Góra Połom

26 stycznia 2021 Wyłączono przez admin

Góra Połom stanowi jeden z najważniejszych przykładów, gdy interesy ludzkie są przedkładane nad przyrodnicze dziedzictwo. Góra stanowiła jedną z najbogatszych ostoi na terenie kraju, gdzie zinwentaryzowano ponad 500 gatunków roślin, w tym wiele rzadkich i chronionych jak obuwik pospolity, buławnik czerwony, kruszczyk Muellera, fiołek skalny, goryczka krzyżowa i żywiec dziewięciolistny.

Typ ochrony: florystyczny, faunistyczny, geologiczny

Data utworzenia: nieznana

Data likwidacji: koniec lat 70’*

Powierzchnia: nieznana

Powiat: Złotoryjski

Gmina: Wojcieszów

Nadleśnictwo: Złotoryja

*- istnienie rezerwatu jest kwestionowane w wielu rozmowach, głównie z braku konkretnych informacji (powierzchnia, data powołania, data likwidacji) oraz z braku podawania konkretnej uchwały powołującej lub likwidującej rezerwat. Z tego też powodu artykuł „Góra Połom” został przeniesiony z kategorii rezerwatów przyrody do kategorii terenów cennych przyrodniczo.

Położenie: Były rezerwat obejmował szczytowe partie na górze Połom (667 m n.p.m.) i Meszna (590 m n.p.m.). Ze względu na brak ogólnodostępnych danych nie jest znana dokładna powierzchnia ani przebieg granic. Na potrzeby artykułu przyjmuje się, że powierzchnia góry Połom wynosi 147 ha. Jest to obszar góry objęty opracowaniem prognozy oddziaływania na środowisko. Omawiany teren znajduje się na lewym brzegu Kaczawy, koło Wojcieszowa Górnego na Grzbiecie Południowym Gór Kaczawskich. Od wschodu granicę wyznaczają tory kolejowe i ulica Skalna, od północy częściowo ulica Robotnicza i leśne drogi, od zachodu teren sąsiaduje z górą Chróstnik (622 m n.p.m.) i Bożniak (615 m n.p.m.) a od południa, poprzez łąki i pola graniczy z górką Kozi Grzbiet (473 m n.p.m.).

Budowa: Cały masyw górski zbudowany jest z licznych skał metamorficznych pochodzących z górnego kambru, stanowiących tzw metamorfik kaczawski. Do głównych rodzajów skał należą górnokarbońskie i dolnoordowickie zieleńce i łupki zieleńcowe, fyllity, łupki albitowo-serycytoweh i kwarcowo-serycytowe a także liczne pomniejsze minerały jak skały metamorficzne pochodzenia wulkanicznego – keratofiry. Jednak do najważniejszych i najbardziej rozpoznawalnych skał w obrębie góry należą wapienie i krystaliczne dolomity tzw. Wojcieszowskie. Skały te tworzą fałd nasunięty w kierunku południowo-zachodnim. Część centralna tego fałdu zbudowana jest z ciemnego wapienia dolnego poziomu litograficznego, a jego skrzydła tworzą wapienie jasne piętra górnego. Całość charakteryzuje bardzo skomplikowana budowa, gdzie występują liczne przerosty płonne wytworzone z łupków filitowych, zieleńców, porfirów oraz nieregularnych wkładek dolomitów. Same przerosty to tzw. skała płonna uważana za nieużyteczną w wydobyciu.

