Świni Grzbiet koło Czermnej

31 października 2023 Wyłączono przez admin

Mało znany teren zlokalizowany na pograniczu Gór Stołowych i Pogórza Orlickiego, który tworzy stromy grzbiet porośnięty przez lasy, murawy i pola uprawne. Nie wyróżnia się zbytnio na tle innych okolicznych wzgórz pod względem siedlisk, jednak obecnie jest to prawdopodobnie ostatnia znana ostoja na Dolnym Śląsku dla pewnego gatunku rośliny. Mowa tu o koniczynie żółtobiałej, która podawana była zaledwie z 6 stanowisk w województwie.

Typ ochrony: częściowo w ramach obszaru Natura 2000

Data utworzenia: x

Powierzchnia: około 40 ha

Powiat: Kłodzki

Gmina: Kudowa Zdrój

Nadleśnictwo: Zdroje

Położenie: Wzgórze Świni Grzbiet (528 m n.p.m.) położone jest na południowo-zachodnim krańcu Gór Stołowych w Sudetach Środkowych, stanowiąc jednocześnie granicę tego pasma z Pogórzem Orlickim. Całość stanowi fragment długiego ale wąskiego pasma o charakterze grzbietu, które rozciąga się od czeskiej góry Bartonova hora, poprzez Bluszczową i Świni Grzbiet. Wszystkie te trzy wzniesienia rozdzielone są niewielkimi, płaskimi przełęczami. Omawiany wzniesienie ma charakter podłużnego i wąskiego grzbietu o długości około 1,5 km i szerokości 400-500 m. Posiada stosunkowo strome partie grzbietowe, które stopniowo przechodzą w łagodne i niemalże płaskie zbocza u podnóża. Kolejno przechodzą one w płaską dolinę Obniżenia Kudowy, gdzie mieszczą się zabudowania osiedla Czermna. Fragmenty leśne znajdują się w obrębie obszaru Natura 2000 PLH020004 Góry Stołowe.

Budowa: Pod względem geologicznym dolne partie Świniego Grzbietu zbudowane są z margli krzemionkowo-wapnistych, podczas gdy warstwy szczytowe tworzy piaskowiec z okresu górnej Kredy zespolony krzemionką górnego turonu, jest to tzw. piaskowiec kwarcowy. Grubość serii piaskowcowej sięga prawdopodobnie 20-30 m, poniżej której zalega kompleks skał drobnoziarnistych, głównie margli, piaskowców glaukonitowych i piaskowców wapnistych. Pierwotnie całość wierzchowiny utworzona była z rozległego piaskowca o różnym stopniu twardości w zależności od jego pochodzenia. Miększe fragmenty zostały stopniowo wymyte pozostawiając najbardziej odporne skały, szczególnie duży wpływ na obecny kształt miało zlodowacenie bałtyckie w końcowym okresie plejstocenu (115-11,7 tys lat temu).

Roślinność: Umiarkowanie bogata flora, która jednak posiada tutaj kilka gatunków rzadkich. Górne partie porośnięte są przez mozaikę drzewostanów obejmujących sztuczne nasadzenia drzew świerkowych i modrzewiowych a także drzewostany liściaste nawiązujące do grądu środkowoeuropejskiego, gdzie dominuje klon jawor, buk pospolity, lipa drobnolistna, wiąz górski i klon zwyczajny. Do siedlisk o dobrze zachowanej strukturze należą jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stromych stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-Acerion pseudoplatani), które notowane są na północnych i wschodnich stokach. Porastają one głównie strome i urwiste fragmenty, gdzie miejscami tworzą mozaiki z innymi siedliskami leśnymi, głównie grądem. Drzewostan buduje lipa szerokolistna, klon zwyczajny, klon jawor, grab pospolity i wiąz górski w zmiennych proporcjach, zależnie od wybranego fragmentu. Runo leśne charakteryzuje stosunkowo duża ilość rumoszu skalnego, pomiędzy którym notowana jest liczna i bogata roślinność, m.in. miesiącznica trwała, czerniec gronkowy, dzwonek jednostronny, dzwonek pokrzywolistny, ciemiężyk bladokwiatowy, kokoryczka wielkokwiatowa i paprotnica krucha. Jednak najważniejszymi siedliskami na Świnim Grzbiecie są siedliska nieleśne obejmujące zarówno naturalne murawy jak i siedliska antropogeniczne związane z gospodarką rolną.

