiflora), obok rojownika, jest to najpospolitszy gatunek chroniony w obrębie omawianego terenu. Duże kępy tej rośliny najliczniej notowane są w granicach dąbrowy w górnej części rezerwatu.
Paprotnik kolczysty (Polystichum aculeatum), rzadka w Sudetach paproć preferująca cieniste i wilgotne stanowiska, przeważnie pośród rumoszu skalnego w jaworzynach i innych typach lasów klonowo-lipowych. Można go spotkać w całym rezerwacie, najczęściej w pobliżu cieków wodnych.
Rojownik pospolity (Jovibarba sobolifera), niewielki sukulent tworzący małe różyczki na terenach naskalnych, często niemal całkowicie pozbawionych podłoża. Gatunek stosunkowo częsty w Sudetach, na Skale posiada bardzo liczną populację rozsianą pośród rumoszu skalnego oraz na wychodniach skalnych.
Wawrzynek wilczełyko (Daphne mezerum), chroniony gatunek krzewu o charakterystycznych, pachnących kwiatach, który stosunkowo pospolicie występuje we wszystkich fragmentach rezerwatu, jednak jest szczególnie częsty w drzewostanie grądowym i łęgowym.

Zagrożenia

Niewielkie zagrożenia. Wąwóz pomimo położenia na popularnych szlakach turystycznych, które odwiedzają spore ilości turystów, nie jest zdewastowany. Szlak poprowadzono możliwie w jak największej odległości od strefy ochrony ścisłej, oddzielając je dodatkowo barierkami. Najcenniejsze składniki rezerwatu tj. populacja języcznika nie jest obecnie bardzo zagrożona przez presję turystyczną albowiem stanowiska znajdują się po drugiej stronie potoku i są oddzielone od szlaku ciągiem barierek. Większość paproci rośnie wysoko na stromych i śliskich skałach, co w znaczący sposób zniechęca do ewentualnej penetracji tego fragmentu rezerwatu.

Oprócz presji turystycznej w rezerwacie duże zagrożenie niosą gatunki obce, które zostały tutaj nasadzone celowo przez człowieka lub same naturalnie rozprzestrzeniły się. Do drzewostanu zostały wprowadzone daglezje zielone oraz modrzewie europejskie a w runie licznie rośnie barwinek mniejszy, szczególnie we wschodnich fragmentach.

Bezpośrednia okolica rezerwatu nie jest w większości zagrożona przez nieracjonalną gospodarkę leśną, która została ograniczona do minimum. Jest to spowodowane głównie trudnymi warunkami w pozyskiwaniu materiału drzewnego, m.in. strome, wysokie stoki i liczny rumosz skalny. Większość Doliny Jawornika jest proponowana do objęcia ochroną jako rozszerzenie rezerwatu przyrody. W najbardziej optymistycznej wersji, obszar ten rozciągałby się na wschód obejmując także górę Rataj z tamtejszymi Małymi Organami Myśliborskimi.

Inne

Obecny rezerwat ma powierzchnię 9,72 ha, z czego jedynie 0,9 ha, czyli niecałe dziesięć procent, stanowi obszar ochrony ścisłej. Obszar ścisły chroni stanowisko języcznika na skale zwanej Paprotnikiem. W planach jest powiększenie rezerwatu do powierzchni 169,33 ha.

Jest to jeden z najlepiej zagospodarowanych turystycznie fragmentów parku krajobrazowego, gdzie wytyczono cały szereg szlaków i ścieżek dydaktycznych, postawiono liczne wiaty i ławki do odpoczynku, a także zamontowano niezliczone tablice dydaktyczne.

Przez teren rezerwatu prowadzą szlaki:

czarny, idący od Jakuszowej przez północny fragment rezerwatu i dalej w kierunku Myślinowa
pomarańczowy Szlak Wygasłych Wulkanów, który od Myślinowa idzie przez środek rezerwatu i dalej doliną Jawornika do Myśliborza i góry Rataj
ścieżka dydaktyczna Wąwóz Myśliborski o długości 4,5 km, poprowadzona w formie pętli przez dolinę Jawornika. Obejmuje ona 13 przystanków zawierających informacje o budowie geologicznej, formacjach skalnych, tutejszej florze i historii tego miejsca

Wrażenia osobiste

Stosunkowo pozytywne. Wąwóz stanowi jeden z najbardziej atrakcyjnych fragmentów Pogórza Sudeckiego, gdzie można podziwiać niezwykłe i bardzo widowiskowe skały porośnięte gęstym kobiercem języczników. Występuje ich tutaj przynajmniej kilkaset kęp, tworząc niezapomniany widok. Powszechnie utrzymująca się w powietrzu wilgoć oraz szum wody dodaje temu miejscu jeszcze większego uroku, który w okresie szczytu wegetacji przypomina z wyglądu tropikalną puszczę. Atrakcję stanowi nie tylko rezerwat ale cała dolina Jawornika, która ciągnie się niemal przez 2 km. U wejścia można podziwiać pomnikową aleję kasztanowców i Organy Myśliborskie a w dalszych częściach wąwozu znajduje się m.in. Polana Jaskiniowców, Szwedzki Szaniec i punkt widokowy Skała Elfów.

Informacje praktyczne:

dobry dojazd, sam rezerwat nie jest ulokowany przy drodze, jednak od strony Myśliborza istnieje parking z poprowadzonymi ku wąwozowi szlakami. Istnieje jeszcze drugie dojście (krótsze) poprowadzone czarnym szlakiem z miejscowości Jakuszowa, gdzie jednak nie ma miejsc postojowych i trzeba parkować na poboczu drogi
teren stosunkowo łatwy do zwiedzenia, szlak poprowadzony z Myśliborza biegnie dnem doliny i jest dobrze przygotowany do poruszania się po nim przez rodziny z dziećmi czy osoby starsze. Jedynie odcinek czarnego szlaku wąwóz-Jakuszowa wiedzie błotnistą i stromą drogą, która jest polecana dla osób wprawionych w poruszaniu się po ciężkim terenie
w bezpośredniej okolicy istnieje wiele form ochrony przyrody, rezerwaty przyrody: Wąwóz Siedmicki, Wąwóz Lipa, Nad Groblą oraz Mszana i Obłoga, oraz wiele pomników przyrody (lipy drobnolistne, klony, kasztanowce, cisy i pomnik przyrody nieżywionej Małe Organy Myśliborskie
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: maj (wiosenne geofity), lato (bujna roślinność), październik (przebarwiające się liście)