Wapienie wojcieszowskie nalezą do jednych z najbardziej niezwykłych i wartościowych, głównie z powodu niskiej zawartości metali ciężkich oraz dobrej obróbki (właściwości mielne). W południowo zachodniej Polsce nie występuje złoże o podobnych walorach. Z powodu cennego składu mineralnego góra Połom była eksploatowana od wielu stuleci co znacznie zmieniło jej kształt. Wapienie krystaliczne tego rodzaju można spotkać tylko na Dolnym Śląsku i na Ziemi Opolskiej. Inne marmury, na przykład kieleckie i krakowskie to wapienie zwyczajne, o innym zabarwieniu i dające się polerować. Najintensywniejsze zmiany są prowadzone od końca lat 70’, kiedy to zlikwidowano rezerwat, a marmur zaczęto wydobywać przy użyciu materiałów wybuchowych. Obecnie kształt góry uległ znacznemu zniszczeniu, który jest widoczny z daleka w postaci nagich, wapiennych i piaskowych, łysych skał.

Dzięki dolomitowej budowie, góra Połom posiada (lub raczej posiadała) bardzo bogatą sieć jaskiń krasowych. Było tu największe skupisko jaskiń w całych Górach Kaczawskich oraz Sudetach. Większość wlotów znajduje się w ścianach Łomu Północnego oraz w ścianie zachodniej czynnego Łomu Południowego (Królewskiego). Ściany te od wielu lat nie były przedmiotem eksploatacji. Jednak ich przyszłość wciąż jest zagrożona. Nie wiadomo do końca ile kilometrów jaskiń została zniszczona. Pierwsze wydobycia marmuru datowane są na XIV w. Jednak wiadomo ile obiektów wciąż istnieje. Długość ocalałych (jeszcze) jaskiń szacuje się na około 1400 metrów. Łącznie naliczono 37 jaskiń, z czego 16 zostało zniszczonych. W większości są to jaskinie szczelinowe, powstałe w trakcie pękania pokładów wapieni oraz późniejszych zjawisk krasowych. Posiadają bardzo bogatą szatę naciekową, w postaci brązowych i czerwonych polewy kalcytowych, draperii, grzybków, naciekowych kaskad, żeberek, organów, pól ryżowych a także stalaktytów i stalagnatów.

Do ważniejszych jaskiń Połomu należą:

Szczelina Wojcieszowska (440 m, obecnie 500 m), jedna z najgłębszych sudeckich jaskiń (112,6 m głębokości)
Nowa (227 m)
Błotna (155 m)
Jasna (146 m długości, 95 m deniwelacji), nie istnieje na skutek dalszej eksploatacji w kamieniołomie.
Porcelanowa (134 m)
Kryształowa (130 m), obecnie zasypana, posiadała efektowną szatę naciekową
Nad Skrajną (124 m), w grudniu 1987 roku jaskinia została zniszczona.
Wałbrzyska (121 m), w połowie 1989 roku przestała istnieć z powodu prac w kamieniołomie.
Środkowa (120 m), uległa zniszczeniu w kwietniu 1994 roku, na skutek postępujących prac w kamieniołomie.
Aven w Połomie (108 m)
Północna Duża (103 m), znaleziono tu szczątki plejstoceńskich zwierząt
Pajęcza (62 m)
Urodzinowa (60 m)
Kominowa (33 m)
Nad Potokiem (29 m)
Gwiaździsta, druga co do długości jaskinia w Sudetach (564 m), obecnie zniszczona

Flora: Bardzo bogata w okresie istnienia rezerwatu roślinność porasta obecnie około połowy powierzchni góry i składa się na liczne siedliska roślinności łąkowej, kserotermicznej oraz leśnej. Na obecnych ostałych leśnych fragmentach występuje las liściasty z przewagą buka oraz las mieszany z domieszką świerka i modrzewia europejskiego. Liczbę roślin naczyniowych szacuje się na około 550 gatunków, co w kwestii bioróżnorodności, stawia górę Połom w czołówce Sudetów i całego Dolnego Śląska. Śmiało można powiedzieć, że nawet w skali całej Polski. Liczba 550 gatunków stanowi ok. 23% flory krajowej i ok. 30% flory Sudetów, należących do 289 rodzajów i 68 rodzin, w tym 37 gatunków prawnie chronionych (przed nowelizacją listy roślin chronionych z 2014 r.).