Do najcenniejszych należą murawy kserotermiczne (Carlino acaulis-Brometum erecti), które porastają południowe stoki. Murawy charakteryzuje duża zmienność roślinności, jeśli chodzi o ich wysokość i zagęszczenie. Całość ciągnie się szerokim pasem po łagodnym do średnio nachylonego stoku o ekspozycji zachodniej i południowo-zachodniej, gdzie murawa porasta głównie kamieniste podłoże margliste. Płaty ulokowane w niższych partiach składają się z gęstszej i wyższej runi łąkowej, podczas gdy w szczytowych partiach ruń jest niższa i rzadsza. Na murawach występują licznie charakterystyczne gatunki kserotermiczne jak przywrotnik kosmaty, dziewięćsił bezłodygowy, lebiodka pospolita, przelot pospolity, przytulia właściwa, krwiściąg mniejszy, przetacznik dwukłosowy, strzęplica piramidalna i driakiew gołębia. Istotnym zagrożeniem jest brak prawidłowego użytkowania. Obecnie na dużej powierzchni muraw pojawia się niski nalot gatunków krzewiastych i drzewiastych, głównie śliwa tarnina, głóg jednoszyjkowy, klon polny, klon jawor oraz zdziczałe drzewa owocowe.

W niższych partiach murawy przechodzą w łąki świeże użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), których płaty w rozproszeniu notowane są na całym obszarze, głównie na żyźniejszych fragmentach. Stwierdzono tu występowanie gatunków charakterystycznych dla łąk świeżych, takich jak liczne trawy (rajgras wyniosły, kłosówka miękka, konietlica łąkowa, stokłosa miękka, tymotka łąkowa), którym towarzyszą liczne byliny i rośliny jednoroczne takie jak bodziszek łąkowy, brodawnik jesienny, dzwonek rozpierzchły, jaskier rozłogowy, jastrun właściwy, koniczyna łąkowa, kozibrody, krwawnik pospolity, przytulia czepna, skalnica ziarenkowata, świerzbnica polna, szczaw rozpierzchły. Miejscami na łąki przechodzą gatunki typowe dla muraw kserotermicznych jak przytulia właściwa, dzwonek kartuzek i lebiodka pospolita.

U podnóża grzbietu rozciągają się rozległe pola uprawne, które przynajmniej częściowo wciąż uprawiane są w stosunkowo tradycyjny sposób (tzw. pola o niskim poziomie agrotechniki). W efekcie umożliwiło to wytworzenie zbiorowiska pól uprawnych i terenów ruderalnych (Stellarietea mediae). Są to zbiorowiska jednorocznych i dwuletnich chwastów polnych o charakterze segetalnym, które towarzyszą uprawom. Ich skład jest bardzo zmienny, a wchodzące w skład zespoły kształtują się w zależności od warunków środowiskowych (rodzaju gleby, głębokości orki, stosunków wodnych, gatunku rośliny uprawnej etc.). Na polach spod Świniego Grzbietu stwierdzono takie gatunki jak gorczyca polna, kurzyślad polny, owies głuchy, poziewnik szorstki, rdestówka powojowata, sporek polny, tasznik pospolity i wyka drobnokwiatowa. Jednak najważniejszym gatunkiem występującym na śródpolnych miedzach jest koniczyna żółtobiała, dla której jest to jedno z ostatnich znanych miejsc występowania na Dolnym Śląsku.

Do ważniejszych gatunków występujących na obszarze należy:

