Dolina Widawy

Dolina Widawy

8 maja 2018 Wyłączono przez admin

Jeden z najcenniejszych fragmentów środkowej Odry, który wraz z ujściem Widawy chroni liczne siedliska naturowe, głównie łęgi i grądy z wieloma rzadkimi i cennymi gatunkami roślin. Wiosną możemy podziwiać łany przebiśniegów, kokoryczy, czworolistów i zawilców a latem wysokie pędy kruszczyków, czosnków i wijące się pędy grochu, wyki i psianki. Miejsce stanowi także ważną ostoję zwierząt, w tym chronionych bobrów, wydr i licznego ptactwa wodnego.



Typ ochrony: Natura 2000

Kod: PLH020036

Data utworzenia: 2004

Powierzchnia: 2043,5 ha

Powiat: Średzki, Trzebnicki, Wrocław

Gmina: Miękinia, Oborniki Śl., Brzeg Dolny, Wrocław

Nadleśnictwo: Miękinia, Oborniki Śl.


Obszar częściowo pokrywa się z terenem Las Rędziński, będący osobnym artykułem.

Położenie: Całość położona jest w północnej części Niziny Śląskiej, w jej mezoregionie Pradolina Wrocławska oraz w niewielkiej części na Nizinie Oleśnickiej. Obszar rozciąga się na długości 19 kilometrów wzdłuż doliny Odry, osiągając skrajne punkty pomiędzy ulicą Żużlowców na wrocławskim osiedlu Rędzin i miejscowością Wały w gminie Brzeg Dolny oraz wzdłuż ujściowego odcinka rzeki Widawy na długości 6,2 km, ciągnąc się od osiedla Świniary aż do ujścia rzeki. W większości teren ograniczony jest do pasa międzywala i tylko w niektórych miejscach obejmuje siedliska poza wałem. M.in. na wysokości miejscowości Uraz, Kotowice oraz na wrocławskich osiedlach Rędzin i Janówek.

Budowa: Teren w większości płaski obejmujący doliny rzeczne o lekkim spadku ku północnemu-zachodowi. Najwyższym wzniesieniem jest wzgórze Sośnik (118 m n.p.m.) we wschodniej części Lasu Rędzińskiego. W granicach omawianego obszaru stwierdzono występowanie głównie gleb typowych dla dolin rzecznych, tj. mady rzecznych lekkie i bardzo lekkie (piaskowe) oraz mady średnie i ciężkie (gliniaste i pyłowe), w większości tworzą one mozaikę gleb piaszczystych i gliniastych. Piaski oraz żwiry występują m.in. na terenie osiedla Rędzin oraz  w miejscowościach Wały, Paniowice i Czystopole.

Oprócz dwóch głównych rzek (Odry i Widawy), na terenie obszaru występuje cała sieć drobniejszych cieków wodnych, z których największe to Trzciana (przecinająca os. Rędzin), Ława, Miana oraz kilkusetmetrowy odcinek Bystrzycy. Wzdłuż wszystkich rzek i kanałów ulokowane są liczne starorzecza i oczka wodne, w większości nieposiadające indywidualnych nazw.