Do najcenniejszych ekosystemów należy ciepłolubna buczyna storczykowa (Cephalanthero-Fagion) w odmianie sudeckiej (Fagus sylvatica-Hypericum maculatum). Obejmują one liczne płaty z okazałymi bukami, głównie na nasłonecznionych zachodnich fragmentach, cienistych fragmentach od północnej strony a także wokół szczytu kopuły, zarówno na stromych jak i łagodnych zboczach. Miejscami drzewostan jest stosunkowo młody albowiem wykształcił się na terenach wykarczowanych przed kilkoma dekadami. Siedlisko charakteryzuj bardzo bogaty skład runa leśnego, w tym licznie reprezentowana jest florą roślin z rodziny storczykowatych (obuwik pospolity, buławnik wielkokwiatowy, buławnik czerwony, kruszczyk szerokolistny, kruszczyk rdzawoczerwony, kruszczyk Muellera, gnieźnik leśny, żłobik koralowy, listera jajowata, podkolan biały). Poza nimi spotyka się także inne rzadkie gatunki lub charakterystyczne dla tego typu ekosystemu: przylaszczka pospolita, orlik pospolity, traganek szerokolistny, szczyr trwały, konwalia majowa, kalina koralowa, żankiel zwyczajny, wiciokrzew zwyczajny, przytulia wonna, dzwonek brzoskwiniolistny i pokrzywolistny, barwinek pospolity, kokoryczka wonna, czerniec gronkowy, łuskiewnik różowy, sałatnik leśny, wawrzynek wilczełyko, biedrzeniec wielki i kopytnik pospolity.

Drugim istotnym siedliskiem są płaty żyznej buczyny górskiej (Dentario enneophyllidis-Fagetum) występują wyspowo na całym terenie, która często tworzy mozaikę z ciepłolubną buczyną storczykową o ciężkich do określenia granicach. Runo charakteryzuje mniejsza liczba gatunków z rodziny storczykowatych, lecz większa różnorodność wiosennych geofitów jak czworolist pospolity, fiołek Rivina, dąbrówka rozłogowa, gajowiec żółty, groszek wiosenny, gwiazdnica pospolita, jasnota biała, konwalia majowa, kopytnik pospolity, kuklik zwisły, kupkówka Aschersona, miodunka ćma, piżmaczek wiosenny, podagrycznik pospolity, pokrzywa zwyczajna, śnieżyczka przebiśnieg, świerząbek gajowy, szczawik gajowy, zawilec gajowy, zawilec żółty, ziarnopłon wiosenny i złoć mała. Późną wiosną i latem w runie występują także inne gatunki jak nerecznica górska, korzeniówka mniejsza, lilia złotogłów i żywiec bulkwowaty. Niższe partie góry oraz obszary góry Meszna w dużej mierze porastają zastępcze zbiorowiska na glebach brunatnych wytworzonych ze skał krystalicznych, niewapiennych. To głównie las iglasty i mieszany, składający się z wcześniej wymienionych buków a także świerków, sosny zwyczajnej, modrzewiów, dębów, klonów, brzóz, jarzębin i jaworów. W zbiorowiskach tych liczba gatunków rzadkich lub chronionych jest niewielka i w większości dominują rośliny pospolite jak śmiałek pogięty, nerecznice, pierwiosnka lekarska, przytulia wonna i szczawik zajęczy.