Gęsiówka szorstkowłosista (Arabis hirsuta), niewielka roślina tworząca pojedynczą, owłosioną łodygę ze skrętolegle ułożonymi liśćmi, zakończoną kilkoma niewielkimi kwiatami o białych płatkach. Gatunek występuje głównie na kamienistej skarpie przy drodze gruntowej oraz w sąsiadującej ciepłolubnej murawie.
Koniczyna żółtobiała (Trifolium ochroleucon), jest to skrajnie rzadki gatunek, podawany zaledwie z 6 stanowisk w polskiej części Sudetów, obecnie na większości nie został potwierdzony. Stanowisko z Świniego Grzbietu jest prawdopodobnie ostatnią istniejącą populacją w województwie. Koniczyny nie odnaleziono nawet z pobliskich stanowisk podawanych przez niemieckich botaników z XIX wieku (Czermna, Dańczów). W latach 90. XX wieku znaleziono jeden okaz na sąsiedniej Bluszczowej Górze, jednak później nie stwierdzono nowych osobników. Gatunek preferuje tereny ciepłe o charakterze okrajków na glebach wapiennych. Koniczyna zasiedla pole uprawne wraz z jego okrajkiem, gdzie jej występowanie jest ściśle zależne od formy użytkowania tego terenu. W dogodnych latach populacja liczy nawet kilkaset osobników a jej istnienie jest udokumentowane od przeszło 150 lat, stąd stopień zagrożenia określony jest jako umiarkowany (Smoczyk 2007).
Lebiodka pospolita (Origanum vulgare), bylina tworząca wzniesione, częściowo rozgałęzione łodygi zakończone podbaldachami z licznymi, jasnofioletowymi kwiatami wargowymi. Liście wydzielają silny, aromatyczny zapach. Występuje licznie we wszystkich siedliskach łąkowych, przy czym najwięcej jest jej na murawach kserotermicznych.
Przywrotnik kosmaty (Alchemilla glaucescens), niska bylina o charakterystycznych klapowych liściach oraz zielonożółtych kwiatach zebranych w luźne baldachogrona. Jest to gatunek bardzo rzadki w regionie, szczególnie rzadko notowany w Sudetach Środkowych. Występuje w niskiej runi łąkowej.
Pszeniec różowy (Melampyrum arvense), gatunek średnio pospolity na terenie Sudetów, głównie z powodu ograniczonego zasięgu jego głównego siedliska – muraw kserotermicznych. Na Świnim Grzbiecie tworzy niewielką populacje w górnych partiach nasłonecznionych stoków.
Rojownik pospolity (Jovibarba sobolifera), niewielki sukulent tworzący małe różyczki na terenach naskalnych, często niemal całkowicie pozbawionych podłoża. Gatunek stosunkowo częsty w Sudetach, na Świnim Grzbiecie stwierdzony jedynie na kamienistej przydrożnej skarpie.
Strzęplica piramidalna (Koeleria pyramidata), wysoka do 1 m trawa tworząca kępy żywozielonych liści o orzęsionym brzegu i szerokości do 2 mm. Kwiaty są zebrane w 3-kwiatowe kłoski tworzące wiechę o długości 20 cm. Jest to gatunek bardzo rzadki, znany na Dolnym Śląsku niemal wyłącznie z Ziemi Kłodzkiej, gdzie zasiedla nasłonecznione murawy kserotermiczne. Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski w kategorii VU (narażony).
Tobołki przerosłe (Noccaea perfoliata), niewielka roślina jednoroczna lub dwuletnia tworząca wzniesioną na 20-30 cm łodygę zakończoną gronem białych kwiatów. Jest to gatunek umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia). Na Dolnym Śląsku podawany jest zaledwie z kilku stanowisk.
Turzyca pagórkowa (Carex montana), kłączowa bylina tworząca kępę żółtozielonych liści o szorstkich brzegach oraz kwiatach zebranych w szczytowy kwiatostan złożony. Rośnie głównie w miejscach nasłonecznionych i ciepłych. Na Dolnym Śląsku jest gatunkiem średnio częstym.

Zwierzęta: Fauna tego obszaru nie była do tej pory szczegółowo inwentaryzowana. Do najważniejszych gatunków odnalezionych na Świnim Grzbiecie należy populacja skrajnie rzadkiego owada. Jest nim trajkotka czerwona (Psophus stridulus). Jest to rzadki owad z rodziny prostoskrzydłych, którego areał występowania w Polsce znacząco maleje od lat 80. ubiegłego wieku. Dawniej był to stosunkowo pospolity gatunek notowany w wielu pasmach Sudetów oraz na kilku lokalizacjach na dolnośląskich nizinach. Ostatnie stanowisko w województwie zlokalizowane było na górze Połom w Górach Kaczawskich, jednak po 2000 r. obecność trajkotki stwierdzono jedynie na pojedynczych stanowiskach po czeskiej stronie Gór Orlickich i w Jesenikach. Masowe zanikanie stanowisk spowodowane było zmianami w użytkowaniu gruntów, zalesianiu oraz masowemu stosowaniu środków ochrony roślin. Prace inwentaryzacyjne prowadzone w II dekadzie XXI wieku wykazały jednak obecność trajkotki na kilku stanowiskach na Ziemi Kłodzkiej, głównie w obrębie Pogórza Orlickiego i Gór Stołowych, w tym na murawach Świniego Grzbietu. Trajkotka posiada ciemne zabarwienie, głównie w kolorze szarobrązowym z ciemniejszymi i jaśniejszymi plamami. Do elementów bardzo charakterystycznych należy lot owada, w czasie którego odsłania jaskrawoczerwone skrzydła i wydaje trajkoczący dźwięk (stąd nazwa).