Roślinność: Ze względu na rozległy teren jest ona różnicowana, jednak umiarkowanie bogata. Teren obejmuje mozaikę siedlisk, głównie leśnych oraz nadbrzeżnych z czego największą powierzchnię zajmują siedliska lasów łegowych ze związku (Alno-Ulmion) występującego wzdłuż Odry i Widawy. Cechuje się on dużą naturalnością z dobrze zachowanym drzewostanem, na który składają się głównie typowe łęgowe drzewa: dąb szypułkowy, wiąz polny i jesion wyniosły. Ponadto występują też takie gatunki jak dąb czerwony (gatunek obcy, rosnący głównie na obszarze Lasu Rędzińskiego), olcha czarna, topola biała, topola czarna i wiąz szypułkowy. Warstwa podszytu jest również bogata i tworzona przez głogi: jedno- i dwuszyjkowy, kalinę koralową, trzmielinę pospolitą i derenia świdwę. Do najcenniejszych fragmentów łęgu należy runo leśne, szczególnie bogate we wczesnowiosenne i wiosenne geofity takie jak czworolist pospolity, bluszczyk kurdybanek, śnieżyczka przebiśnieg, kokorycz pusta, ziarnopłon wiosenny, fiołek leśny, gwiazdnica gajowa, zawilec gajowy, zawilec żółty, gajowiec żółty a także letni gatunek kruszczyk szerokolistny. Z gatunków rzadkich i chronionych można wyróżnić m.in. czosnek niedźwiedzi, kokorycz wątłą i ułudkę leśną. W niektórych fragmentach notuje się łęg olszowy gwiazdnicowy (Stellario-Alnetum (Stellario nemorum-Alnetum glutinosae), z bogatym wystąpieniem gwiazdnicy gajowej, a bezpośrednio na brzegach rzek występują wierzbowe łęgi ze związku Salicion albae, budowane w przeważającej większości przez drzewiaste wierzby (białą, kruchą, płaczącą) i liczne rośliny zielne (kielisznik zaroślowy, pokrzywy, psianka słodkogórz, chmiel zwyczajny). Miejscami występuje chroniony gatunek arcydzięgiel litwor nadbrzeżny.

Drugim co do powierzchni siedliskiem jest dobrze wykształcony grąd subkontynentalny (Galio sylvatici-Carpinetum), mający dobrze zachowany układ piętrowy lasu o bardzo bogatym runie leśnym. W drzewostanie dominuje dęb szypułkowy, grab pospolity oraz lipa drobnolistna z domieszką innych drzew jak klon zwyczajny, klon polny (stosunkowo częsty na Dolnym Śląsku w bardziej wilgotnych postaciach grądów), klon jawor i jesion. Wyspowo wyróżnia się tzw. grąd kokoryczowy, szczególnie bogaty okolicach Kotowic i Paniowic. Występują tutaj takie gatunki roślin jak: kokorycz pusta, zawilec gajowy, żywiec bulwiasty, ziarnopłon wiosenny, jasnota biała, poziewniki, groszek wiosenny i czworolist pospolity a także bardzo duża populacja śnieżyczki przebiśnieg.

Wśród licznych siedlisk łąkowych najcenniejsze są łąki selernicowe (Cnidion dubii), występujące na zalewowych terenach prawobrzeżnej Odry na wysokości osiedla Lesica oraz wyspowo wzdłuż Widawy. Stanowią najbogatsze gatunkowo siedlisko nieleśne, gdzie możemy wyróżnić wiele rzadkich lub chronionych roślin związanych z tym siedliskiem. m.in. selernica żyłkowana, czosnek kątowy, sierpik barwierski, bukwica zwyczajna, olszewnik kminkolistny, kanianka zwyczajna, krwiściąg lekarski i czarcikęs łąkowy. Część występujących roślin jest typowa dla łąk trzęślicowych, których jednak nie odnotowano na obszarze Doliny Widawy. Na terenie Doliny Widawy stwierdzono także pojedyncze stanowiska bardzo rzadkiego gatunku rośliny – groszku liściakowego.

Grzyby: Mykoflora terenu nie została nigdy odpowiednio zinwentaryzowana. Wśród rzadkich lub chronionych gatunków grzybów wielkoowocnikowych możemy wymienić takie gatunki jak: lakownica żółtawa, lipnik lśniący, smardz jadalny, pochwiak grzybolubny, żyłkoblaszka wklęsłokapeluszowa, gąska bukowa, sromotnik bezwstydny oraz narażona na wymarcie piestrzenica olbrzymia. Poza tym licznie występują grzyby związane z lasami łęgowymi i typowymi dla tego siedliska drzewami: uszak bzowy, żółciak siarkowy, płomienica zimowa, twardziak tygrysi i wiele innych.