Dzięki licznym terenom nieleśnym bogatym w wapienne podłoże na obszarze Połomu wykształciły się liczne siedliska muraw kserotermicznych (Festuco-Brometea) lub antropogeniczne zbiorowiska roślinne nawiązujące składem do tychże muraw. Są to jedne z bogatszych gatunkowo muraw w obrębie Gór Kaczawskich i jedne z najlepiej rozwiniętych w obrębie nieczynnych kamieniołomów. Murawy charakteryzuje duża zmienność roślinności, jeśli chodzi o ich różnorodność. Wszystko zależy kiedy dana powierzchnia kamieniołomu została wyeksploatowana i porzucona umożliwiając sukcesję. Najstarsze, a więc najlepiej wykształcone płaty występują głównie w części północno-wschodniej (tereny wokół zbiornika Zerówka) oraz wokół dróg w części środkowej. Na stosunkowo młodych murawach rosną odporniejsze na deptanie gatunki jak liczne trawy, dzwonki, macierzanki, dziewanny, chabry, goździki, czosnek zielonawy, lebiodka pospolita, cieciorka pstra, przelot pospolity, centuria nadobna, babka pośrednia, len przeczyszczający oraz pszeniec gajowy. Murawy starsze, a więc i bardziej dojrzałe, charakteryzuje bujna i gęsta roślinność. W środowisku tym stwierdzono wiele rzadkich lub chronionych gatunków jak gółka długoostrogowa, goryczuszka orzęsiona, goryczuszka gorzkawa, goryczka krzyżowa, kruszczyk rdzawoczerwony, kruszczyk Schmalhausena, macierzanka nagolistna, ożanka pierzastosieczna oraz rośliny z rodzaju gruszyczka.

Miejscami występują pasy okrajków z rzędu Origanetalia, są to światłolubne i ciepłolubne zbiorowiska okrajkowe stanowiące formę przejściową między murawami a lasem. Wykształciły się głównie na obrzeżach lasu i wzdłuż dróg. W ich składzie oprócz pospolitych krzewów można spotkać mozaikę gatunków siedlisk leśnych i łąkowych, m.in. driakiew gołębia, driakiew żółta, klinopodium pospolite, oman szlachtawa, przetacznik kłosowy, orlik pospolity, przywrotnik kosmaty, traganek szerokolistny oraz trzy gatunki kruszczyków, w tym rzadkiego w skali kraju kruszczyka Muellera oraz kruszczyka szerokolistnego i kruszczyka rdzawoczerwonego. Jednym z ostatnich siedlisk łąkowych odnotowanych na Połomie są niewielkie płaty muraw bliźniczkowych ze związku Polygalo-Nardetum z panującą krzyżownicą czubatą. Zajmują one niewielkie połacie w północnej części góry. Siedlisko jest stosunkowo rzadkie w tej części Gór Kaczawskich, do tego bogate florystycznie. Wszystko to powoduje, że jest bardzo istotnym elementem dla zachowania lokalnej bioróżnorodności. W runie występują gatunki pospolite (dziurawiec czteroboczny, krzyżownica czubata, krzyżownica ostroskrzydełkowa, krzyżownica zwyczajna) a także rzadkie lub chronione jak jastrzębiec gronkowy, podejźrzon księżycowy i przytulia drobna (p.szorstkoowockowa).

Oprócz sklasyfikowanej roślinności na obszarach pokopalnianych w wielu miejscach zachodzi sukcesja roślinna o różnym etapie zarastania, gdzie ciężko jest o scharakteryzowanie konkretnego siedliska. Jest to typowa cecha zbiorowisk powstających na terenie nieczynnych kamieniołomów lub na innych terenach porzuconych przez człowieka. Tereny po eksploatacji obejmują ekosystemy jeszcze nieustabilizowane, które częściowo nawiązują do muraw kserotermicznych lub okrajków. W składzie występują gatunki mieszane z wcześniej wymienionych zbiorowisk, dochodzi do tego także roślinność synantropijna i termofilna. W ekosystemie nieustabilizowanym stwierdzono takie gatunki jak chaber łąkowy, brodawnik pospolity, kupkówka pospolita, jastrzębiec leśny, jastrun właściwy, kłosownica pierzasta, krwiściąg mniejszy, podbiał pospolity, poziomka pospolita, rogownica pospolita, rzeżusznik piaskowy, turzyca wiosenna, wierzbówka kiprzyca, wilczomlecz sosnka oraz krzewy i drzewa w różnym etapie rozwoju (brzoza brodawkowata, klon jawor, świerk pospolity, wierzba iwa). Niektóre z wcześniej wymienionych gatunków charakterystycznych dla danego siedliska można także spotkać na siedliskach sąsiadujących zbiorowiskach naskalnych, w murawach kserotermicznych czy w obrębie zbiorowisk leśnych. Takie swobodne przenikanie pomiędzy siedliskami powoduje, że w wielu fragmentach ciężko określić dany ekosystem.