Inne: Teren jest całkowicie pozbawiony jakiejkolwiek infrastruktury turystycznej. Generalnie Świni Grzbiet nie stanowi obiektu turystycznego. Nie ma tutaj także za dużo dróg, nie liczą 2 polnych dróg dojazdowych do pól i łąk oraz niewielkich ścieżynek wydeptanych przez zwierzęta lub miejscowych. Od zachodniej strony przed dolinę rozdzielającą wzgórze od Bluszczowej Góry przechodzi zielony szlak turystyczny tzw. Szlak okrężny Kudowa Zdrój – Polanica-Zdrój – Zieleniec – Kudowa Zdrój. Na północnych stokach zlokalizowany jest niewielki wyciąg narciarski i stok do snowbordingu.

Wrażenia osobiste: Umiarkowanie pozytywne. Teren charakteryzują duże skrajności ze zmarnowanym potencjałem. Chociaż lasy zajmują tutaj prawie połowę powierzchni to jednak nie stanowią one szczególnie wartościowego siedliska z ubogą lub pospolitą florą. Murawy kserotermiczne choć mają duży potencjał, są jednak porzucone i od lat nie były koszone co powoduje wkraczanie drzew i krzewów. Najważniejszy gatunek tego miejsca, koniczyna żółtobiała, od dziesiątek lat żyje w swoistym zawieszeniu. Jest bowiem całkowicie skazana na sposób użytkowania pól na których rośnie. Wystarczy, że właściciel zmieni stosowaną technikę rolną lub zacznie stosować mocne herbicydy i cała populacja może wyginąć. My przykładowo spóźniliśmy się z wizytą na tym terenie i zastaliśmy świeżo skoszone obszary z zaledwie jedną ostałą koniczyną, która rosła akurat na miedzy. Wszystko to wskazuje, że populacja, choć istniejąca od przynajmniej 150 lat, każdego roku stoi nad przepaścią, całkowicie skazana na sposób użytkowania pola.

Informacje praktyczne:

umiarkowanie dobry dojazd, Świni Grzbiet ulokowany jest na krańcach naszego Państwa, zaledwie 1 km od granicy z Czechami, gdzie jedyny dojazd jest możliwy od strony Kudowy Zdrój, dokładnie od jej osiedla Czermna. Tu na wysokości pomnika Trzech Narodów jest niewielki parking, skąd można dojść polną drogą do omawianego terenu
same zbocza pozbawione są dróg, istnieją tu tylko 2 polne drogi u podnóża, które prowadzą do pól i łąk kośnych. Na wyższe partie trzeba przedzierać się przez ruń łąkową. Teren głównie dla pasjonatów przyrody i entomologów, nie jest polecany na rodzinną wycieczkę lub dla osób starszych
w pobliżu znajduje się Park Narodowy Gór Stołowych z wieloma cennymi przyrodniczo terenami jak Błędne Skały, Dolina Dańczówki, Sawanna Łężycka, Narożnik ze Skalną Czaszką, Szczeliniec Wielki i wiele innych. W kierunku zachodnim i południowo-zachodnim występują cenne tereny Pogórza Orlickiego i Gór Orlickich, m.in. obszar Natura 2000 Grodczyn-Homole i Góry Orlickie
najlepsze przyrodniczo terminy do zwiedzania: maj (roślinność lasów klonowo-lipowych), czerwiec-początek lipca (murawy kserotermiczne, tobołki, koniczna żółtobiała)