Fauna: Ze względu na wielkość fauna jest bogata i zróżnicowana. Tereny związane ze środowiskiem wodnym obfitują w bogatą ornitofaunę i herpetofaunę. Z rzadszych gatunków ptaków możemy wyróżnić m.in. trzmielojada (1 para), kanię czarną (1 para), zimorodka zwyczajnego, dzięcioła zielonosiwego, dzięcioła czarnego, dzięcioła średniego, podróżniczka, muchołówkę białoszyją i gąsiorka.

Dzięki licznym starorzeczom i oczkom wodnym występują tu liczne gatunki płazów, m.in. rzekotka drzewna, ropucha szara, żaby zielone (ż. wodna, ż. jeziorkowa, ż. śmieszka), żaba trawna oraz traszka zwyczajna i grzebieniasta. Faunę gadów reprezentują jaszczurki (zwinka, żyworodna, padalec ) oraz zaskroniec zwyczajny. Tereny łąkowe oraz stare drzewa są miejscem rozrodu i żerowania rzadkich gatunków bezkręgowców naturowych, takich jak przeplatka maturna, barczatka kataks, pachnica dębowa, kozioróg dębosz, czerwończyk nieparek i oba modraszki.

Fauna ssaków reprezentowana jest zarówno przez typowe i stosunkowo pospolite gatunki jak sarny, dziki, lisy i leśne gatunki gryzoni, jak i przez rzadkie gatunki naturowe: wydra, bóbr europejski, nocek duży, nocek łydkowłosy i mopek.

Zagrożenia: Stosunkowo duże. Teren zagrożony jest przez nadmierną gospodarkę leśną, której efektami są zbytnie prześwietlenia lasu i rozrost światłolubnych gatunków, które mogą zagłuszać mniej konkurencyjne gatunki leśne. Obszar na terenie miasta Wrocław, w szczególności Las Rędziński, jest jednym z chętniej odwiedzanych obiektów, głównie w rejonie ulicy Żużlowców. Presja turystyczna poprzez zbyt intensywne użytkowanie rekreacyjne i wędkarskie może sprzyjać nadmiernemu wydeptywaniu roślinności nadbrzeżnej oraz płoszeniu zwierząt, szczególnie w miejscach postoju oraz biwakowania. Dodatkowo modernizacja węzła wodnego może skutkować ustępowaniu lasów łęgowych i zniszczeniem nadbrzeżnych ekosystemów łąkowych. Obecnie wycięto duży fragment lasu pomiędzy Paniowicami i Kotowicami dla budowy nowego odcinka wału przeciwpowodziowego. Należy zaznaczyć, że negatywne oddziaływanie na siedlisko zostało poddane ocenie oddziaływania na „obszar Natura 2000”, a za zniszczenia spowodowane w siedlisku nałożona została (decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach) konieczność wykonania kompensacji przyrodniczej.

Inne: Pierwotnie obszar obejmował głównie obszar wokół Widawy z niewielkim odcinkiem Odry i zajmował powierzchnię 1310,2 ha. Niemal dwukrotne powiększenie terenu do obecnych 2043,5 ha poprzez objęcie ochroną kilkunastu kilometrów doliny Odry spowodował, że nazwa „Dolina Widawy” wydaje się być trochę niewłaściwa, albowiem obszar Widawy jest obecnie w mniejszości.

Dolina Widawy obejmuje dwa użytki ekologiczne na wrocławskim osiedlu Janówek:

  • Dwa Zbiorniki Wodne wraz z Otaczającym Obszarem Leśnym na Terenie Janówka
  • Starorzecze Łacha Farna.