Niezliczone ilości wychodni skalnych oraz ścian umożliwiają występowanie zespołu zanokcicy murowej i skalnej (Asplenium ruta-murariae-trichomanis) ze związku Potentilletalia caulescentis. Porastają one strome i zacienione fragmenty Połomu oraz większe wychodnie skał ulokowanych na stokach. Jest to rzadkie w skali Sudetów siedlisko, które notuje się na skałach wapiennych o silny nachyleniu. W wielu miejscach graniczą lub tworzą mozaikę z innymi zbiorowiskami muraw naskalnych lub murawami kserotermicznymi. Wyrastają na cienkich warstwach próchnicy i glebach typu inicjalnego litosolu zalegających w szczelinach skalnych. Wśród ciekawszych gatunków notuje się tutaj zanokcicę murową, paprotkę zwyczajną, bodziszka cuchnącego i wierzbownicę górską. Z gatunków rzadkich i chronionych występuje irga pospolita i zanokcica północna.

Poniżej krótka charakterystyka najcenniejszych gatunków rezerwatu:

Goryczuszka gorzkawa (Gentianella lutescens), jest to bardzo rzadki gatunek notowany zaledwie na kilku stanowiskach w całych Sudetach. Połom jest obecnie jedynym miejscem z potwierdzoną populacją. Na drugim stanowisku z Nowych Rochowic goryczuszka prawdopodobnie wyginęła.
Kruszczyk Muellera (Epipactis muelleri), jeden z rzadszych kruszczyków, notowany głównie w Sudetach i Pieninach. Rośnie na termofilnych okrajkach, na glebie wapiennej. Ze względu na podobieństwo do kruszczyka szerokolistnego, może być problem z jego rozpoznaniem i identyfikacją.
Kruszczyk Schmalhausena (Epipactis x schmalhausenii), jest to mieszaniec kruszczyka szerokolistnego i kruszczyka rdzawoczerwonego. Prace florystyczne wykazywały pojawianie się mieszańców w wielu fragmentach góry, zarówno od strony północnej jak i południowej. Występuje przeważnie w miejscach roślinności okrajkowej powstałej na terenach pokopalnianych.
Obuwik pospolity (Cypripedium calceolus), pomimo bardzo dużej degradacji środowiska góra wciąż stanowi ważną ostoję dla obuwika w skali województwa. Połom wraz z sąsiednią górą Miłek (na której istnieje rezerwat) stanowią jedyne dwa obszary na całym Dolnym Śląsku, gdzie prowadzony jest monitoring obuwika pospolitego (stan na 2010 r.). Jest to jeden z najcenniejszych i najbardziej zagrożonych storczyków, gatunek wymierający w paśmie Sudetów.
Storczyk kukawka (Orchis militaris), gatunek wymarły jednak wart wspomnienia. Literatura podaje występowanie na górze Połom storczyka kukawki, który najprawdopodobniej wyginął pod koniec lat 70 XX wieku. Była to ostatnia znana populacja w województwie, aż do I dekady XXI w., kiedy to odkryto populację w Masywie Śnieżnika w okolicach miejscowości Kletno.
Żłobik koralowy (Corallorhiza trifida), niewielki storczyk o słabo rozpoznanym występowaniu w województwie. Obecnie najwięcej udokumentowanych stanowisk podawanych jest z Masywu Śnieżnika. Góra Połom jest obecnie jedynym miejscem w Górach Kaczawskich, gdzie zlokalizowane są literaturowe stanowiska. Na pozostałych górach porośniętych buczynami gatunek ten albo podawany jest za wymarły albo brakuje jakichkolwiek informacji.

Dwulistnik pszczeli (Ophrys apifera). Jak bardzo cenny jest Połom w skali województwa i kraju może świadczyć odkrycie stanowiska dwulistnika. Jest to najnowszy gatunek storczyka, odkryty na terenie kraju zaledwie w 2010 r. na terenie Górnego Śląska. Przez dekadę była to jedyna znana populacja, kiedy to w 2020 r. odkryto stanowisko na murawach Połomu. Jest to drugie stanowisko tego gatunku w Polsce i pierwsze w całych Sudetach (licząc także czeską część). Storczyk ten nigdy nie był notowany w regionie, nawet za czasów niemieckich. Rośnie na terenach pokopalnianych w nieustabilizowanym jeszcze zbiorowisku charakteryzującym się mozaiką roślinności ciepłolubnej. Ze względu na nowy charakter obu krajowych populacji status dwulistnika jest jeszcze nieokreślony. Być może obie populacje zostały nasadzone przez hodowców storczyków. O czym może świadczyć świeżość stanowisk powstałych na terenach antropogenicznych oraz ich izolowany charakter, wszak odległość do najbliższych niemieckich i czeskich populacji liczy około 200 km w linii prostej. Z drugiej strony dla lekkich nasion storczyków pokonywanie dużych odległości nie jest problemem. Do tego od początku XXI w. zauważana jest wyraźna ekspansja gatunków z południa, w tym powrót dotychczas wymarłych storczyków o typowo południowoeuropejskim charakterze (storczyk cuchnący, storczyk trójzębnym koślaczek stożkowaty).

Grzyby: Stosunkowo słabo zbadana mykoflora może wykazywać duże bogactwo gatunkowe ze względu na występowanie nawapiennych buczyn. Obecnie potwierdzono występowanie purchawki łatkowatej, koronicy ozdobnej i soplówki bukowej oraz licznych grzybów z rodzaju gwiazdosz. Prawdopodobnie mogą tu występować rzadkie gatunki zbliżone do tych, które stwierdzono na sąsiedniej górze Miłek, tj. borowika szatana, borowika korzeniastgo i muchomora szyszkowatego.

Fauna: Pierwotnie bardzo bogata. Obecnie z powodu intensywnej gospodarki, w tym użytkowanie materiałów wybuchowych, spora część zwierzyny omija górę. Mimo wszystko jest tutaj bardzo duża populacja nietoperzy oceniana na około 300 zimujących osobników z 10 różnych gatunków (Kokurewicz 2007). Wstępuje tu gacek brunatny, gacek szary, mopek, nocek Brandta, nocek duży, nocek Natterera, nocek rudy, nocek wąsaty. Dwa gatunki wpisane są do Polskiej Czerwonej Księgi jako zagrożone wyginięciem, jest to nocek Bechstaina i łydkonosy^[1]. Bogata jest także fauna gadów i płazów, dla których kamieniołom jest doskonałym miejscem do porannego wygrzewania się w słońcu. Obserwowano tu jaszczurkę żyworodną, jaszczurkę zwinkę, zaskrońca, padalca i żmiję zygzakowatą a także płazy, w tym rzadką w województwie ropuchę paskówkę.