Poza tym w obrębie wyznaczonych granic obszaru notuje się wiele pomników przyrody, głównie na terenie Lasu Rędzińskiego:

  • Dąb szypułkowy o średnicy 403 cm, zlokalizowany jest w lesie Rędzińskim przy ul. Żużlowców, przy głównej ścieżce w lesie, oddział 6C, AM- 2, nr działki 2.
  • Dąb szypułkowy o średnicy 384 cm, zlokalizowany jest w lesie Rędzińskim przy ul. Żużlowców, przy głównej ścieżce w lesie , oddział 18f.
  • Dąb szypułkowy o średnicy 389 cm, zlokalizowany jest w lesie Rędzińskim przy ul. Żużlowców w południowej części lasu, oddział 21A.
  • Grupa 8 dębów szypułkowych o średnicach 328-678, zlokalizowane są w lesie Rędzińskim, oddział 9c, w odległości ok. 630 m na północny zachód od posesji Wędkarzy 83
  • Dąb szypułkowy o średnicy 424 cm, zlokalizowany jest przy polnej drodze odchodzącej od żwirowni w Paniowicach, w południowo-zachodniej część działki o nr ewidencyjnym 185/452, oddział leśny 452.
  • Dąb szypułkowy o średnicy 378 cm, zlokalizowany jest 350 m na zachód od drugiego dębu przy polnej drodze odchodzącej od żwirowni w Paniowicach, w południowo-zachodniej część działki o nr ewidencyjnym 185/452, oddział leśny 452.

Wrażenia osobiste: Umiarkowanie pozytywne. Teren obejmuje rozległy obszar, w większości obejmujący lasy, łąki i tereny rolnicze. Do najciekawszych należy fragment wrocławskiego Lasu Rędzińskiego i jego kontynuacja będąca bezimiennym kompleksem leśnym rozciągającym się od ujścia Widawy po ujście rzeczki Ławy. Na tym terenie występują najbogatsze lasy, szczególnie w okolicy pomiędzy nowo budowanym wałem przeciwpowodziowym a niewielką, bezimienną zatoką. Tutejsze łęgi obfitują w liczne rzadkie lub ciekawe gatunki roślin, jak kokorycz pusta, czworolist pospolity, kopytnik pospolity, śnieżyczka przebiśnieg i kruszczyk szerokolistny. Teren jest najatrakcyjniejszy głównie wczesną wiosną oraz jesienią.


Informacje praktyczne: 

  • zróżnicowany dojazd, ze względu na bardzo rozległy obszar istnieją tu fragmenty z bezpośrednim połączeniem drogowym, jak i fragmenty bez możliwości dojazdu i posiłkowaniu się transportem pieszym lub rowerowym
  • do miejsc cennych przyrodniczo należy m.in. wsch. fragment Lasu Rędzińskiego (głównie rzadkie grzyby), zach. fragment Lasu Rędzińskiego (miejsce nagromadzenia pomnikowych dębów), las przy zatoczce pomiędzy Kotowicami-Paniowicami (najlepiej zachowany grąd i łęg w obszarze), łęg gwiazdnicowy koło Rakowa, łąki koło Rakowa z chronionymi gatunkami roślin.
  • ze względu na powierzchnię jest to teren o zróżnicowanym stopniu trudności. Na obszarze licznych wałów i głównych dróg leśnych poruszanie nie nastręcza większych trudności. Poruszanie się w przypadku łąk, mokradeł i terenów leśnych bez głównych traktów, zalecane jest dla osób wprawionych
  • Do łęgów k. Kotowic-Paniowic (najcenniejszy fragment w okolicy) prowadzi droga odchodząca od głównej drogi, która dochodzi pod sam las. Ze względu na jej stan, polecana jest ona dla aut terenowych. W innym przypadku należy poruszać się pieszo od głównej drogi.
  • w okolicy obszaru znajdują się inne tereny chronione, m.in. użytek ekologiczny Nowa Karczma, rezerwat Jodłowice i Obszar Natura 2000 Las Pilczycki
  • najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (wczesnowiosenne geofity, smardzowate), maj (czosnki, wiosenne geofity), czerwiec (roślinność łąk), jesień (grzyby, przebarwiające się liście)