Zagrożenia: Skrajnie duże. Już sam fakt zlikwidowania rezerwatu bardzo negatywnie wpłyną na całość góry Połom, która od kilku dekad stanowi miejsce aktywnie działających zakładów górniczych. Zagrożenia związane z wydobywaniem surowca wapiennego są szczególne groźne zarówno dla fauny, flory jak i zjawisk krasowych. Z powodu intensywnej eksploatacji wapienia zniszczono już około 1,5 km jaskiń ^[2], m.in. Gwiaździsta (562 m), Jasna (146 m), Porcelanowa (134 m), Nad Skrajnią (124 m), Wałbrzyska (121 m), Środkowa (120 m), Za Sztolnią (118 m) i kilkanaście pomniejszych. Aktualna powierzchnia udokumentowanego złoża wapieni wojcieszowskich „Połom” wynosi 32,47 ha. W chwili obecnej powierzchnia złoża otwarta robotami górniczymi wynosi 13,6 ha. Wg prognoz opłacalne złoża wapieni przemysłowych zostaną wyczerpane za około 20-40 lat, podczas gdy złoże wapieni ciemnych ulegnie wyczerpaniu w przeciągu 100 lat. Jak więc widać, dalsze prace górnicze oraz postępująca dewastacja góry może teoretycznie trwać jeszcze całe pokolenia. Już teraz widoczne są negatywne zmiany, kiedy to w latach 2016-2017 wykarczowano około 2 ha buczyn w południowo – zachodniej podszczytowej partii w celu dalszego wydobycia. Dodatkowo do tego celu udrożniono od dekad nieużywaną drogę, na której odtwarzały się murawy kserotermiczne zasiedlone przez liczne storczykowate oraz goryczki.

Wapień wciąż jest eksploatowany, co powoduje dalsze niszczenie zarówno jaskiń jak i przyrody. Połom znajduje się na utworzonym obszarze Sieci Obszarów Chronionych Natura 2000 Góry i Pogórze Kaczawskie, głównie ze względu na storczyki i nietoperze. Naukowcy uważają, że w okresie zimy najbardziej niebezpieczne dla hibernacji nietoperzy są akcje speleologiczne i ruch turystyczny. Z tego powodu należałoby wdrożyć odpowiednie działania ochronne. W okresie aktywności nietoperzy (maj-październik), stwierdzono: „nie ma żadnych przeciwwskazań do nawet intensywnych prac eksploracyjnych”. Jednak należy tu zaznaczyć iż wydobywanie w okresie letnim kolejnych pokładów skał powoduje systematycznie niszczenie miejsc zimowania nietoperzy.

Jeśli chodzi o rośliny, to za swoiste „światełko w tunelu” można uznać fakt, iż część gatunków stwierdzono na terenach wyeksploatowanych. Oznacza to stosunkowo spokojną egzystencję, albowiem są to obszary, na których nie jest planowane wznowienie wydobycia w najbliższej przyszłości jeśli w ogóle. W takich lokalizacjach stopniowo postępuje naturalna sukcesja, gdzie wkraczają gatunki niemogące zasiedlić innych zbiorowisk. W obrębie terenów pokopalnianych stwierdzono m.in. obuwika pospolitego, kruszczyka rdzawoczerwonego, gółkę długoostrogową, gruszyczkę mniejszą oraz najnowszą sensację, dwulistnika pszczelego. Istnieją propozycje objęcia w formie użytku ekologicznego niewielkich terenów wyłączonych z eksploatacji, obejmujących wschodnie i północno-wschodnie zbocza.

Inne: Mimo iż obszar w większości należy do przedsiębiorstwa górniczego to istnieje tu niewielkie zagospodarowanie turystyczne w postaci szlaków turystycznych:

żółty szlak prowadzi ulicą robotniczą od północnej strony Połomu w kierunku Skopca i miejscowości Komarno
szlaki rowerowe (niebieski, zielony, czarny), które także prowadzą ulicą robotniczą a następnie prowadzą w różnych kierunkach Gór Kaczawskich

Wrażenia osobiste: Negatywne z niewielką nadzieją na przyszłość. Jak już wcześniej wspomnieliśmy, góra Połom stanowiła najcenniejsze florystycznie miejsce w Sudetach skupiając niesamowicie dużą liczbę gatunków roślin (ponad 500!), w tym gatunki rzadkie i chronione. Samych storczyków występowało tu kilkadziesiąt gatunków, w tym rzadki dla województwa buławnik czerwony, obuwik pospolity, żłobik koralowy czy kruszczyk Muellera i rdzawoczerwony. Było to ostatnie znane miejsce występowania storczyka kukawki, który uznawany była za wymarłego na Dolnym Śląsku aż do ponownego odkrycia gatunku w Masywie Śnieżnika prawie trzy dekady później. Miejsce stanowi też raj dla speleologów, czyli osób zajmujących się badaniem jaskiń, albowiem na Połomie występowało największe zagęszczenia jaskiń krasowych w Sudetach. Obecnie bezpowrotnie zniszczono ponad 1,5 km a kolejne twory są systematycznie niszczone. Ze względu na działalność górniczą nie ma oficjalnego wstępu na te tereny. Poruszając się po stromych stokach nieustannie towarzyszy hałas silników, jeżdżących ciężarówek i maszyn wydobywających wapienny kruszec. Gdzieniegdzie rozmieszczone są tablice ostrzegawcze o strefie rozrzutu odłamków skalnych i rozpisce sygnałów oraz godzin odstrzałów. Wszystko to trochę przypomina Wilczą Górę, gdzie obok siebie stoją tablice z nazwą rezerwatu przyrody oraz tablice o odstrzałach skał. Takich miejsc w regionie i kraju jest bardzo wiele albowiem tereny wapienne zawsze charakteryzują się znacznie większym bogactwem przyrodniczym niż obszary ze skałami kwaśnymi. Samą górę polecam podziwiać tylko z daleka albowiem nie jest to miejsce do zwiedzania.

Informacje praktyczne:

bardzo dobry dojazd, góra znajduje się obok głównej drogi miasta
teren jest w całości obszarem należącym do aktywnie działającego zakładu górniczego na którym obowiązuje zakaz wstępu, tablice o tym informujące widnieją na całym obszarze
ze względu na dziesiątki lat istnienia zakładu oraz brak gospodarowania zasobami leśnymi na zboczach, tutejsze drogi uległy całkowitemu zarośnięciu. Jedynie drogi dojazdowe do poszczególnych fragmentów kamieniołomów są drożne. Wszystkie dawne leśne drogi służące ówczesnym służbom leśnym (gdy lasy na Połomie nie należały do przedsiębiorstwa górniczego) są obecnie zarośnięte. Stoki w dużej mierze cechują się dużymi stromiznami oraz zarośnięciem. Poruszanie się po nich jest bardzo trudne i niebezpieczne, głównie ze względu na strefę rozrzutu odłamków skalnych
jest to zaledwie jeden z kilku obszarów przyrodniczych w województwie, którego stanowczo nie polecamy do zwiedzania. Teren bardzo trudny w poruszaniu, liczne stromizny, brak leśnych dróg, niebezpieczeństwo związane z odstrzałami skał oraz wtargnięcie na obszar z zakazem wstępu powodują, że nie jest to miejsce dla miłośników przyrody. Po drugiej stronie doliny Kaczawy znajduje się rezerwat przyrody Góra Miłek, gdzie wyznaczono nawet ścieżkę przyrodniczą dla lepszego zwiedzania. Miłek także posiada strome stoki, jednak istnieje tam sieć dróg oraz nie ma ryzyka oberwania odłamkami skalnymi
w okolicy istnieją tylko dwa rezerwaty przyrody, wspomniany wcześniej Miłek oraz Buczyna Storczykowa na Białych Skałach koło Podgórek. Poza tym w większych odległościach znajduje się rezerwat Buki Sudeckie i Wąwóz Lipa
oprócz terenów chronionych w okolicy Połomu znajduje się bardzo wiele cennych przyrodniczo terenów m.in. kamieniołom Silesia, kamieniołom Gruszka, kamieniołom Miłek, kamieniołom Mysłów-Sobocin, góra Chmielarz, Radostka i Skopiec (najwyższy szczyt Gór Kaczawskich), stanowisko poczwarówki (Vertigo angustior) na łąkach pod Kaczorowem, dolina Olszanki i łąki w dolinie Kaczawy
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: ze względu na zakaz wstępu nie ma odpowiednich terminów